بزرگنمايي:

آریا بانو - جام جم /بیش از یک دهه است که شبکه سه برنامه‌ای با عنوان «سمت خدا» را روی آنتن دارد. برنامه معارفی به تهیه‌کنندگی عبدالمجید رکنی و اجرای نجم‌الدین شریعتی که در عین سادگی و به دور از حاشیه و هیاهو توانسته به یکی از برنامه‌های معارفی پربیننده تلویزیون تبدیل شود. در این برنامه گفت‌و‌گو‌محور، مجری مثل هر برنامه مذهبی دیگری مقابل کارشناسان مذهبی می‌نشیند و به طرح موضوعات دینی و دغدغه‌های شرعی مردم می‌پردازد. با این تفاوت که شیوه اجرا و محتوای برنامه و مطالبی که کارشناسان مطرح می‌کنند، توانسته مورد توجه مخاطبان قرار بگیرد. به همین بهانه به پشت صحنه این برنامه رفته و گزارشی از روند تولید آن تهیه‌کرده و با تهیه‌کننده و مجری برنامه گفت‌و‌گو کرده‌ایم که می‌توانید با ما همراه شوید.
عبدالمجید رکنی از تجربه 10 ساله تهیه‌کنندگی این برنامه می‌گوید
تلاشمان این است جهان‌بینی آدم‌ها را تغییر بدهیم
«سمت خدا» یکی از برنامه‌های معارفی سیماست که پخش آن وارد دهه دوم شده است. رمز ماندگاری آن چیست؟
شناخت یک برنامه تلویزیونی و نحوه ارتباط با مخاطبان در ماندگاری یک برنامه خیلی مهم است. به این معنی که هر برنامه تلویزیونی بخواهد موفق باشد باید عناصری برای جذب مخاطب داشته باشد. مهم‌تر از همه ایجاد صمیمیت بین مخاطبان است که به دیده‌شدن و ماندگاری برنامه کمک می‌کند.
منظورتان این است که «سمت خدا» توانسته این صمیمیت را با مخاطبان ایجاد کند؟
ما در طول این سال‌ها سعی کرده‌ایم این صمیمت را ایجاد کنیم. ضمن این‌که تلاش کردیم در جا نزنیم و مدام به روز باشیم. در پارامترهایی ممکن است از نگاه بصری عده‌ای به ما بگویند که شما همان‌طور که برنامه را سال 88 سوئیچ می‌کردی، الان هم همان کار را می‌کنید و ساختار برنامه‌تان تغییر نکرده است، اما عناصر خیلی زیادی مدام تغییر کرده و در جهت این‌که ارتباط مخاطب با ما قطع نشود، در همه این سال‌ها هر لحظه تلاش کردیم.
دقیقا منظورتان چه تلاشی است؟
می‌تواند تماس و تعامل با مخاطب و خواندن تک‌تک پیام‌هایشان و تا حدودی خواسته‌هایشان را عملی کردن باشد. از طرفی پاسخ به سؤالات شخصی‌شان که از طریق راه‌اندازی فضای مجازی برای تعامل و پاسخ به سؤالات آنهاست. ما با وجود تعداد بسیاری دنبال‌کننده، همواره سعی کرده‌ایم اغلب دایرکت‌ها را پاسخ بدهیم. حتی انتقادها را هم پاسخ می‌دهیم و کامنت‌های منفی را هم پاک نمی‌کنیم. همه این موارد باعث صمیمیت و ایجاد اعتماد مخاطب می‌شود. البته حرف‌هایی را که خلاف ادب باشد فقط پاک می‌کنیم.
انتقاد‌پذیر هستید و نظراتشان را در برنامه اعمال می‌کنید؟
انتقادها را می‌شنویم و تا جایی که امکان داشته باشد، نظراتشان را در برنامه اعمال می‌کنیم. به عنوان مثال اگر انتقادی به مجری یا کارشناس داشته باشند، منتقل می‌کنیم. البته انتقادهای سازنده منظورم است؛ نه غرض شخصی، اما با انتقاد‌کننده با حوصله برخورد می‌کنیم.
مخاطبان برنامه شما صرفا آدم‌های مذهبی هستند یا این‌که توانسته‌اید مخاطبان به‌خصوص جوان‌ترها را هم به برنامه جذب کنید؟
مثالی در این باره می‌زنم. مخاطب برنامه کودک، بچه‌ها هستند. اما ممکن است پدربزرگ‌ها هم بیننده آن باشند، بنابراین ما هم خیلی تقسیم‌بندی برای مخاطب نداریم. اما سعی می‌کنیم حرف دین را به گونه‌ای بیان کنیم که اگر یک نفر که چندان تعلقات دینی هم نداشته باشد، اما کنترل تلویزیونش گم شود و اتفاقی بیننده برنامه شود، آن حرف به دلش بنشیند. وگرنه کسی که خیلی تعلقات مذهبی و دینی ندارد دلیل نمی‌بیند که بیننده برنامه باشد.
معمولا برنامه‌های مذهبی و معارفی در یک ساختار واحد قرار می‌گیرند و گاهی به تکرار می‌افتند و مشابه هم هستند. شما برای به روز بودن و به تکرار نیفتادن چه تمهیدی اندیشیده‌اید؟
من فکر می‌کنم حتی تکرار موضوعات در برنامه‌ها و تشابهی که بین آنها ایجاد می‌شود، ناشی از نبود برنامه‌ریزی است. ما سعی کردیم از کارشناسان خاصی در برنامه دعوت کنیم که در برنامه‌ها دیگر حضور ندارند،
 اما گاهی کارشناسان برنامه شما در شبکه‌های دیگر از جمله شبکه قرآن هم حضور دارند.
به هر حال شبکه قرآن رسالتی دارد که به آن عمل می‌کند، اما کارشناسان ما را به عنوان مثال در شبکه دو یا سه نمی‌بینید. حتی مجری ما را هم در هیچ شبکه دیگری نمی‌بینید، اما درباره به روز بودن باید عرض کنم که ساختار برنامه‌هایی از این دست، یکی است و خیلی تفاوت نمی‌توان برایش قائل شد. ما تلاش می‌کنیم حرف دین را به گونه‌ای بزنیم که به دل مخاطب بنشیند. برنامه سمت خدا سبکی از قرائت‌های دینی را ارائه می‌کند، بنابراین نوآوری ما در نحوه طرح مباحث است.
فکر می‌کنید برنامه‌تان چقدر تا به امروز تاثیرگذار بوده؟
اطمینان داشته باشید اگر تاثیرگذار نبود، راهمان را تغییر می‌دادیم. پیام‌هایی برای ما می‌فرستند که میزان تاثیرگذاری را متوجه می‌شویم.
از کجا می‌دانید پیام‌ها صادقانه است؟
چون ما پیام‌های مخاطبان را روی آنتن نمی‌خوانیم که انگیزه ایجاد کند کسی بخواهد بدون صداقت پیام بگذارد. به‌عنوان مثال آقایی پیام داده بود آدم بداخلاقی بوده، اما با دیدن این برنامه و صحبت‌های کارشناسان تغییر کرده یا کسی که پیام داده به حجاب یا نماز مقید نبوده، اما تغییر کرده؛ بنابراین تلاش ما این است جهان‌بینی آدم‌ها عوض شود.
کرونا چقدر در برنامه تاثیرگذار بوده؟
ما دنبال توصیه‌های پزشکی نبودیم که بهداشت را رعایت کنید، بلکه سعی کردیم در این شرایط آرامش را به مخاطب منتقل کنیم و مباحثی را بیان کنیم که این آرامش را به مردم بدهد. به‌عنوان مثال دوربین را به خانه کارشناسان بردیم و از آنها خواستیم بگویند در مواجهه با مشکلات شخصی و زندگش‌شان چه می‌کنند و از تجربه شخصی خودشان بگویند. همین توصیه‌های آنها برای مردم آرامش‌بخش است.
گفت‌وگو با نجم‌الدین شریعتی درباره اجرای برنامه در شرایط کرونا:
سعی کرده‌ایم از زیبایی‌های دین بگوییم
شما مجری آرام و به دور از هیجانی هستید. در شرایط کرونا که همه به نوعی نگران هستند، تغییری در نحوه اجرایتان پیش‌آمده و این‌که چطور می‌توانید آرامش را به مخاطبان منتقل کنید؟
خیلی در روند برنامه ما تاثیری نگذاشته است. البته که باید نگرانی و ترس وجود داشته باشد. اصلا دلیل گسترش دوباره کرونا همین است که نگرانی مردم کم شده و جدی نمی‌گیرند، بنابراین لازم است این نگرانی وجود داشته باشد. اما سعی می‌کنیم خودمان آرام باشیم تا این آرامش را به مخاطبان منتقل کنیم. کسی منکر مشکلات جامعه نیست و همه ما فشارهای بسیاری را تحمل می‌کنیم، اما گفتنش دردی را دوا نمی‌کند. در برنامه هم سعی می‌کنیم استرس به مردم وارد نکنیم، چون به اندازه کافی مردم خبر‌های تلخ می‌شنوند. سمت خدا واقعا مجال و فرصتی است برای تفکر و آرامش. مردم یک ساعت فارغ از هر‌گونه دغدغه و مشکل باشند.
 واقعا توانسته‌اید این آرامش را به مخاطبان منتقل کنید؟
دکتر نوربالا، متخصص اعصاب و روان یکی از دوستان ماست که به من می‌گوید برنامه شما جزو معدود برنامه‌های آرامش‌بخش تلویزیون است. آن هم در عرصه‌ای که خبرهای ناگوار به سمت زندگی مردم پمپاژ می‌شود و مردم خسته‌اند.
 شما جزو معدود مجریانی هستید که آرام و بدون هیاهو فعالیت می‌کنید. آن هم کار در رسانه که با استرس همراه است. از این همه آرام بودن خسته نشده‌اید و فکر می‌کنید مخاطب همچنان با این شیوه از اجرای شما ارتباط برقرار می‌کند؟
خیلی‌ها به من می‌گویند چرا این‌قدر آرامی. اما حقیقت این است که به این معنا نیست که من درون آرامی هم دارم. شاید مجبور باشی یک‌جایی شورش درونت را کتمان کنی و این را بروز ندهی. روایتی هم در این زمینه هست که می‌گویند: «مومن نشاط و شادمانی در چهره‌اش است و غمش در قلبش.»
جامعه‌ای که متلاطم و تا این حد ملتهب است، نیاز به آرامش دارد. ما در این برنامه سعی می‌کنیم با رجوع به کلمات خداوند و روایات و احادیث بزرگان این آرامش را به آنها منتقل کنیم.
 فکر می‌کنید سمت خدا چقدر توانسته در این مسیری که در پیش گرفته موفق عمل کند؟
ما تلاشمان را کردیم و با توجه به نظرات مخاطبان فکر می‌کنم توانسته‌ایم تا حدودی موفق شویم و آرامش را به مردم منتقل کنیم. ضمن این‌که من مسؤولیت دیگری هم دارم، چون به حرف‌هایی که روی آنتن می‌زنم باید قلبا باور داشته باشم.
 حالا به همه نکاتی که روی آنتن می‌گویید باور دارید؟
از بُعد رسانه‌ای اگر به حرف‌هایی که می‌زنیم باور نداشته باشیم، مخاطب به قدری باهوش است که خیلی زود متوجه می‌شود. من سال‌هاست از محضر کارشناسان‌مان آموخته‌ام و همه فرمولی در زندگی من شده و من را به یک سبک زندگی رسانده که از آن راضی‌ام و تاثیراتش را در زندگی می‌بینم. یعنی سختی‌هایی که ما در زندگی از بعد مادی و معنوی تحمل می‌کنیم، اگر قرآن و اهل‌بیت(ع) و این معارف نباشند، نمی‌توانیم دوام بیاوریم. خوب است فکر کنیم راز آرامش پدرها، مادرها، پدربزرگ و مادربزرگ‌های ما چیست؟ قطعا راز این آرامش در باورشان و اعتقادی که داشتند، است. یعنی اعتقاد و باور‌های درست در زندگی برکت و آرامش می‌آورد.
 تا به حال برایتان پیش آمده سؤالات و شبهات دینی‌تان را روی آنتن از کارشناسان بپرسید یا این‌که تلاش می‌کنید سؤالات مردم را فقط بپرسید؟
ما می‌خواهیم به مردم آرامش بدهیم. اگر قرار باشد به چالش بکشیم، سمت خدا دیگر این نخواهد بود. ما سؤالات مردم را در بطن صحبت‌های کارشناسان حل می‌کنیم، اما اگر احساس کنم نکته‌ای که من مطرح می‌کنم ممکن است سؤالات مردم هم باشد بیان می‌کنم.
 سمت خدا مخاطبان همراهی دارد. با این حال چقدر سعی می‌کنید نسل جدید را هم با خود همراه کنید تا کلام‌تان به دلشان بنشیند؟
سمت خدا یک مجموعه است و این مجموعه مثل یک پازل در کنار هم قرار می‌گیرد و حاصل آن تابلویی است که ساعت 13 و 30 دقیقه هر روز مقابل چشمان مخاطبان قرار می‌گیرد. هر بخشی مورد توجه یک گروه قرار می‌گیرد. پوشش و ادبیات مجری، ادبیات کارشناس و دکور همه در ابتدا جاذبه‌های تصویری برای مخاطب می‌شود. وقتی دید و به دلش نشست، آن وقت ابزار اصلی ما که همان معارف اهل بیت(ع) است، برنامه ما را ماندگار می‌کند. سعی کرده‌ایم از زیبایی‌های دین بگوییم و دین را آن‌گونه که هست معرفی کنیم. ممکن است عده‌ای به نام دین آن را بدنام کرده باشند، اما این موضوع مسؤولیت ما را ساقط نمی‌کند که از زیبایی‌های دین نگوییم.
 مخاطب این صحبت‌هایتان که قطعا فقط مردم نیستند؟
قطعا مخاطب ما در کنار مردم، مسؤولان هم هستند؛ در صورتی که بشنوند. یک وقت‌هایی گوش شنوا وجود ندارد، بنابراین خودمان باید همدلی کنیم. اگر این همدلی وجود نداشته باشد، نمی‌توانیم از بحران‌ها عبور کنیم. ما روزهای اوج کرونا را با همدلی پشت سر گذاشتیم. حضرت آقا فرمودند رزمایش مواسات و همدلی و قصه کلا فرق کرد. در اوج مشکلات همدلی است که به کمک مردم می‌آید. وگرنه روی مسؤولان نمی‌توان حساب کرد.
 مجریان برنامه‌های معارفی زیر ذره‌بین هستند. این برای شما حسن بوده یا مساله؟
زندگی را سخت می‌کند، اما برای من یک حسن بوده که خودم را به باورهای مخاطب نزدیک کنم.
از استودیو گلستان تا «سمت خدا»
برنامه «سمت خدا» هر روز حدود ساعت 13 و 30 دقیقه از استودیو گلستان روی آنتن شبکه سه می‌رود. در استودیو گلستان برنامه‌های دیگری هم تولید می‌شود. از جمله برخی برنامه‌های شبکه آموزش و شبکه‌های سه و پنج. به محض ورود به ساختمان و اتاق مهمان که مقابل حراست قرار دارد، با دبیرانی برخورد می‌کنیم که برای اجرای برنامه «مدرسه تلویزیونی ایران» منتظر هستند تا نوبت به آنها برسد. حدود یک ساعتی به پخش برنامه مانده است. ترجیح می‌دهم گشتی در ساختمان بزنم. چند نفر با ماسک و دستکش وارد شده و با تب‌سنج همه افراد داخل ساختمان را چک می‌کنند. به هر‌کدام از آنها نیز مایع ضدعفونی می‌دهند و استودیوها را ضدعفونی می‌کنند.
 استودیو سمت خدا در پشت رژی و اتاق فرمان برنامه شبکه آموزش قرار دارد. پله‌ها را که پایین می‌رویم وارد استودیوی برنامه می‌شویم. دکور برنامه بسیار ساده است و فقط یک ساعت دیواری کنار آن قرار دارد. در کنار دکور این برنامه، دکور برنامه‌های «دست‌خط» و «گام دوم» هم قرار گرفته است. سه دوربین در نقاط مختلف استودیو قرار گرفته است. کم‌کم عوامل وارد استودیو و اتاق رژی می‌شوند. حجت‌الاسلام سید‌جواد بهشتی، کارشناس دینی وارد ساختمان شده و پیش از برنامه برای اقامه نماز به نمازخانه ساختمان می‌رود. تهیه‌کننده از راه می‌رسد و سرگرم هماهنگی برای آغاز برنامه است. نیم‌ساعتی به پخش مانده که مجری نیز از راه می‌رسد و تهیه‌کننده کتابی را برای معرفی به او می‌دهد. حدود شش دقیقه به آنتن مانده که مجری گریم مختصری شده و وارد استودیو می‌شود. تیتراژ برنامه با صدای محمد صالح‌علاء پخش می‌شود و مجری و مهمان مقابل هم قرار گرفته و درباره موضوع برنامه صحبت کوتاهی می‌کنند. نجم‌الدین شریعتی جزو معدود مجریانی است که گوشی ندارد و ما بین صحبت‌های مهمان هم نمی‌پرد و در کمال آرامش پای صحبت‌های کارشناس می‌نشیند. به همین دلیل است رهبر معظم انقلاب به او گفته‌اند که مستمع و شنونده خوبی است. برنامه با روایات و احادیثی درباره «سلام» آغاز می‌شود و کارشناس درباره فواید و ثواب سلام گفتن احادیثی را روایت می‌کند. در ادامه مجری کتابی را معرفی می‌کند و وله‌ای پخش می‌شود و برنامه ادامه پیدا می‌کند. در طول این یک ساعت تهیه‌کننده و عوامل اتاق فرمان نگاهشان به مانیتورهاست. با این وجود هیچ‌کدام استرس برنامه زنده را ندارند. آرامش در این گروه موج می‌زند. هر کسی مشغول انجام وظیفه خود است و برنامه به همین منوال به پایان می‌رسد. ما هم فرصتی پیدا می‌کنیم تا با تهیه‌کننده و مجری برنامه گپ بزنیم.