بزرگنمايي:
آریا بانو-
علیرضا دباغ ـ دکترای فرهنگ و ارتباطات ـ با نگارش یادداشتی که
در اختیار ایسنا قرار داده است، به فضای رسانه‌ای حال حاضر کشور و میزان
استفاده از رسانه‌ها اشاره کرده و چنین آورده است:
«برای بسیاری از ما ایرانیان، حضور در شبکه‌های اجتماعی به یک بخش مهم
از زندگی تبدیل شده است. این اپیدمی به حدی است که حتی فیلترینگ دولتی نیز
نتوانسته است مانع آن شود. وقتی سخنگوی شورای نگهبان و اعضای رسمی کشور در
توئیتری که فیلتر است با هم پیام‌رسانی می‌کنند، باید دانست که عمق نفوذ
شبکه‌های اجتماعی در لایه‌های مختلف اجتماع تا چه اندازه جدی است.
اما هدف از این نوشته نقدی سیاسی، اجتماعی نیست. حتی نمی‌خواهم درباره
آثار فرهنگی این شبکه‌ها در این یادداشت مختصر چیزی بنویسم؛ چرا که ضرورت
دیگری پیشامد کرده است که اهمیتش در حال حاضر از دید بسیاری مخفی مانده است
و به جز معدودی از اساتید علوم ارتباطات، کسی در آن باره هشدار نداده است و
آن شیوع خشونت و نفرت‌افکنی در بین فعالان فضای مجازی فارسی زبان است که
کمترین اثر تخریبی‌اش ایجاد افسردگی عمومی در جامعه است.
واقعیت اینجاست که در چند ماه اخیر، خبرهای بد به شکل فزاینده‌ای در
کشور به گوش می‌رسد؛ وقایعی که هضم روانی هر یک از آنها به ماه‌ها وقت
نیاز دارد اما متأسفانه دست تقدیر چنان رقم خورده است که هنوز آوار نخستین
حادثه را برنداشته، فاجعه‌ای دیگر بر سرمان خراب می‌شود. درک این مصایب از
قدرت و توان هر انسانی ساخته نیست. بی‌شک محققان و جامعه‌شناسان متوجه این
نکته بوده و هستند و مطالعات خویش را بر رفتارهای اجتماعی متمرکز کرده و
می‌کنند همانطور که جمعی از روانشناسان و فعالان حوزه‌ی سلامت روانی نیز
در نامه‌ای سرگشاده درخصوص وضعیت روحی و روانی حاصل از این وقایع هشدار
داده‌اند.»
این پژوهشگر علوم ارتباطات در ادامه مطلب خود اذعان کرده است: «این حجم
از تخریب روحی و روانی در رسانه‌های گروهی و به‌خصوص در شبکه‌های اجتماعی
به مرز هشدار نزدیک شده است؛ و این موضوع سن آسیب روانی مخاطبان رسانه ها و
کاربران اینترنت را از سطح کودک و نوجوان به سن بزرگسال افزایش داده است.
اگر سازمانی مانند سازمان کنترل آلودگی هوا برای سنجش آلودگی روانی
رسانه‌ای وجود داشت حتماً به تمام سنین هشدار می‌داد که در استفاده‌ی
رسانه‌ای اعم از صداوسیما، ماهواره‌ها و شبکه‌های اجتماعی احتیاط کنند؛
زیرا به سلامت ایشان صدمه وارد خواهد شد.»
دباغ با تاکید بر اینکه که منظور در این نوشته نه یک روزنامه یا مجله یا
شبکه‌ی خاص رادیویی یا تلویزیونی است بلکه تمامی رسانه‌های داخلی و خارجی
و شبکه‌های اجتماعی اعم از کانال‌های تلگرامی یا گروه‌های واتس‌آپی و
صفحات اینستاگرام با تمام گرایش‌های سیاسی، اجتماعی گوناگون را شامل
می‌شود، یادآوری چند نکته‌ی ضروری برای پیشگیری از افسردگی و کاهش صدمات
روحی و روانی ناشی از حضور در فضای جدید رسانه‌ای را ضروری دانسته است:
1) سطح ارتباطی خود با رسانه‌ها به خصوص شبکه‌های خبری را در حد نیاز
ضروری خود تقلیل دهید و چنانچه مایلید اخبار و رویدادهای مختلف را دنبال
کنید، تا جایی که ممکن است هنگام شنیدن اخبار صدای گیرنده‌های صوتی و
تصویری را در منزل و محیط‌های دیگر در حد شنیدن خودتان کاهش دهید. این
موضوع به‌خصوص برای خانواده‌هایی که دارای کودک و نوجوان هستند لازم و
ضروری است.
2) پس از هشدارهای لازم درخصوص پرهیز از انتشار تصاویر جنایت تروریستی
آمریکا در فرودگاه بغداد، اکنون هوشیار باشید که تصاویر فجایع اخیر در
کرمان، سقوط هواپیمای اوکراینی، تصادف رانندگی، درگیری‌های خیابانی و
تشییع جنازه‌ی جانباختگان سانحه‌ی هوایی و نظایر آن را در شبکه‌های
اجتماعی به‌خصوص اینستاگرام نگاه نکنید و خودتان نیز آنها را انتشار ندهید.
3) خبرها و اطلاعات خود را از منابع موثق دریافت کنید و خودتان هم فقط
مطالب موثق را به اشتراک بگذارید تا بدین‌وسیله از حجم شایعات و خبرهای کذب
که باعث تشویش ذهنی خودتان و دیگران می‌شود جلوگیری شود. این نکته را به
یاد داشته باشید که هر چیزی که در فضای مجازی به دستتان می‌رسد، ارزش
فوروارد کردن را ندارد.
4) برای جلوگیری از آشفتگی بیشتر ذهنتان، برای مدتی هم که شده، از حضور
در گروه‌های مباحثه‌ای که در شبکه‌های اجتماعی فعال هستند خودداری کنید.
باور کنید مشکلات اقتصادی و سیاسی و اجتماعی در شبکه‌های اجتماعی قابل حل
نیستند.
5) به هیچ عنوان در گروه‌های خانوادگی‌تان به‌خصوص در تلگرام یا واتسآپ، خبرهای سیاسی، اجتماعی و حوادث را فوروارد نکنید.
6) اجازه ندهید اختلاف سلیقه و دیدگاه سیاسی درباره‌ی مسائل اخیر
رابطه‌ی شما با دوستان و نزدیکانتان را خدشه‌دار کند. اگر در گروهی که
هستید بحث‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پیش آمد، قبل از رسیدن بحث به جای
باریک شما برای ترک مخاصمه پیشقدم شوید.
7) اجازه دهید دیگران از حضور شما در گروه‌های خانوادگی تلگرامی و واتس
آپی لذت ببرند، و خودتان نیز از برکات صله‌ی رحم مجازی بهره‌مند شوید.
برای تأثیر بهتر توصیه می‌شود عکس های قدیمی تان که نوستالژی جمعی را به
همراه دارد منتشر کنید و از خاطرات مشترک و خوب گذشته بگویید.
8) خبرهای موفقیت‌های فرزندان، برادران و خواهران و بستگانتان را به
اشتراک بگذارید، و تولد یا ازدواج یا موفقیت دوستان و آشنایانتان را تبریک
بگویید و بیش از گذشته به مسایل عاطفی توجه کنید.
9) اگر چه طبیعت نیز در اقصی نقاط جهان مغلوب آثار تخریبی انسان‌ها شده
است اما هنوز هم پناهگاه روح ناآرام انسان‌های آشفته است پس تا جایی که
ممکن است به جای پرسه زدن در فضای مجازی یا دیدن اخبار تلویزیونی، به آغوش
طبیعت ولو پارک محله‌تان بروید، در غیر این صورت در موبایل یا تبلتتان
کلیپ‌هایی از کوه و دریا و طبیعت را جستجو کنید به‌خصوص اگر با موسیقی
همراه باشد.
10) از تأثیر موسیقی و اعجاز هنر و ادبیات غافل نشوید. شنیدن یک قطعه‌ی
موسیقی یا دیدن یک کلیپ و یا حتی شنیدن و خواندن یک شعر در شرایط سخت و
دشوار گاهی مانند آبی است بر آتش.»