آریا بانو - در شهریور 55 عملیات ساخت مجتمع پتروشیمی جهان با همکاری شرکت سهامی پتروشیمی ایران و ژاپن در بندر شاهپور آغاز شد؛ خبری که باقر مستوفی، مدیرعامل شرکت پتروشیمی ایران آن را اعلام و تاکید کرد که این مجتمع، پروژه عظیمی که نظیر آن تاکنون در جهان ساخته نشده‌است.
28 شهریورماه 1355 در روزی که خبر «سقوط بشقاب پرنده در تهران» و «وحشت جنگ سوم جهانی میان آمریکا و شوروی»، دیگر اخبار روزنامه اطلاعات را زیر سایه خود قرار داده بود، خبر اقتصادی مهمی در صفحه نخست این روزنامه منتشر شد که اگرچه چندان به چشم نمی‌آمد، اما از آغاز یک طرح مهم در حوزه انرژی، آن هم با مشارکت ژاپنی‌ها حکایت داشت؛ «ساختمان بزرگ‌ترین مجتمع پتروشیمی جهان در ایران آغاز شد».
این اما نخستین‌بار نبود که همکاری‌های تهران و توکیو در حوزه انرژی خبرساز می‌شد؛ حدود 23 سال پیش از انتشار این خبر، ماجرای خرید نفت از ایران از سوی ژاپن، با وجود تحریم‌ها و تهدیدهای گسترده انگلیس و آمریکا، بسیار خبرساز شده بود و رخنه‌ای در سد تحریم‌های غربی علیه دولت مصدق محسوب می‌آمد.
ماجرا از این قرار بود در شرایطی که در سال 1332 انگلیسی‌ها حلقه تحریم‌های نفتی را روز به روز به دور ایران تنگ‌تر می‌کردند، شرکت ژاپنی «ایدمیتسو سازوئو» با وجود خطر حمله نظامی و همچنین فشارهای سیاسی، برای خرید نفت ایران اقدام کرد و کشتی «نیشومارو» با تلاش فراوان و پس از عبور از موانع و کارشکنی‌های متعدد، در خردادماه 1332 در آبادان پهلو گرفت تا نفت ایران را به ژاپن انتقال دهد. این اقدام نفتکش ژاپنی در اذهان ایرانیان ماندگار و به نمادی برای دوستی دو کشور تبدیل شد.
یک طرح عظیم مشارکتی
حدود 23 سال بعد، همکاری تازه و به مراتب بزرگ‌تری میان
تهران و توکیو شکل گرفت و عملیات ساخت مجتمع پتروشیمی جهان با همکاری شرکت سهامی پتروشیمی
ایران و ژاپن در بندر شاهپور آغاز شد؛ خبری که باقر مستوفی، مدیرعامل شرکت پتروشیمی
ایران آن را اعلام و تاکید کرد که این مجتمع، پروژه عظیمی که نظیر آن تاکنون در جهان ساخته نشده‌است.
بسترسازی‌ها برای ساخت این مجتمع بزرگ پتروشیمی از چند سال قبل آغاز شده بود. در اردیبهشت‌ماه 1352 شرکت ملی صنایع پتروشیمی
ایران و 5 شرکت ژاپنی با نمایندگی شرکت «میتسویی و شرکاء» قرارداد مشارکتی امضاء کردند که با عنوان «شرکت سهامی پتروشیمی
ایران ژاپن (IJPC)» نام‌گذاری شد.
هدف چنین قراردادی، تولید، ذخیره‌سازی، حمل‌ونقل، بازاریابی و صدور الفین‌ها و پلی‌الفین‌ها و همچنین سایر فرآورده‌های پتروشیمی بود و نحوه مشارکت نیز میان طرفین قرارداد، به صورت «مساوی» در نظر گرفته شده بود؛ قراردادی که 30 اعتبار داشت.
حدود یک سال پس از امضای این قرارداد، یعنی در بهار 1353، نخستین گام‌ها برای اجرایی‌سازی این پروژه برداشته و عملیات مقدماتی اجرای طرح از قبیل خاکریزی، تسطیح زمین، شمع‌کوبی، ایجاد ساختمان‌های موقت، ایجاد تاسیسات آب و برق و اسکله‌ها انجام شد.
برآوردهای اولیه درباره یک پروژه بی‌نظیر
28 شهریورماه 1355 اما تاریخ مهمی در سیر تحولات اجرای این طرح بزرگ حوزه پتروشیمی بود؛ مقام‌های
ایرانی و ژاپنی با حضور در یک نشست خبری، ابعاد مختلف این طرح و ویژگی‌های آن را تشریح کردند. در این میان اما نقش یک
ایرانی بیش از دیگران برجسته بود؛ «باقر مستوفی». از مستوفی به عنوان «پدر صنعت پتروشیمی ایران» نام برده می‌شود، چراکه در سال 1342 با راه‌اندازی پتروشیمی مرودشت، صنعت پتروشیمی را در
ایران بنیاد گذاشته بود.
آن روز مسئولان پروژه اعلام کردند که ساخت بزرگ‌ترین مجتمع پتروشیمی جهان در
ایران چیزی در حدود 3 سال‌ونیم زمان می‌برد و حدودا در اواخر سال 1358 آغاز به کار می‌کرد. براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، حدود هزار نفر در اجرای این پروژه مشغول به کار می‌شدند و پس از آغاز به کار، 3 هزار و 500 نفر جذب این مجتمع پتروشیمی می‌شدند.
برآوردهای
مالی نشان می‌داد که ساخت این پروژه حدود هزاروهشتصد میلیون دلار هزینه دارد و مخارج اجرای طرح‌های زیرساختی در مسیر اجرای پروژه، از قبیل راه‌سازی، بندر، راه‌آهن، خانه‌سازی و... در این برآورد لحاظ نشده بود. در آن مقطع مسئولان مربوط اعلام کردند طرف
ایرانی و ژاپنی هریک 150 میلیون دلار در این پروژه سرمایه‌گذاری نقدی انجام داده‌اند و بقیه هزینه‌ها نیز از محل وام‌های پرداختی تامین می‌شد.
همچنین برآورد شده بود که پتروشیمی
ایران و ژاپن سالانه چیزی در حدود 900 میلیون دلار فروش خواهد داشت؛ درآمدی که از تولید حدود 16 نوع محصول به دست می‌آمد. قرار بود 48 درصد از تولیدات این مجتمع به مصرف
ایران برسد و بقیه صادر شود.
ناقوس جنگ و جدایی ژاپنی‌ها از پروژه
اجرای پروژه مجتمع پتروشیمی
ایران و ژاپن تا مقطع پیروزی انقلاب
اسلامی ادامه داشت، اما در اسفندماه 1357 و در حالی که پروژه حدود 73 درصد پیشرفت داشت، متوقف شد و در ادامه با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، پیمان‌کاران ژاپنی از
ایران خارج شدند تا عملیات ساختمانی پروژه به صورت کامل متوقف شود.
پس از پایان جنگ نیز ژاپنی‌ها از حضور در پروژه سر باز زدند تا در مهرماه سال 1368 همه سهام شرکت پتروشیمی
ایران و ژاپن به شرکت ملی صنایع پتروشیمی منتقل شود. درنهایت نیز این مجتمع با تغییر نام به «مجتمع پتروشیمی امام‌خمینی(ره)» طی یک برنامه 5 ساله و در 4 مرحله، توسط مهندسان و پیمان‌کاران
ایرانی به بهره‌برداری رسید.