بزرگنمايي:

آریا بانو - میزان / گرگ‌ها از پستانداران گوشتخوار است. این حیوان بومی اوراسیا و آمریکای شمالی است و بیشترین پراکندگی جغرافیایی را در بین تمام اعضای خانواده سگ‌سانان دارد. گرگ نیای وحشی سگ است. یعنی سگ‌ها از نسل نوعی گرگ هستند که بین 18 تا 32 هزار سال پیش اهلی شدند. 37 زیرگونه از گرگ شناسایی شده که سگ اهلی، دینگو، گرگ خاوری، گرگ قرمز و گرگ ایرانی از جمله آن‌ها هستند.
مشخصات: بزرگ‌ترین سگ‌سان وحشی است. شباهت زیادی به سگ‌های گرگی (Alsatian) دارد با این تفاوت که گرگ‌ها مو‌های بلند در قسمت پشت گونه‌های صورت، گردنی کلفت‌تر و کوتاه‌تر، سر پهن‌تر، چشمان مورب و گوش‌های کوتاه‌تری دارند. نوک گوش‌ها نیز مانند گوش سگ تیز نیست و غالباً آن‌ها را سیخ نگه می‌دارند.
دم قدری افتاده و صاف است. مانند برخی از سگ‌ها آن را به صورت نیم دایره یا بالا نگه نمی‌دارد. مو‌های قسمت انتهایی دم نیز تیره رنگند. مغز گرگ‌ها در مقایسه با سگ حدود 30% بزرگ‌تر است. پوزه‌شان بلندتر و قدرتمندتر است و حس بویایی قوی‌تری دارند. در ایران رنگ گرگ‌ها معمولاً خاکستری با سایه‌ای سیاه رنگ است. ولی گرگ‌هایی به رنگ زرد یا قرمز در بعضی از مناطق و حتی در یک دسته گرگ مشاهده شده است. توله گرگ‌ها نیز اغلب سیاه رنگند، ولی با بالا رفتن سن رنگ آن‌ها تغییر می‌کند. تا مدت‌ها پیش گرگ‌ها را اجداد سگ‌های اهلی می‌دانستند، ولی در حال حاضر برخی از محققان به این نتیجه رسیده‌اند که سگ‌ها از گونه‌های جداگانه به نام Canis familiaris هستند.
اندازه‌ها: طول سر و تنه 120 تا 160 سانتی‌متر، دم 23 تا 50 سانتی‌متر، ارتفاع 70 تا 100 سانتی‌متر، وزن 25 تا 70 کیلوگرم.
زیستگاه: در تمام زیستگاه‌های ایران اعم از جنگلی تا دشت‌های باز مناطقی بیابانی زندگی می‌کند.
پراکندگی: در اکثر مناطق کشور مشاهده می‌شود.
پراکنش جهانی: آمریکا، اروپا و آسیا. گرگ و روباه بعد از انسان بیشترین پراکندگی طبیعی را در بین پستانداران زمینی دارند.
عادات: شبگرد است، ولی گاهی در روز نیز مشاهده می‌شود. معمولاً در گروه‌های فامیلی زندگی می‌کند. تعداد آن‌ها به ندرت از 10 گرگ تجاوز می‌کند. هر گروه شامل یک جفت نر و ماده بالغ (معمولاً تمام عمر را با هم زندگی می‌کنند) و بچه‌های همان سال و یا سال‌های قبل است. معمولاً گرگ نر که گرگ آلفا نامیده می‌شود هدایت گروه را برعهده دارد، این گرگ برنامه‌ریز و راهنمای حرکت است و در شرایط مختلف کنترل گروه را برعهده دارد. گرگ آلفا با ژست‌های مختلف، برتری خود را بر دیگران نشان می‌دهد. بقیه افراد گروه حرکت‌های او را کاملاً تقلید (کپی) می‌کنند. سرگروه ممکن است تا چند سال برتری خود را حفظ کند. کم شدن غذا، دعوا‌های داخل گروه و زیاد شدن جمعیت از عوامل پاشیده شدن گروه است.
گرگ‌ها حیواناتی بسیار پرطاقت و خستگی ناپذیرند. سرعت عادی آن‌ها 8 کیلومتر در ساعت است، ولی قادرند با سرعت 55 تا 70 کیلومتر و با پرش‌هایی حدود 5 متر به مدت 20 دقیقه بدوند و مسافت‌هایی حدود 200 کیلومتر را در یک شبانه‌روز با سرعت کمتر طی نمایند. جابه‌جایی گرگ‌ها زیاد است. در بهار و تابستان معمولاً اوایل غروب تحرک خود را آغاز می‌نمایند و صبح زود به لانه و یا استراحتگاه (مکانی که بچه‌ها بازی می‌کنند) مراجعت می‌کنند، ولی در زمستان به مناطق دورتر می‌روند و نیازی به مراجعت ندارند. در لابه‌لای انگشتان گرگ‌ها غدد مترشحه بو وجود دارد که در برقراری ارتباط بین گله گرگ‌ها و پیدا کردن یکدیگر نقش مهمی را ایفاء می‌کند. گرگ‌های پیر که قادر به همراهی گروه نیستند به تنهایی زندگی می‌کنند. حس بویایی گرگ‌ها بسیار قوی است.
آن‌ها قادرند از فاصله 5/2 کیلومتری بو را تشخیص دهند. معمولاً طعمه خود را به وسیله بوی مستقیم و یا تعقیب بوی به جای مانده در رد طعمه پیدا می‌کنند. صدای گرگ شباهت زیادی به پارس سگ دارد. گاهی اوقات به خصوص در فصل جفت‌گیری زوزه‌ای بسیار طولانی و غم‌انگیزی سر می‌دهند که در مناطق باز از فاصله 16 کیلومتری برای انسان قابل شنیدن است.
لانه فقط برای تولیدمثل مورد استفاده قرار می‌گیرد و به وسیله یک یا چند راه خروجی که طول آن‌ها ممکن است به 2 تا 4 متر برسد با سطح زمین ارتباط دارد. این لانه ممکن است سال‌های متمادی مورد استفاده قرار گیرد.
غذا: از علف‌خواران بزرگ نظیر قوچ وحشی، کل‌وبز، آهو، مرال، شوکا، و نیز از مهره‌داران کوچک و پرندگان تغذیه می‌کند. در موقع کمیابی طعمه، از لاشه حیوانات و مواد گیاهی نیز استفاده می‌کنند. در منطقه حفاظت شده مراکان واقع در آذربایجان غربی، در فصل تابستان علیرغم مراقبت‌های انجام شده تعدادی گرگ به مزارع هندوانه هجوم آورده و از بهترین هندوانه‌ها تغذیه می‌کردند. در مناطقی که جانوران طعمه نابوده شده‌اند به دام‌های اهلی نظیر گوسفند و حتی اسب و الاغ حمله می‌کنند.
گرگ‌ها طعمه خود را از طریق تعقیب کردن و معمولاً با همکاری یکدیگر شکار می‌کنند. قبل از حمله وضعیت تک‌تک حیوانات گله را بررسی می‌کنند و پیرترین، ضعیف‌ترین و مریض‌ترین حیوان را برای شکار انتخاب می‌کنند. پس از شکار چند روز در کنار طعمه خود به استراحت می‌پردازند و سپس برای به دست آوردن غذا به محل جدیدی می‌روند. به جز مواردی خاص تاکنون مدرک مستدلی مبنی بر حمله گرگ به انسان دریافت نشده است. طبق بررسی‌های انجام شده اکثر حملاتی که به گرگ نسبت داده می‌شود توسط سگ انجام گرفته است.
تولیدمثل: جفت‌گیری در اکثر مناطق در فصل زمستان انجام می‌گیرد، در زمان مقاربت برای مدتی قادر به جدا شدن از یکدیگر نیستند. پس از جفت‌گیری نر و ماده به طور مشترک شروع به تدارک محل زایمان می‌کنند. پس از حدود دو ماه یک تا 10 (معمولاً سه تا شش) بچه می‌زاید. گرگ نر مسئولیت تهیه و آوردن غذا برای ماده و بچه‌ها را به عهده دارد. آن‌ها از غذای نیمه هضم شده که گرگ نر بالا می‌آورد استفاده می‌کنند. بچه‌ها در موقع تولد کور هستند و بعد از حدود 12 روز چشم باز می‌کنند. رنگ آن‌ها معمولاً تیره است. بعد از سه هفته بچه‌ها در جلوی لانه مشاهده می‌شوند. وابستگی آن‌ها به پدر و مارد که به طور مشترک از بچه‌ها مواظبت می‌کنند حدود شش ماه است. معمولاً گرگ‌ها در 22 ماهگی به سن بلوغ می‌رسند. طول عمر در اسارت حدود 16 سال و در طبیعت حدود 9 سال است.
وضعیت فعلی: گرگ‌ها دشمن طبیعی خاصی ندارند. در سال‌های اخیر بر اثر کم شدن طعمه، تعقیب با وسایل نقلیه موتوری، شکار، تله‌گذاری و استفاده از طعمه مسموم، در اکثر مناطق کشور جمعیت آن‌ها به شدت کاهش یافته و در برخی از نقاط به طور کامل نابوده شده است. با وجود این در حال حاضر در اکثر مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست که هنوز جمعیت‌هایی از آهو، قوچ و میش در آن‌ها وجود دارد تعداد به نسبت مناسبی گرگ مشاهده می‌شود.