آریا بانو - ایران / «چنانچه افراد دارای اختلال‌عدم تحمل گلوکز یعنی پیش دیابتیها را به این آمار بیفزاییم، رقم افراد دیابتی و پیش دیابتی به حدود 20 میلیون نفر میرسد. یعنی در سال 1400 بیش از 20 میلیون ایرانی بالای 25 سال مبتلا به دیابت یا در معرض ابتلا به دیابت بودهاند.»
اسم شیرینی دارد، اما همواره کام مبتلایان را تلخ می‌کند. دیابت ملیتوس یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غیرواگیر در جهان است که به دلیل تغییر سبک زندگی در سالهای گذشته، افراد زیادی به آن مبتلا شدهاند. زمانی دیابت نوع 2 بیماری میانسالان و سالمندان به شمار میرفت، اما در سالهای اخیر به علت افزایش چاقی، عدم تحرک بدنی و سبک غذایی ناسالم، به طور فزایندهای در سنین پایینتر نیز دیده می‌شود.
بازار 
براساس یازدهمین نسخه اطلس دیابت که ابتدای سال‌جاری منتشر شد، در سال 2024 تعداد مبتلایان به دیابت در گروه سنی 20 تا 79 سال بیش از 588 میلیون نفر بوده است. پیشبینی می‌شود، این تعداد تا سال 2050 از مرز 852 میلیون نفر بگذرد. طبق برآوردها در سال 2024 بیش از 40 درصد مبتلایان به دیابت، یعنی بیش از 250 میلیون نفر از بیماری خود بیخبر بودهاند. در این گزارش آمده است، بیش از 87 درصد موارد تشخیص داده نشده در کشورهای با درآمد کم یا متوسط زندگی میکنند.
بر اساس نتایج اعلام شده در اطلس دیابت، بیش از 9 درصد از کل مرگها در گروه سنی 20 تا 79 سال به علت دیابت است. به طور کلی در جهان در هر 10 ثانیه یک نفر به علت این بیماری جانش را از دست می‌دهد. از طرف دیگر حدود 40 درصدمرگهای ناشی از دیابت در سنین بهرهوری یعنی25 تا 60 سالگی رخ می‌دهد. بررسیها نشان می‌دهد، در سال 2024 برای اولین بار مخارج درمانی ناشی از دیابت از مرز یک تریلیون دلار گذشت.
دیابت نوع 2 بیماری غیرواگیری است که با عواملی مثل کم‌تحرکی، تغذیه نادرست و چاقی ارتباط مستقیم دارد. دکتر علیرضا مهدوی، معاون دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت وزارت بهداشت در مورد دیابت و انواع آن میگوید: «دیابت یک بیماری جدی و مزمن است و زمانی رخ می‌دهد که بدن نمی‌تواند انسولین تولید کند یا نمی‌تواند به طور مؤثر از آن استفاده کند.
به طور کلی دیابت در سه گروه اصلی «نوع 1، نوع 2 و دیابت بارداری» طبقه‌بندی می‌شود. بر اساس نتایج هشتمین دوره پیمایش ملی عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر که در سال 1400 انجام شد، حداقل 14 درصد جمعیت بالای 25 سال کشورمان مبتلا به دیابت هستند و تعدادشان بیش از 7.5 میلیون نفر برآورد می‌شود. چنانچه افراد دارای اختلال‌عدم تحمل گلوکز یعنی پیش دیابتیها را به این آمار بیفزاییم، رقم افراد دیابتی و پیش دیابتی به حدود 20 میلیون نفر میرسد. یعنی در سال 1400 بیش از 20 میلیون ایرانی بالای 25 سال مبتلا به دیابت یا در معرض ابتلا به دیابت بودهاند. »
دیابت انواع مختلفی دارد، یکی از آن دیابت نوع یک است، بیماری دوران کودکی و نوجوانی، ولی می‌تواند در هر سنی رخ دهد. دکتر مهدوی در مورد انواع دیابت توضیح می‌دهد: «پرنوشی، پر ادراری، پرخوری و کاهش وزن معمولاً به تشخیص بیماری میانجامد. افراد با دیابت نوع یک، در صورت تأمین دائمی انسولین، آموزش، خود مراقبتی، اندازهگیری منظم قندخون، کنترل میزان قند خون با تغذیه صحیح، فعالیت بدنی مناسب، کافی و استفاده منظم و صحیح انسولین و سایر داروهای مورد نیاز، میتوانند در سلامت زندگی کنند.»
حدود 90 درصد دیابت در جهان نوع دو است
برخلاف دیابت نوع یک، دیابت نوع 2 با عواملی مثل کم تحرکی، تغذیه نادرست و چاقی ارتباط مستقیم دارد، او در اینباره میگوید: «در دیابت نوع 2 قندخون به آهستگی طی چندین سال افزایش مییابد، به طوری که بدن خود را با این شرایط تطبیق می‌دهد و به همین دلیل علائم شایع دیابت در این نوع بیماری معمولاً دیده نمیشود. حدود 90 درصد دیابت در سراسر جهان دیابت نوع 2 گزارش شده است. آموزش، خود مراقبتی و پیروی از شیوه زندگی سالم و پایبندی به درمان در کنترل مطلوب بیماری مؤثر است و شواهد محکمی وجود دارد مبنی بر اینکه پیشگیری از دیابت نوع دو امکان‌پذیر است.»
معاون دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت وزارت بهداشت با اشاره به اینکه شیوع دیابت در جمعیت بالغ کشورمان 14.2 درصد است، توضیح می‌دهد: «برخلاف دیابت نوع یک، دیابت نوع دو بیماری خاموش محسوب می‌شود. معمولاً تعداد افرادی که در مرحله پیش‌دیابت قرار دارند، دو برابر افراد مبتلا به دیابت است. بسیاری از افراد این جمعیت طی سالهای بعد مبتلا به دیابت میشوند. اما حتی اگر مبتلا به دیابت نشوند، از عوارض قلبی عروقی دیابت در امان نیستند. خوشبختانه 75درصد مبتلایان به دیابت در کشورمان از بیماری خود مطلع هستند. نکته مهم امکان مداخله به هنگام در شرایط پیش دیابت است.»
اصلاح وضعیت پیش‌دیابت با کاهش وزن ممکن است
کاهش 5 تا 7 درصد وزن در بسیاری از موارد وضعیت پیش دیابت را اصلاح می‌کند. دکتر مهدی توضیح می‌دهد: «نقش فعالیت بدنی منظم و به مقدار کافی در بهبود وضعیت متابولیک و کنترل قندخون غیر قابل انکار است. وقتی آزمایش قندخون ناشتای‌شان در محدوده پیش‌دیابت است یعنی «100 تا کمتر از 126 میلی گرم در دسی لیتر»، فعالیت بدنی هوازی به میزان 150 دقیقه در سه تا پنج روز هفته و اصلاح رژیم غذایی که منجر به 7درصد کاهش وزن بدن شود، کلید پیشگیری از ابتلا به دیابت است. »
شیوع دیابت در کشور ما بار مالی بسیاری را به نظام سلامت کشور تحمیل می‌کند. دکتر مهدوی توضیح می‌دهد: «هزینه کلی دیابت نوع 2 در ایران 78/3 میلیارد دلار برآورد شده است. مصرف دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی، کم‌تحرکی، بی‌تحرکی و عادات بدغذایی از عوامل خطر ابتلا به بیماری دیابت هستند و اکنون آلودگی هوا هم جزو ریسک فاکتورهای بیماری دیابت محسوب می‌شود. این موارد، عامل بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر مانند بیماری‌های قلبی_عروقی، پرفشاری خون، سرطان‌ها و بیماری‌های تنفسی و…هستند.»
مبتلایان به دیابت 72درصد بیشتر از سایر افراد در معرض خطر حملات قلبی هستند، معاون دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت وزارت بهداشت میگوید: «خطر سکته های مغزی نیز در این افراد 52 درصد افزایش مییابد و از طرف دیگر یکی از عوارض عروقی دیابت، زوال عقل است. مبتلایان به دیابت 56 درصد بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به انواع دمانس«زوال عقل» هستند. آشناترین نوع زوال عقل بیماری آلزایمر است. طبق مطالعات انجام شده بیماری دیابت احتمال ابتلا به دمانس را در سنین 65 سال و بالاتر افزایش می‌دهد. همچنین هر چه ابتلا به دیابت در سنین پایینتری رخ دهد، شانس ابتلا به دمانس افزایش مییابد.
عوامل خطر بروز بیماری دیابت
تغذیه ناسالم، کم‌تحرکی، مصرف الکل و دخانیات عوامل خطر مشترک اغلب بیماری‌های غیرواگیر هستند. اما علاوه براین عوامل، چاقی، اضافه وزن، سابقه فامیلی بیماری دیابت در فامیل درجه یک «پدر، مادر، خواهر و یا برادر»، افزایش غلظت سرمی کلسترول، ابتلا به بیماری فشارخون بالا، سابقه ابتلا به دیابت بارداری، سابقه به‌دنیا آوردن نوزاد با وزن بیش از 4 کیلوگرم، سابقه مرده‌زایی، سقطهای مکرر بدون دلیل مشخص، تخمدان پلی کیستیک و اکانتوزیس نیگریکنس شایع‌ترین عوامل خطر ابتلا به دیابت هستند.