بزرگنمايي:

آریا بانو - بیتوته / آش دندونی یکی از انواع آش های خوشمزه و معروف ایرانی است که به صورت مناسبتی تهیه می شود. این آش خوشمزه از نظر مواد و ظاهری شباهت زیادی به آش جو دارد، البته در آش دندونی علاوه بر حبوبات از گوشت گوسفندی هم استفاده می شود.
چی لازم دارم:
نخود 1 پیمانه
لوبیا قرمز 1 پیمانه
لوبیا سفید 1 پیمانه
لوبیا چیتی 1 پیمانه
عدس 1 پیمانه
بلغور جو 1 پیمانه
گندم پوست کنده 2 پیمانه
برنج نیم دانه 1 پیمانه
قلم گوساله 1 عدد
گوشت قلوه گاه گوسفند 2 تکه
نمک، فلفل، زردچوبه و دارچین به مقدار لازم
پیاز 4 عدد بزرگ و 1 عدد متوسط
نعناع خشک به مقدار لازم
چطور بپزم:
برای پخت آش دندونی، ابتدا تمام حبوبات را از شب قبل خیس کنید. و آن ها بپزید اگر از قابلمه استفاده می کنید لوبیاها را جدا و نخود را جدا بپزید و گندم را هم چند ساعت خیس کنید. سپس گوشت و قلم را با یک عدد پیاز خرد شده و کمی نمک و فلفل و زردچوبه و کمی دارچین بپزید.
داخل قابلمه مناسب برای پخت آش، گندم را با آب بگذارید بپزد و بعد از اینکه گندم ها نرم شدند بلغور جو و عدس را بشویید و اضافه کنید. بعد از آن برنج شسته شده را اضافه کنید (بهتر است از برنج نیم دانه استفاده کنید) بعد از پخت حبوبات آن ها را به گندم و ... اضافه کنید نمک و زردچوبه و فلفل را هم به آن بیافزایید.
هنگامی که گوشت تان پخت اجازه بدهید آن سرد شود و آن را ریش ریش کنید و به مواد اضافه کنید. باقی پیازها را سرخ کنید و نعناع را هم سرخ کنید. کشک را هم بزنید و به آش دندونی اضافه کنید آش شما باید لعابدار باشد. نیمی از پیازها و نعناع داغ را داخل آش بریزید و باقی را برای تزیین آش دندونی استفاده کنید.
در قابلمه را بگذارید و با شعله ملایم اجازه بدهید آش جا بیفتد.
نکاتی برای تهیه آش دندونی :
همان طور که در بالا دیدید این آش سبزی ندارد و تنها سبزی آن نعناع سرخ کرده است.
این آش از 7 نوع حبوبات درست شده است در قدیم این حبوبات را از 7 همسایه می گرفتند.
بعضی افراد برای پخت آش دندونی از گوشت استفاده نمی کنند و می توانند از آب قلم یا عصاره ی گوشت استفاده کنند.
می توانید کشک را داخل آش دندونی نریزید و فقط برای تزیین از آن استفاده کنید.
آش دندونی در هر شهری به شکل های متفاوتی پخته می شود در ادامه به چند مورد از آن اشاره می کنیم.
آش دندونی اصفهانی
اصفهانی‌های قدیمی هفت عدد گندم را نخ می‌کردند و داخل قابلمه آش می‌گذاشتند تا بپزد. سپس گندم نخ شده پخته شده را به پشت بام پرت می‌کردند تا خوراک گنجشک‌ها شود و معتقد بودند با این کار دندان کودک سریع‌تر در می‌آید.
آش دندونی کردستان
در کردستان برای درست کردن آش دندونی که به آن «دانه کُلانه» از نخود سیاه استفاده می‌کنند و به جای آب معمولا در آن آب قلم می‌ریزند. سبزی اصلی آش دندونی کردستانی‌ها مرزه خشک است و در آن کشک و سبزی تازه نمی‌ریزند.
آش دندونی مشهدی
آش دندونی مشهدی ها هم مشهور است. مشهدی ها به آش دندونی «آش دنیک» می‌گویند و آن را با گوشت گوسفند و آب قلم درست می‌کنند. سبزواری‌ها در آش دنیک تره تازه ساطوری خرد شده هم می‌ریزند.
آش دندونی کرمانشاهی
*کرمانشاهی‌ها هم به آش دندونی «دانه کلانه» می‌گویند. وجه تسمیه دانه کلانه این است که قبل از پختن آش مقداری حبوبات را برای پرندگان می‌ریزند تا دعای خیر پشت سر کودک باشد. کرمانشاهی‌ها هم برای قوت بیشتر آش دندونی آن را با آب قلم گاو یا گوسفند می‌پزند.
آش دندونی تبریزی
در آش دندونی تبریزی که به آن «آش دیشلیق» می‌گویند در گذشته سیرابی هم می‌ریختند. علاوه بر این برخی تبریزی‌ها معتقدند آش تبریزی حتما باید با آب قلم پخته شود، 7 نوع حبوبات و البته گوشت هم داشته باشد. گردو و شیر از جمله مواد اصلی پخت آش دندونی تبریزی ها هستند و در خیلی موارد به جای آب قلم، شیر محلی استفاده می کنند.
خلال پسته و بادام، گردو و گاهی کشمش تفت داده شده هم از جمله مواد تشکیل دهنده آش دندونی تبریزی هستند. علاوه بر این در برخی شهرهای آذربایجان شرقی از میان حبوبات فقط نخود گرد استفاده می‌شود. در این صورت سایر مواد آش دندونی عبارتند از: گندم، شیر، مغز گردو، خلال بادام، خلال پسته، کشمش و پیازداغ و کره یا روغن حیوانی.