آریا بانو - «آرامش در حضور دیگران» نخستین فیلم بلند ناصر تقوایی همواره جایگاه ویژه‌ای در تاریخ سینمای ایران داشته است.
برترین‌ها: «آرامش در حضور دیگران» نخستین فیلم بلند ناصر تقوایی، بر اساس قصه ای به همین نام از کتاب «واهمه های بی نام و نشان» غلامحسین ساعدی یکی از بهترین فیلم های سینمای روشنفکری و موج نوی سینمای ایران است.
فیلم «آرامش در حضور دیگران» در عین وابستگی به متن، دارای ویژگی‌های بسیاری است؛ به‌ویژه نوشته‌های ساعدی که اساسا روایت تنهایی آدم‌هاست، در این فیلم به زیبایی تصویر شده است. او گفته است: فضای سرد و دلمرده داستان و شخصیت‌های به بن بست رسیده آن را به خوبی به سینما برگردانده است. قطعاً همکاری ساعدی به عنوان مشاور فیلمنامه با تقوایی، در برگردان موفق سینمایی این داستان مؤثر بوده است.
فیلم داستان یک سرهنگ بازنشسته و روابط او با دخترانش را روایت می‌کند. در این فیلم اکبر مشکینی، ثریا قاسمی، لیلا بهاران، علی نراقی، منوچهر آتشی، پرتو نوری علا، محمدعلی سپانلو، مسعود اسدالهی بازی کردند.

تقوایی در سال 1348‌ با‌ کمک گروهی‌ از دوستانش (عباس‌ گنجوی‌، خسرو سهامی‌، گلی‌ افضل‌، منوچهر صالحی‌، زکریا هاشمی‌) و برادرش‌ محسن‌ یک «صندوق تعاونی‌» تشکیل‌ داد تا دست یاری‌ به سوی‌ تهیه‌کنندگانی‌ که‌ بر حیات سینمای‌ ایران‌ سلطه‌ داشتند دراز نکند. خود او گفته‌ است‌: «اگر این‌ بهترین‌ راه‌ نبود، به هر حال‌ تنها راه مقاومت‌ در برابر بازاری‌شدن‌ بود. در آن‌ زمان‌ کار ما از اولین‌ کوشش‌هایی‌ بود که‌ در راه یک‌ سینمای متفاوت‌ انجام‌ می‌گرفت‌.» تقوایی «آرامش در حضور دیگران» را با سرمایه «صندوق تعاونی‌» و حمایت تلویزیون ملی ایران ساخت.
اما فیلم به خاطر نمایش تصویری از جامعه ای در حال سقوط و نمایش پوچی زندگی یک افسر ارتش شاه، از طرف ادارۀ سانسور توقیف شد. فرخ غفاری که مدیریت هنری جشن هنر شیراز را به عهده داشت، بعد از دیدن فیلم، به دفاع از آن برخاست و به رغم مخالفت های وزارت فرهنگ و هنر، آن را در سال 1349 در جشن هنر شیراز به نمایش درآمد.

عباس بهارلو در مجله فیلم و سینما نوشت: «آرامش در حضور دیگران»، پس از نمایش در جشن هنر شیراز توقیف شد و سرانجام پس از چهار سال در فروردین 1352 برای چند شب در سینما کاپری تهران به نمایش درآمد اما به خاطر اعتراض جامعۀ پرستاران دوباره از اکران آن جلوگیری شد و پس از آن چه در قبل و چه بعد از انقلاب، هرگز اجازۀ نمایش عمومی نگرفت.

آرامش در حضور دیگران» فیلمی با مایه های اگزیستانسیالیستی و نقد اجتماعی بر جامعه ایران در دهه چهل و زندگی اقشار متوسط و روشنفکر ایرانی در آن دوره است؛ روایتی از فروپاشی زندگی یک سرهنگ بازنشسته ارتش که از نظر روحی و جسمی فروریخته و نمی تواند شاهد سقوط اخلاقی آدم های پیرامونش باشد و سرانجام کارش به جنون می کشد.
پرویز جاهد نوشت: تاثیر پذیری تقوایی از سینمای روشنفکرانه دهه شصت اروپا به ویژه آثار آنتونیونی در این فیلم، انکارناپذیر است. آدم های تنها و به پوچی رسیده و روشنفکران وازده و سرخورده «آرامش در حضور دیگران» شباهت های زیادی به شخصیت های فیلم های «شب» و «کسوف» آنتونیونی و «زندگی شیرین» فلینی دارند. پریشانی و سرگشتگی شخصیت های آنتونیونی و فلینی را در شخصیت های «آرامش در حضور دیگران نیز می توان دید.

احمد طالبی نژاد در مصاحبه ‌ای با روزنامه شرق گفت: به نظرم «آرامش در حضور دیگران» فیلم کمال‌یافته‌ای از نظر ساخت و پرداخت نیست و این کاملا طبیعی است. در اولین فیلم بلند داستانی تقوایی خام‌دستی‌های کار اول را می‌توان دید. با وجود اینکه بازی‌های خوبی می‌بینیم اما گاهی بازی‌های بد هم به چشم می‌خورد. مثلا بازی زنده‌یاد منوچهر آتشی که شاعر اجتماعی آن دوران بود و یکی از نقش‌های مهم فیلم را با نام خودش ایفا کرد. در این فیلم چهار شاعر به‌عنوان بازیگر نقش‌آفرینی کردند.

محمدعلی سپانلو که نقش جوان خوش‌گذرانی را ایفا کرد. پرتو نوری‌علا که آن زمان همسر سپانلو بود و علی نراقی که در فیلم نقش محوری دارد که حضور آنها به فیلم وجه فرهنگی دیگری بخشیده و آن را از فیلم‌های عامه‌پسند متمایز می‌کند. جالب است در گفت‌وگویی که با تقوایی داشتم وقتی دلیل بد بازی‌کردن آتشی را پرسیدم، گفت: «به این دلیل که آتشی آدم کم‌رویی بود و خجالت می‌کشید بازی کند. اول قرار بوده محمود مشرف‌زاده‌تهرانی ملقب به م-آزاد، شاعر معروف این نقش را بازی کند که او هم خجالتی بود و از بازی در این فیلم امتناع کرد. در نتیجه آتشی انتخاب شد». در عوض بازی خوب اکبر مشکین و ثریا قاسمی و مسعود اسدالهی را می‌بینیم که بازیگران حرفه‌ای این فیلم بودند. ‌با همه اینها «آرامش در حضور دیگران» در قیاس با فیلم‌های بعدی تقوایی فیلم درجه یکی محسوب نمی‌شود، با اینکه ارزش تاریخی بسیار بالایی دارد و قابل توجه است.
تقوایی در مورد بازی آتشی، سپانلو و پرتو نوری اعلاء گفته است: «وقتی احتیاج به نقش خاصی داری، چه بهتر که بگردی و‌‌ همان آدم‌ها را در جامعه پیدا کنی و از او فیلم بگیری. این خیلی طبیعی‌تر است. دروغی هم نیست. بازی کردن آتشی، سپانلو و نوری علاء در «آرامش در حضور دیگران»، درست به همین دلیل است. آن‌ها بخصوص در آن فصل مربوط به کافه، نقش خودشان را بازی می‌کنند.»