بزرگنمايي:

آریا بانو - فرارو / دیه در لغت به معنای خون بها و به مالی گفته می‌شود که توسط مجرم، به شخصی که به واسطه ارتکاب جرم مصدوم شده یا در مواردی که قربانی، جان خود را از دست داده است، به ورثه متوفی باید پرداخته شود. به موجب ماده 17 قانون مجازات اسلامی دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می‌شود؛ بنابراین اگر فردی به صورت عمد با غیر عمد به جان دیگری صدمه وارد کند باید درصدد جبران خسارت برآید، در این صورت پول یا مالی که در این جهت پرداخت می‌گردد دیه یا خون بها نام دارد. مطابق قانون پرداخت دیه در مواردی به عنوان مجازات اصلی و در مواردی نیز جایگزین قصاص خواهد شد.
دیه مقدر و غیر مقدر
منظور از دیه مقدر دیه‌ای است که میزان آن در قانون مشخص است، ولی میزان ارش یا دیه غیر مقدر در قانون مشخص نیست و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنیٌ علیه (کسی که جرمی به ضرر او واقع شده است) و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می‌کند. به عنوان مثال در قانون جبران خسارت قطع شدن یک دست نصف یک دیه کامل است، ولی دیه پاره شدن یک تار عصبی دست در قانون اعلام نشده بنابراین در خصوص جبران این نوع خسارت قاضی دادگاه به نظریه کارشناسی پزشکی قانونی متمسک می‌شود؛ پزشکی قانونی معمولاً این خسارت را با درصدی از دیه عضو بیان می‌کند.
کسانی که دیه را دریافت می‌کنند بر سه قسم هستند:
1- مجنی علیه: در جنایات مادون نفس خود مجنی علیه صاحب دیه می‌باشد.
2- وراث: ورثه مقتول با رعایت طبقات ارث سهم خود را از دیه می‌گیرند.
3- بیت المال: کسانی که ورثه‌ای ندارند بنا به قاعده فقهی (الامام وارث من لا وارث له) دیه آن‌ها به بیت المال پرداخت می‌گردد؛ بنابراین دیه او پایمال نمی‌شود.
در صورتی که کسی به قتل برسد همسر وی صاحب حق قصاص نمی‌شود در واقع همسر نمی‌تواند درخواست قصاص کند، اما اگر سایر اولیای دم تصمیم به دریافت دیه بگیرند دیه به همسر هم تعلق می‌گیرد.
نحوه تقسیم دیه بین اولیای دم
در صورتی که فردی فوت کند دیه وی به وراث او می‌رسد در واقع دیه به کسانی که به موجب قانون از وی ارث می‌برند تعلق می‌گیرد. دیه هم مانند ارث میان اعضای خانواده تقسیم می‌شود و برای پرداخت آن باید تقسیم بندی‌های ارث رعایت شود. اگر متوفی زن باشد در صورتی که فرزند داشته باشد یک چهارم و در صورتی که فرزند نداشته باشد، همسر وی یک دوم دیه را می‌گیرد.
اگر متوفی مرد باشد، زن یک هشتم یا یک چهارم بسته به اینکه مرد فرزند داشته باشد یا نداشته باشد سهم می‌برد. به عنوان مثال اگر فردی فوت کند و دارای یک همسر و پدر باشد یعنی فرزند نداشته و مادر نیز قبل از متوفی فوت کرده باشد، سهم همسر یک چهارم از دیه و سهم پدر سه چهارم است. برای تقسیم دیه میان فرزندان دختر و پسر هم همانطور که در قانون ارث ذکر شده، پسر دو برابر ارث می‌برد و در دیه هم او دو برابر دختر دیه دریافت می‌کند.
برای اینکه نحوه تقسیم دیه بین اولیای دم را بهتر متوجه شویم لازم است که طبقات ارث را بشناسیم، چون همان طور که گفته شد دیه بر اساس قواعد شرعی ارث تقسیم می‌شود.
طبقات ارث
طبقه اول
درجه نخست: پدر، مادر و اولاد
درجه دوم: نوادگان
طبقه دوم
درجه نخست: پدربزرگ، مادربزرگ، برادر و خواهر
درجه دوم: اجداد پدربزرگ و مادربزرگ، اولاد برادر و خواهر
طبقه سوم
درجه نخست: عمو، عمه، خاله و دایی
درجه دوم: اولاد عمو، عمه، خاله و دایی
نکته‌ای که در خصوص این طبقات و درجات وجود دارد این است که هر طبقه، طبقه دیگر و هر درجه، درجه دیگر را از ارث محروم می‌کند برای نمونه، هرگاه متوفی هم فرزند و هم نوه داشته باشد، دیه تنها به فرزندان او می‌رسد اگر متوفی 3 فرزند داشته باشد که 2 نفر آن‌ها قبل از او فوت کرده باشند باز هم دیه به تنها فرزندی که در حین حیات او زنده بوده می‌رسد و سهمی برای نوادگان وی متصور نیست. نکته مهم دیگر این است که زن و شوهر در این طبقات قرار نمی‌گیرند، اما همواره در کنار سایر وراث بر طبق قواعد ارث سهم خود را از دیه می‌برند.