آریا بانو - زومیت / در قلب رآکتور چرنوبیل، قارچی سیاه از تشعشعات مرگبار تغذیه میکند. این موجود شگفتانگیز شاید راز سفرهای فضایی آینده را در خود پنهان کرده باشد.
دانشمندان در یکی از پرتوزاترین نقاط روی زمین، درون دیوارهای رآکتور منفجرشدهی چرنوبیل، با پدیدهای شگفتانگیز روبهرو شدهاند: یک قارچ سیاه که به نظر میرسد از تشعشعات مرگبار هستهای تغذیه میکند. این قارچ که کلادوسپوریوم اسفروسپرموم (Cladosporium sphaerospermum) نام دارد، نظریهای را مطرح کرده که شاید بتواند با فرآیندی به نام «رادیوسنتز»، پرتوهای یونساز را به انرژی شیمیایی تبدیل کند؛ درست مانند گیاهان که نور خورشید را در فتوسنتز به کار میگیرند.
بازار 
بااینحال، این داستان یک معمای بزرگ دارد. اگرچه آزمایشها نشان دادهاند که این قارچ در حضور تشعشعات شدید بهتر رشد میکند، هنوز هیچکس نتوانسته است سازوکار دقیق آن را توضیح دهد. رادیوسنتز فعلاً نظریهای جذاب اما اثباتنشده باقی مانده و راز بقای این موجود شگفتانگیز در دل خطرناکترین سازهی جهان، همچنان دانشمندان را به چالش میکشد.
بهگزارش ساینسآلرت، ماجرای عجیب به اواخر دهه 1990 بازمیگردد. در آن زمان، تیمی به سرپرستی نلی ژدانوا، میکروبیولوژیست اوکراینی، برای بررسی حیات در منطقه ممنوعه چرنوبیل وارد عمل شد. آنها در کمال شگفتی، جامعهای کامل از 37 گونه قارچ را در اطراف رآکتور منهدمشده پیدا کردند که اغلبشان به دلیل داشتن رنگدانهای به نام ملانین، تیره یا سیاه بودند. در میان آنها، کلادوسپوریوم اسفروسپرموم هم فراوانترین گونه بود و هم بالاترین سطح آلودگی رادیواکتیو را نشان میداد.
سالها بعد، پژوهشها توسط کاترینا داداچووا و آرتورو کاسادوال در آمریکا، این راز را عمیقتر کرد. آنها دریافتند که قرارگرفتن این قارچ در معرض پرتوهای یونساز، نهتنها به آن آسیب نمیزند، بلکه رشدش را تقویت میکند. پرتوهای یونساز آنقدر پرانرژی هستند که میتوانند با جداسازی الکترونها از اتمها، مولکولهای زیستی مانند دیانای را متلاشی کنند و برای اغلب موجودات زنده کشنده هستند.
مقالهی تیم دانشمندان در سال 2008 برای اولین بار ایدهی رادیوسنتز را مطرح کرد. براساس این نظریه، رنگدانه ملانین در این قارچ نقشی مشابه کلروفیل در گیاهان ایفا میکند؛ یعنی تشعشعات را جذب و به انرژی تبدیل میکند. همزمان، ملانین مانند سپر محافظ، از قارچ در برابر اثرات مخرب همان تشعشعات محافظت میکند.
ایدهی مطرحشده آنقدر جذاب بود که در سال 2022، دانشمندان نمونهای از این قارچ را به ایستگاه فضایی بینالمللی فرستادند تا توانایی آن را در برابر پرتوهای کیهانی بسنجند. نتایج نشان داد که لایهای از این قارچ میتواند به عنوان سپر تابشی مؤثر عمل کند و میزان تشعشعات عبوری را کاهش دهد. این یافته میتواند برای مأموریتهای فضایی آینده بسیار ارزشمند باشد، اما باز هم نتوانست فرآیند تبدیل انرژی را اثبات کند.
امروزه، بسیاری از دانشمندان، مانند تیمی به رهبری نیلز آورش از دانشگاه استنفورد، معتقدند «رادیوسنتز واقعی هنوز نیاز به آشکارسازی دارد.» آنها میگویند هیچ مدرک قطعی مبنی بر تبدیل تشعشعات به انرژی یا تثبیت کربن توسط قارچ وجود ندارد. علاوهبر این، همه قارچهای ملانیندار اینگونه رفتار نمیکنند. برای مثال، مخمر سیاه وانگیلا درماتیتیدیس (Wangiella dermatitidis) رشد تقویتشده در برابر تشعشعات را نشان میدهد، اما گونهای دیگر فاقد این ویژگی است.
در نهایت، اکنون دانشمندان با پرسشی بزرگ مواجه هستند: آیا این قارچ سیاه نوعی سازگاری منحصربهفرد برای تغذیه از نوعی انرژی دارد که برای انسان کشنده است، یا فرآیند مشاهدهشده صرفاً واکنش دفاعی بسیار پیچیدهای برای بقا در شرایط طاقتفرسا است؟ پاسخ هرچه باشد، این موجود کوچک و مخملی به ما یادآوری میکند که حیات، حتی در غیرممکنترین شرایط، راهی برای ادامه پیدا میکند.