آریا بانو - زومیت / پژوهش جدیدی نشان می‌دهد حجم عظیمی از آب که پشت سدهای سراسر جهان به دام افتاد‌ه است، موجب تغییر مکان قطب‌های زمین شده‌اند.
ساخت سدها از سال 1835 تاکنون باعث انحراف تدریجی قطب‌های زمین از محور چرخش آن شده و علت این امر وزن عظیم آب ذخیره‌شده در مخازن سدها بوده است.
بازار ![]()
سدهای بزرگ حجم بسیار زیادی آب را پشت خود نگه می‌دارند. این مقدار زیاد آب باعث تغییر در توزیع وزن و جرم روی کره زمین می‌شود. از آنجا که زمین از لایه‌های مختلفی تشکیل شده است، وقتی وزن آب در نقطه‌ای زیاد می‌شود، موقعیت یا جایگاه پوسته زمین نسبت به لایه زیرینش (گوشته) کمی تغییر می‌کند.
گوشته زمین حالت نیمه‌مایع و نرم دارد و پوسته زمین که لایه‌ای سخت و جامد است، روی آن قرار گرفته و می‌تواند روی گوشته حرکت کند. پژوهشگران می‌گویند وزن واردشده روی پوسته که باعث حرکت آن نسبت به گوشته می‌شود، موقعیت قطب‌های زمین را نیز تغییر می‌دهد. پژوهشگران در مطالعه‌ی خود که در مجله‌ی Geophysical Research Letters منتشر شد، نوشتند: «هر گونه جابه‌جایی جرم در داخل زمین یا روی سطح آن، جهت محور چرخش زمین را نسبت به پوسته تغییر می‌دهد.»
دانشمندان پیش از این نیز می‌دانستند فعالیت‌های انسانی که حجم زیادی از آب را جابه‌جا می‌کنند، می‌توانند باعث حرکت قطب‌ها شوند. مطالعه‌ای که ماه مارس منتشر شد، نشان داد ذوب شدید یخ‌ها به‌دلیل تغییرات اقلیمی ممکن است تا پایان این قرن قطب‌ها را تا 27 متر جابه‌جا کند. همچنین مطالعه‌ای در سال 2023 نتیجه گرفت که استخراج آب‌های زیرزمینی بین سال‌های 1993 تا 2010 باعث انحراف قطب‌ها به میزان 80 سانتی‌متر شده است.
در مطالعه جدید، پژوهشگران تاثیر 6862 سد ساخته‌شده در سراسر جهان بین سال‌های 1835 تا 2011 را بر قطب‌های زمین بررسی کردند. تیم پژوهشی از پایگاه داده منتشرشده قبلی سدها استفاده کرد که پیش‌تر نشان داده بود حجم آبی که این سدها در خود نگه می‌دارند (حجمی که می‌تواند دو بار ژرف‌دره گرند کنیون را پر کند) موجب 23 میلی متر کاهش در سطح آب‌های جهانی شده است.
نویسندگان پژوهش جدید دریافتند که ذخیره آب پشت سدها باعث جابه‌جایی قطب‌های زمین به اندازه 1٫1 متر در طول دوره مطالعه (از سال 1835 تا 2011) شده است. ناتاشا والنچیچ، نویسنده ارشد مطالعه و دانشجوی رشته زمین‌شناسی، ژئوفیزیک و علوم سیاره‌ای در دانشگاه هاروارد، در بیانیه‌ای اظهار داشت: «وقتی آب را پشت سدها ذخیره می‌کنیم، نه تنها آب اقیانوس‌ها کم و باعث کاهش سطح جهانی دریاها می‌شود، بلکه این امر توزیع متفاوت جرم زمین در نقاط مختلف جهان را در پی دارد.»
نتایج که براساس محاسبات و مدل‌سازی‌های کامپیوتری به دست آمد، دو مرحله متمایز از جابه‌جایی قطب‌ها را در طول دوره مطالعه نشان داد. مرحله اول، از سال 1835 تا 1954، مربوط به ساخت سدهای گسترده در آمریکای شمالی و اروپا است. این سدسازی‌ها باعث شد قطب شمال به اندازه 20 سانتی‌متر به سمت نصف‌النهار 103 درجه شرقی (خط فرضی که از شمال به جنوب از روسیه، مغولستان و چین می‌گذرد) جابه‌جا شود.
مرحله دوم، از سال 1954 تا 2011، مربوط به ساخت گسترده سدها در شرق آفریقا و آسیا بود. این سدها جرم را در طرف مقابل آمریکای شمالی و اروپا اضافه کردند و باعث جابه‌جایی 57 سانتی‌متری قطب شمال به سمت نصف‌النهار 117 درجه غربی شدند (خط فرضی که از غرب آمریکای شمالی و اقیانوس آرام جنوبی عبور می‌کند).
ذکر این نکته ضروری است که حرکت قطب‌ها به صورت خطی نیست، بلکه به شکل خطی لرزان یا ناپایدار است، به همین دلیل جابه‌جایی‌های خالص در هر جهت با هم جمع نمی‌شوند تا به حدود 110 سانتی‌متر برسند.
والنچیچ می‌گوید هرچند موقعیت قطب‌ها تاثیر نسبتا کمی بر فرآیندهای زمین دارد، تاثیر سدها بر سطح دریاها اهمیت قابل‌توجهی دارد. او می‌افزاید: «به دلیل جابه‌جایی حدود یک متری قطب‌ها وارد دوران یخبندان جدید نخواهیم شد، اما این جابه‌جایی پیامدهایی برای سطح دریاها به همراه دارد.»
نتایج نشان می‌دهد دانشمندان برای پیش‌بینی دقیق‌تر افزایش سطح آب دریاها، باید تاثیر سدها را نیز درنظر بگیرند، چون سدها مقدار زیادی از آب را پشت خود نگه می‌دارند و اجازه نمی‌دهند همه آب به اقیانوس‌ها برسد. سطح آب‌های جهان در طول قرن بیستم 12 تا 17 سانتی‌متر افزایش یافته است.
تاثیر سدها روی سطح آب دریاها ممکن است در نقاط مختلف جهان متفاوت باشد و بسته به محل ممکن است این تاثیر بیشتر یا کمتر احساس شود. والنچیچ تاکید می‌کند که باید تاثیر سدها بر سطح دریاها و حرکت قطب‌ها را جدی بگیریم؛ زیرا این تغییرات می‌توانند بسیار بزرگ و مهم باشند.