آریا بانو - سنگال بهتازگی هشتادویکمین سالگرد قتلعام تیاروی بهدست نظامیان فرانسوی را پشت سر گذاشته که یادآور بخشی از جنایتهای فرانسه در کشورهای آفریقایی است.
در دل تاریکترین فصلهای تاریخ استعمار فرانسه، رویداد تیاروی در اول دسامبر 1944 (10 آذر 1323) بهعنوان یکی از فجیعترین جنایتهای ارتش استعماری فرانسه علیه سربازان آفریقایی خود، شناخته میشود.
گزارشهایی از این قتلعام وجود دارد با تکیه بر آرشیوهای پراکنده، شهادتهای شفاهی و تحقیقات تاریخی، آناتومی این کشتار را بازسازی میکند و نشان میدهد چگونه سیستم استعماری فرانسه، با ترکیبی از نژادپرستی ساختاری، مصونیت اداری و خشونت نظاممند، سربازان تیرالیور سنگالی را قربانی کرد.
تیرالیورها سربازان آفریقایی بودند که برای فرانسه در جنگ جهانی دوم جنگیدند. آنها پس از رنج اسارت در آلمان، به جای حقوق و جبران خسارت با گلوله مواجه شدند.
زمینه استعماری؛ تیرالیورها در اسارت امپراتوری نژادپرست
برای درک عمق جنایت فرانسه، باید به نقش تیرالیورهای سنگالی در جنگ جهانی دوم اشاره کرد. این سربازان، که بهطور عمده اهل سنگال و دیگر مستعمرههای فرانسه در غرب آفریقا بودند، از ابتدای جنگ (Phoney War) در 1939 به اروپا اعزام شدند.
Phoney War یا همان جنگ ساختگی، به دورهای از جنگ جهانی دوم اشاره دارد که از سپتامبر 1939 تا می 1940، یعنی حدود 8 ماه طول کشید. پس از اینکه آلمان نازی در اول سپتامبر 1939 به لهستان حمله کرد، انگلیس و فرانسه در 3 سپتامبر 1939 به آلمان اعلام جنگ دادند. اما با وجود اعلام جنگ، هیچ درگیری زمینی عمدهای در جبهه غربی بین آلمان و متفقین یعنی فرانسه و انگلیس رخ نداد.
سربازان یادشده در کمپین 1940 فرانسه شرکت کردند و هزاران نفر در برابر تهاجم نازیها ایستادند، اما بسیاری اسیر شدند. شرایط اردوگاههای اسارت آلمانی Frontstalags وحشتناک بود؛ سوءتغذیه شدید، کمبود آب، کار اجباری طاقتفرسا و مرگومیر بالا. اسناد نشان میدهد که تیرالیورها روزانه تنها 8 فرانک دستمزد کار دریافت میکردند، که در کتابهای پسانداز اردوگاه سپرده میشد، اما فرانسه هرگز این مبالغ را بهطور کامل بازنگرداند.
رژیم ویشی، دولت دستنشانده نازیها در فرانسه، این خیانت را دوچندان کرد. از سال 1943 افسران فرانسوی به اردوگاهها فرستاد شدند تا بر اسیران آفریقایی نظارت کنند. تیرالیورها این موضوع را خیانت آشکار میدانستند.
زمانی که متفقین در 1944 بسیاری را آزاد کردند، حدود 15 هزار تیرالیور آفریقایی از 30 هزار اسیر استعماری، به مراکز ترانزیت فرانسه مانند لا فله، ورسای و مورلای منتقل شدند.
آنجا نخستین جرقههای اعتراض زده شد؛ پرداختهای ناهماهنگ دستمزدها، برخی پیشپرداخت گرفتند و دیگران چیزی دریافت نکردند. در مورلای، در اکتبر 1944، 315 تیرالیور از سوار شدن به کشتی امتناع کردند تا حقوقشان پرداخت شود و ژاندارمری فرانسه با
خشونت آنها را سوار کرد. این موضوع خشم محلیها را برانگیخت. مطالبه حقوق مشروع با زور پاسخ داده میشد و این پیشدرآمد تیاروی بود.
تیرالیورها با کشتی انگلیسی سیرکاسیا به کازابلانکا و سپس داکار رسیدند. در 21 نوامبر 1944 در داکار پیاده شدند، اما استقبال رسمی نتوانست تنشها را پنهان کند. آنها به اردوگاه تیاروی، در 15 کیلومتری داکار، منتقل شدند، جایی که منتظر تسویه حقوق بودند.
اما فرماندهی فرانسه هیچ قصدی برای پرداخت فوری حقوق این افراد نداشت. اسناد نشان میدهد که فرانسه تیرالیورها را در حالت شورش میدیدند، نه سربازانی که صرفا خواهان حقوق خود هستند. این نگاه نژادپرستانه ریشه در سلسلهمراتب استعماری داشت.
رویدادهای پیش از کشتار؛ آمادگی برای جنایت
فرانسه در روزهای پیش از اول دسامبر در حال آمادهسازی برای سرکوب بود. فرماندهای فرانسه دستور شرایط پرداخت را تغییر داد و بیعدالتی جدیدی بر بیعدالتی اولیه افزود.
در ادامه نیروی سرکوب شامل 2 گردان پیاده، ژاندارمها، خودروهای زرهی و یک تانک سبک M3 مستقر شدند.
این استقرار نامتناسب آن هم در مقابل افرادی که خواستار دریافت حقوق خود بودند، عمق ترس استعماری از آنچه شورش بومی خوانده میشد، را آشکار کرد.
این آمادگی جنایت رخ داده را از یک درگیری انضباطی به یک قتلعام برنامهریزیشده تبدیل کرد، جایی که فرانسه اعتراض را تهدید وجودی برای نظم نژادپرستانهاش میدید.
قتلعام تیاروی؛ اوج جنایت فرانسه
تیرالیورها در صبح اول دسامبر دستور جمعشدن در میدان اردوگاه را دریافت کردند. خودروهای زرهی جمعیت بیسلاح را به گلوله بستند. تیراندازی تنها چند ثانیه طول کشید، اما بیش از 500 گلوله شلیک شد.
تیرالیورها، خسته از اسارت، به جای حقوق، گلوله خوردند. برخی به روستای نزدیک فرار کردند و آنجا هدف قرار گرفتند. در ادامه جستوجوهای روزانه برای یافتن سربازان فراری سازماندهی شد.
تعداد کشتهها در برخی منابع بین 24 نفر تا 70 نفر عنوان شده، اما برخی منابع دیگر آمار واقعی را بین 300 تا 400 نفر تخمین میزنند.
تخمین بین 300 تا 400 نفر با توجه به تسلیحات سنگین و پنهانکاری فرانسه، محتمل هستند. تیرالیورها بیدفاع بودند؛ هیچ مدرکی از شلیک به آنها وجود ندارد. این شلیک به افراد غیرمسلح، فراریان و زخمیها، نمونهای کلاسیک از
خشونت استعماری است.
فرانسه که از خون آفریقاییها برای بقایش استفاده کرد، حال آنها را برای مطالبه سهمشان نابود کرد.
پنهانکاری و دادگاههای ساختگی؛ مصونیت جنایتکاران
فرانسه پس از این کشتار بلافاصله پنهانکاری را آغاز کرد. 48 تیرالیور بازداشت شده و در مارس 1945 توسط دادگاهی نظامی (متشکل از افسران شرکتکننده در سرکوب) محاکمه شدند.
اتهامهای این افراد شورش، امتناع از اطاعت و توهین به مافوق عنوان شد. بیشتر این افراد به 10 سال زندان، تبعید و تحقیر محکوم شدند. بسیاری در گوری، موریتانی یا تییس جان خود را از دست دادند. این دادگاه، نسخه رسمی را تثبیت کرد؛ یعنی قربانیان گناهکار و سرکوب مشروع.
سانسور 1944 فعال ماند و هیچ روزنامه فرانسوی آن را پوشش نداد. در آفریقا، حافظه شفاهی زنده ماند، اما در فرانسه، آرشیوها جعل یا بهطور عمدی گم شدند.