آریا بانو - ایرنا / برای مدت‌ها تصور می‌شد کتاب نظریه علمی اصول ریاضی فلسفه طبیعی (Principia) که در سال 1687 توسط اسحاق نیوتن فیزیکدان و اخترشناس معروف انگلیسی منتشر شد، از جمله کتاب‌های نایاب تاریخ است زیرا تا قرن بیستم میلادی در مجموع تنها 189 نسخه از چاپ اول این کتاب در سراسر جهان شناسایی شده بود. حال دو تاریخ‌دان پس از سال ها تحقیق موفق شدند نزدیک به 200 نسخه دیگر از چاپ اول این کتاب را کشف کنند و معتقدند صدها نسخه بیشتر از آن نیز در جهان موجود است.
اصول ریاضی فلسفه طبیعی کتابی به زبان لاتین است که سه قانون حرکت نیوتن را معرفی و نقش نیروهای گرانشی در شکل دادن به مدار سیارات را تشریح می‌کند. قوانین حرکت نیوتن یکی از مهمترین اصول علمی و سنگ بنای فیزیک مدرن است. نسخه‌های چاپ اول این کتاب آنقدر ارزشمندند که در سال 2016 یکی از آنها به قیمت سه میلیون و 700 هزار دلار در یک حراجی به فروش رفت، بالاترین قیمتی که تاکنون برای خرید نسخه کاغذی یک کتاب علمی پرداخت شده است.

براساس آماری که در سال 1953 از تعداد نسخه‌های این کتاب گرفته شد، 189 جلد در 16 کشور وجود داشتند. اما تحقیقات جدید از وجود هزاران کتاب گمشده پرده برداشت و نشان داد در مجموع 386 جلد از این کتاب در 27 کشور جهان وجود دارد. محققان از این مطالعه نتیجه گرفتند اگرچه شاهکار علمی نیوتن کتاب سنگینی بود اما ظاهرا در زمان انتشار، از آن‌چه تصور می‌شد مخاطبان بیشتری داشته است.
مردخای فاین‌گلد (Mordechai Feingold) استاد تاریخ علم و علوم انسانی موسسه فناوری کالیفرنیا و مولف ارشد این پژوهش می‌گوید: آمار قبلی با این تصور که تنها تعداد کمی از افراد می‌توانستند این کتاب را بخوانند، فرض را بر محدود بودن چاپ آن گذاشته بود؛ بنابراین تخمین زدند تنها حدود 250 نسخه چاپ شده باشد. اما ما معتقدیم (در چاپ اول) 750 نسخه از این کتاب منتشر شده است، به این معنا که هنوز 200 جلد یا بیشتر نسخه کشف نشده از این کتاب در جایی از جهان وجود دارد.
فاین‌گلد و همکارش آندره سوورنشیک از محققان دپارتمان اقتصاد دانشگاه مانهایم آلمان نزدیک به یک دهه پیش با نوشتن یک مقاله تحقیقات در این باره را آغاز کردند. از آنجایی که سوورنشیک اصالتا اهل اسلواکی است در آن مقاله می‌خواست تعداد نسخه‌های موجود از کتاب اصول ریاضی فلسفه طبیعی نیوتن را در اروپای مرکزی شناسایی کند. وی در این راه با تعداد زیادی از نسخه‌های این کتاب مواجه شد که در آمار سال 1953 ثبت نشده بودند. این امر فاین‌گلد را به فکر آغاز تحقیقاتی برای تصحیح آمار قدیمی انداخت و کار با بررسی سوابق، جست‌جو در پایگاه داده کتابخانه‌ها و استعلام از مسئولان کتابخانه آغاز شد.
یادداشت‌برداری خوانندگان؛ گواهی دیگر بر محبوبیت اثر علمی نیوتن
براساس این مطالعه که در نشریه Annals of Science منتشر شده، بیشتر صاحبان اصلی این نسخه‌های قدیمی نه تنها کتابهایشان را خوانده، بلکه در حاشیه آن یادداشت‌برداری نیز کرده بودند. یادداشت‌های برخی خوانندگان بر قوانین حرکت تمرکز داشت و برخی دیگر در بخش‌های مربوط به نظریات نیوتن درباره ستاره‌های دنباله‌دار یا قانون جهانی گرانش چیزی نوشته بودند.
دانشگاهیان معاصر معتقد بودند به دلیل سنگینی و پیچیدگی بالای مباحث این کتاب تنها تعداد محدودی از کارشناسان ریاضیات آن را می‌خواندند، اما یافته‌های اخیر این مدعا را رد و به محققان در درک استقبال محافل علمی اروپا از این شاهکار مکتوب کمک کرد.
نسخه فارسی کتاب اصول ریاضی فلسفه طبیعی با ترجمه بهنام شیخ باقری توسط نشر نی منتشر شده است.