آریا بانو - ستاره / یکی از تجهیزات هر خانه‌ای، مخصوصا در ایران، فرش است که با توجه به قیمت نسبتا بالایی که دارد نگهداری از آن ضروری به نظر می‌رسد. ریشه فرش انتهایی‌ترین قسمت آن و به صورت نخ‌های سفید یا کرم رنگی است که به شکل‌های مختلفی همچون ریشه ساده، ریشه گره‌دار، ریشه توری و ریشه زنجیری به چشم می‌خورد. احتمال پوسیدگی ریشه فرش از هر نوعی که باشد، به دلیل رنگ روشنی که دارد و تغییر شکل آن هنگام رفت و آمد، زیاد است و نهایتا بدنه اصلی فرش نیز آسیب می‌بیند. در ادامه با ما همراه باشید تا روش‌های محافظت از ریشه فرش را با هم مرور کنیم.
نحوه محافظت از ریشه فرش؛ استفاده از کاور، گره زدن و...

1. استفاده از کاور ریشه فرش
کاور کردن ریشه فرش بهترین روش برای محافظت از ریشه فرش است. کاور‌ها در جنس‌های مختلفی در بازار موجود هستند که کاور توری از همه بهتر است، زیرا:
باعث تبادل هوا شده و مانع از پوسیدگی ریشه می‌شود.
این نوع کاور‌ها ریشه‌های فرش را در خود نگهداری کرده و مانع از نفوذ آلودگی و کثیفی به ریشه‌ها می‌شوند.
باعث منظم شدن ریشه‌های فرش شده و از آسیب رسیدن به ریشه‌ها در اثر رفت و آمد بر روی فرش جلوگیری می‌کنند.
در این نوع کاور از مواد شیمیایی نظیر چسب استفاده نشده و فقط انتهای بیرونی آن با نوار چسب بسته می‌شود.
با کاور کردن ریشه فرش، عمر آن افزایش یافته و نیازی به ترمیم کردن فرش نیست.
کاور ریشه فرش به راحتی در دسترس بوده و می‌توان آن را از قالیشویی‌ها تهیه کرد.
معایب استفاده از کاور ریشه فرش
کاور ریشه فرش باید هر چند ماه یکبار عوض شود.
برخی از کاور‌ها جنس مرغوبی نداشته و باعث آسیب رساندن به ریشه فرش و پوسیدگی آن می‌شوند، بنابراین در انتخاب کاور مناسب دقت کنید.
2. گره زدن ریشه‌ها به اشکال نخودی، دوگره و پنجره‌ای
یکی از روش‌های محافظت از ریشه فرش که به خصوص در مورد فرش‌های دستباف کاربرد دارد و مانع از خرابی ریشه فرش می‌شود، گره زدن ریشه‌هاست. روش‌های گره زدن ریشه‌های فرش عبارتند از:
گره نخودی: برای درست کردن گره نخودی طول ریشه‌های فرش باید به اندازه کافی بلند باشد. برای زدن این نوع گره:
ریشه‌ها را به صورت دسته‌های 2 تا 5 تایی گرفته، دور هم بپیچانید و یک گره معمولی بزنید.
برای فرش‌های قدیمی یا فرش‌هایی که ریشه‌های کوتاه دارند، ابتدا ریشه اضافه نموده و آن‌ها را بلندتر کنید، سپس به روش ذکر شده در فوق، گره نخودی بزنید.

دوگره: این نوع گره از ﺩﻭ ﮔﺮﻩ ﺗﻮاﻡ ﺭﻭی ﻳﻪ ﺩﺳﺘﻪ ﺭﻳﺸﻪ فرش تشکیل شده است که ﺗﻮﺳﻄ نخی اﺯ ﺟﻨﺲ ﭼﻠﻪ ﻓﺮﺵ و ﻫﻢ ﺿﺨﺎﻣﺖ آن، ﺭﻭی ﺭﻳﺸﻪ‌ﻫﺎ اﻧﺠﺎﻡ می‌شود ﺗﺎ اﻧﺴﺠﺎﻡ ﻓﺮﺵ افزایش یافته و اﺯ ﺑﺎﺯ ﺷﺪن و ﻓﺮﻭﭘﺎشی آن جلوگیری شود. برای ایجاد دوگره:
همه ریشه‌های فرش را به دسته‌های 2 الی 5 تایی تقسیم کنید.
یک دسته از این ریشه‌ها را ﺑﺎ ﺩﻭ اﻧﮕﺸﺖ نگه داشته و نخی اﺯ ﺟﻨﺲ ﭼﻠﻪ که ﺑﺮای ﺩﻭﮔﺮﻩ اﺳﺘﻔﺎﺩﻩ می‌شود را ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﻭﺳﻂ ﺩﺭﮔﻴﺮ کنید (شکل 1).
نخ را اﺯ ﺯﻳﺮ ﺩﺳﺘﻪ ﺭﻳﺸﻪ ﻋﺒﻮﺭ ﺩاﺩﻩ و اﺯ ﺣﻠﻘﻪ‌ای ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﻭﺳﻄ اﻳﺠﺎﺩ ﻛﺮﺩه‌اﻳد، ﻋﺒﻮﺭ داده و ﻫﻤﺰﻣﺎﻥ ﺑﺎ ﺁﺯاﺩ ﻛﺮﺩﻥ اﻧﮕﺸﺖ وﺳط نخ را بکشید (شکل 2).
دو مرحله فوق را تکرار کنید (شکل 3).
نهایتا ﻧﺦ ﺩﻭﮔﺮﻩ ﺭا اﺯ ﻳک ﻃﺮﻑ و ﺩﺳﺘﻪ ﺭﻳﺸﻪ ﺭا اﺯ ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ بکشید تا گره محکم شود (شکل 4).
روش دوگره معمولا در فرش‌های نو با ریشه‌های بلند و سالم، انجام می‌شود و در مورد فرش کهنه و قدیمی که ریشه‌های پوسیده و کوتاه دارند، امکان پذیر نیست. در این صورت برای ایجاد دوگره باید از نخ و سوزن استفاده کرد:
نخ را داخل سوزن کرده، 2 تا 4 ریشه فرش را گرفته و انتهای نخ داخل سوزن را در امتداد این ریشه‌ها قرار دهید.
نخ داخل سوزن را به صورت نیم دایره روی این ریشه‌ها و انتهای همان تار گرفته شده قرار دهید.
سوزن را از سمت چپ و از زیر ریشه‌ها حرکت داده و از وسط نیم دایره خارج کنید.
گره زنجیره‌ای یا پنجره‌ای: وقتی فرش ریشه‌های بلندی داشته باشد معمولا از این نوع گره استفاده می‌شود. این گره بیشتر جنبه تزیینی دارد و بر روی فرش‌های نفیس با چله ابریشم اجرا می‌شود. برای انجام گره زنجیره‌ای:
ریشه‌های فرش را به صورت زوج‌های (4 الی 6 تایی) در دست گرفته و به صورت نخودی گره بزنید.
در پایین گره نخودی 3 تار را گرفته و با 3 تار از یک دسته 6 تایی بغلی، در امتداد ریشه‌های هموار به فاصله‌ای در حد 2 سانتی متر از گره نخودی، به هم گره معمولی بزنید.
دوباره امتداد ریشه‌ها را از محل قبلی و با فاصله 2 سانتی متری با ریشه‌های همجوار گره بزنید.
نهایتا تمامی ریشه‌های فرش به شکل زنجیره یا پنجره درمی‌آیند.
3. استفاده از لفاف دوزی
لفاف دوزی از روش‌های سنتی و قدیمی برای محافظت از ریشه فرش است. در این روش با پارچه‌ای ضخیم از جنس متقال یا برزنت و گاهی از جاجیم‌های ماشین بافت برای لفاف دوزی ریشه‌های فرش استفاده می‌شود. برای لفاف دوزی:
ریشه‌های فرش را تا می‌زنند و داخل پارچه مربوطه قرار می‌دهند.
سپس هر دو طرف پارچه را به ابتدای بافت فرش می‌دوزند.
نکته: پارچه مورد استفاده برای لفاف دوزی باید از جنس نخی مشبک باشد تا هوا در آن جریان داشته و از وارد شدن بعضی آسیب‌های شیمیایی و فیزیکی به ریشه‌های فرش جلوگیری کند.
آیا استفاده از چسب پهن برای محافظت از ریشه فرش درست است؟
یکی از روش‌های مرسوم در میان خانواده‌های ایرانی برای محافظت از ریشه فرش، استفاده از چسب پهن است. استفاده از چسب پهن برای محافظت از ریشه فرش، روشی نادرست است که هرچند ظاهرا از ریشه فرش در مقابل آلودگی‌ها و پوسیدگی محافظت می‌کند، ولی به دلایل زیر نباید از آن استفاده کرد:
احتمال کنده شدن ریشه فرش به هنگام تعویض چسب، بسیار زیاد است.
اثر چسب معمولا بر روی ریشه‌ها باقی مانده و حتی با شستشو نیز از بین نمی‌رود.
چسب در اثر رفت و آمد بر روی فرش، خاصیت خود را از دست داده و باید به صورت مداوم عوض شود.
در ساختار چسب‌ها از مواد شیمیایی استفاده شده که در صورت استفاده طولانی مدت به ریشه فرش آسیب می‌زنند.
برای سفید کردن ریشه فرش چه باید کرد؟
اگر پس از شستن فرش، ریشه‌های آن زرد شد برای رفع این زردی و سفید کردن ریشه ها:
ترکیبی از آب گرم و شامپو فرش درست کنید.
دستمالی را به این مخلوط آغشته کرده و به سر تا سر ریشه‌های فرش بکشید.
این کار را آنقدر تکرار کنید تا ریشه‌ها سفید و براق شوند.
پس از سفید کردن ریشه‌ها در و پنجره‌ها را باز کنید تا در هوای آزاد سریع خشک شوند.