آریا بانو - جام جم /سریال سازان ترکیه در ساخت آثار تاریخی سراغ امپراتوری عثمانی رفته و تعریفی مجعول و غیر واقعی از آن به جهان ارائه می کنند
امروز سالگرد تجزیه امپراتوری عثمانی در پی شکست در جنگ جهانی اول است. درست 100 سال پیش در چنین روزی تجزیه این امپراتوری بزرگ کلید خورد و کم کم روند اضمحلال خود را طی کرد؛ اتفاقی که بخشی از جامعه به شدت ملی گرای ترکیه نتوانسته هنوز آن را با خود حل کند و سعی می کند بازتاب این ناباوری را در محصولات هنری و به خصوص سریال های ترک به نمایش بگذارد. تلاش ها برای زنده کردن ترکیه با شکوه دوره عثمانی در واقع به رویایی بدل شده که دولتمردان ترکیه این روزها برای رسیدن به آن سخت در تلاش و تکاپو هستند. هر چند این تلاش ها از سال ها قبل شروع شده اما این روزها شکل علنی تری به خود گرفته و حتی در قالب تلاش ها برای تمرکز روی خوشنویسی و دیگر هنرهای اسلامی که در زمان عثمانی میان ترکان معمول بوده اند، دیده می شود. بیش از هر چیز اما این روزها و سال ها سریال های ترک سعی کرده اند در این باره حرف بزنند. سریال هایی که جدای از ابعاد اقتصادی و صدور نگاه فرهنگی ترکیه، سراغ تاریخ رفته اند و درست مانند تولیدات آمریکایی درتلاشند روایت مدنظر خود را که در موارد بسیاری هم جعلی است، روایت کنند.
سریال سازی با چاشنی اقتصاد و تاریخ
ترکیه بعد از آمریکا دومین صادرکننده سریال های تلویزیونی در جهان است، تا حدی که طبق آمارهای اعلام شده در سال های اخیر درآمد سالانه از محل صادرات سریال هایش 200 میلیون دلار بوده و مشغول برنامه ریزی است تا این مبلغ را در سال 2023 به دو میلیارد دلار در سال برساند؛ رقمی که با توجه به اقبال جهانی سریال های ترکی عجیب و دور از انتظار به نظر نمی رسد. بنا به اعلام وزارت تجارت ترکیه، سریال های ترکی در بیش از 146 کشور جهان به فروش می رسد و در این مناطق به طور میانگین سالانه حدود 6000 ساعت سریال ترکی پخش می شود.
سریال سازان و تاریخ
مضمون اصلی این سریال ها طی یک دهه گذشته همواره در ایران مورد نقد قرار گرفتند و البته مخاطب هم داشتند و دارند، اما در میان تولیدات مختلف و این تلاش های سریال سازی برخی آثار مورد توجه بسیاری قرار گرفته اند. «حریم سلطان» یا «سده باشکوه» را می توان نمونه بارز سریال های تاریخی ترکیه دانست که در ایران و دیگر کشورها هم مورد توجه قرار گرفت. داستان فیلم زندگی سلطان سلیمان را روایت می کرد و زمان پخش در 43کشور جهان روی آنتن رفت و بیش از 200 میلیون بیننده را به خود جذب کرد.

البته این سریال در زمان پخش خود مورد انتقاد قرار گرفت و شورای عالی رادیو و تلویزیون ترکیه ادعا کرد بیش از 70هزار شکایت درباره این سریال دریافت کرده. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور فعلی ترکیه هم که آن زمان نخست وزیر بود، این سریال را به دلیل «بد جلوه دادن تاریخ ترکیه به نسل جوان» کشور محکوم کرد. روند ساخت سریال های تاریخی که قهرمان های اصلی آنها شاهان عثمانی هستند ادامه پیدا کرد، قیام، موسس: عثمانی، معاد، تو کشور من هستی، سلطان قلب من، ظهور امپراتوری ها و حالا هم سریال پایتخت عبدالحمید از جمله تلاش های دیده شده سریال سازان ترک برای احیای تاریخ به زعم ترکان باشکوه این کشور در دوره عثمانی است. در این تلاش ها بارها دیده شده که کشورهای همسایه و به خصوص ایران مورد هجمه هایی قرار گرفته اند. برای مثال در «سرزمین عثمانی ها» شاهدیم که چهره ای عادل از جمال پاشا ساخته می شود، او قصد دارد اعراب را به سمت دموکراسی هدایت کند یا در بخش های دیگری از آن می بینیم «سلطان احمد» پادشاه عثمانی تلاش می کند عدالت را در سرزمین عثمانی ها برقرار و زندگی راحتی را ایجاد کند اما بدون اطلاع، جوانی مریض را به ریاست دستگاه امنیتی خود گماشته است. این جوان مریض کسی جز «قاسم آغا» نیست که همراه خواهرش از سوی شاه ایران مامور هستند سلطان عثمانی را از تخت به زیر بکشند یا کاری کنند سلاطین بعدی عثمانی از نسل او نباشند. آخرین سریالی هم که از آن نام بردیم یعنی پایتخت عبدالحمید درباره زندگی «عبدالحمید»، یکی از آخرین پادشاهان عثمانی است که دوران سلطنت او همراه با اتفاقات مهم تاریخی از جمله شروع نفوذ صهیونیست ها در سرزمین فلسطین است. از زبان سلطان عبدالحمید دیالوگی بسیار تند و جنگ طلبانه علیه ایران مطرح می شود، سریالی که البته گفته می شود اردوغان رئیس جمهور ترکیه هم علاقه بسیاری به آن دارد. در بخشی از این سریال از زبان عبدالحمید این طور بیان می شود: «آذربایجان در قلب و اندیشه ماست! تبریز، ارومیه و سلماس شهرهای ترکان هستند! ما این شهرها را در هر زمانی می خواهیم! ممکن است وظیفه آنها (ایرانی ها) ندادن باشد، اما وظیفه ما خواستن و گرفتن این مناطق است، شاید امروز نه، ولی روزی خواهد آمد که در تبریز پرچم ترک برافراشته خواهدشد.»
این ابراز علاقه ها که در سریال «حریم سلطان» هم مطرح شده بود ،برای مردم ایران کاملا ساختگی است؛ چرا که سلطان سلیمان به ایران حمله می کند و با وجود پیروزی در نبرد چالدران و تهدید مردم تبریز به کشتار، حتی پنج روز هم نتوانست در تبریز بماند و فرار کرد. اتفاقی که باعث شد شاه طهماسب صفوی در نامه به سلطان سلیمان عثمانی بنویسد: «تو را ندامت گرفته در نصف شب از حوالی تبریز فرار نموده به حال سگان هر دو منزل یکی کرده خود را به حوالی وان رسانیدی و هر یک از لشکر نکبت اثر تو به راهی می گریختند...»
رویای احیای عثمانی
جان کلام این که سریال های تاریخی ترک بدل شده اند به ابزاری برای بیان اندیشه های موسوم به نو عثمانی گری، اندیشه هایی که این بار و در اقامه نماز جمعه در ایاصوفیه از زبان امام جماعت به پدر ساخت ترکیه مدرن یعنی آتاترک هم رحم نکردند و به او تاختند. اندیشه احیای عثمانی باشکوه در فیلم ها و سریال ها می تواند ذهن مردم دنیا را تحت تاثیر خود قرار دهد، چرا که کمتر کسی سراغ تاریخ می رود و از کشتارها، قتل عام ها و نسل کشی های حکومتی می خواند که یک قرن پیش پرونده اش بسته شده است. شاید کمتر کسی سراغ کتاب استانبول اورهان پاموک برود و روایت های آغازین او از استانبول پس از عثمانی را مرور کند، شهری مغموم و دود زده، سیاه و بی رنگ که کم کم جان گرفته و یکی از قطب های گردشگری جهان شده است. حالا اما رویای احیای عثمانی به عنوان یک حکومت مسلمان ظاهرا هدف مهمی برای دولت ترکیه است و فراموش کرده هر حکومتی که می رود، حتما به انحطاط رسیده که فروپاشی را تجربه کرده است، که اگر هم هدف احیای شکوه آن باشد طبعا این اتفاق از مسیر تندی با همسایه ها و بیان دیالوگ هایی برای زیر سوال بردن تمامیت ارضی آنها نمی گذرد. شاید بهتر باشد سریال سازان ترک یک امروز را بروند سراغ تاریخ کشورشان در عصر عثمانی و دلایل زوال و انحطاط این امپراتوری را بررسی کنند، شاید با آگاهی بیشتر از آنچه گذشته، جعلیات تاریخی شان در سریال ها دست کم معقول تر شوند.
زینب مرتضایی فرد