بزرگنمايي:

آریا بانو - خراسان / مدیرکل دفتر حقوقی ستاد مبارزه با موادمخدر از رشد 703 درصدی تنوع مواد روان گردان طی 10 سال گذشته در جهان خبر داده و گفته: «براساس آمارهای جهانی(unodc) در سال 2009 میلادی mps 166(مواد روان گردان) جدید توسط شهروندان کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفت که در سال 2019 میلادی این رقم به حدود 803 فقره رسید و حدود 170 نمونه از آن‌ها وارد ایران شده است.» در ادامه او خبر نگران‌کننده‌ای هم داده و گفته: «به تازگی گیاهانی مانند «سالویا» در فضاهای مجازی تبلیغ می‌شود. مصرف کنندگان سالویا به محض مصرف دچار جنون آنی می شوند و حرکات فرد پس از مصرف شبیه زامبی‌ها و آدم‌خوارها می‌شود.» (منبع خبر: ایسنا) واضح است که سوداگران مرگ با انواع تغییرات در این مواد سعی در ایجاد جاذبه برای افراد مصرف کننده دارند. بنابراین به نظر می‌رسد که آگاهی آحاد جامعه درباره این گونه مواد ممنوع ضروری باشد. اکنون هم که مصرف نوعی ماده به نام سالویا به عنوان جانشینی برای دیگر مواد توهم‌زا در حال باب شدن در بین جوانان است، لازم می‌دانیم توضیحاتی را در خصوص عوارض و پیامدهای سوء مصرف آن مطرح کنیم.
«سالویا»، دقیقا چیست؟
«سالویا دیوینوروم»، گیاهی بومی متعلق به کشورهای آمریکای مرکزی و جنوبی است. در برگ و ساقه این گیاه، ماده روان گردانی وجود دارد که آثار بسیار مشابه ال‌اس‌دی، گراس و حشیش دارد. مصرف این ماده می‌تواند باعث تغییر هوشیاری و ایجاد توهم شود بنابراین در طبقه‌بندی مواد مخدر، جزو دسته مواد توهم‌زا محسوب می‌شود.
مصرف «سالویا» برای یک بار هم اعتیادآور است
خانواده‌ها توجه داشته باشند که علاوه بر استعمال دود، این مخدر با اضافه کردن در نوشیدنی و غذا هم مصرف می‌شود. در ضمن حتی مصرف یک باره این مواد هم می‌تواند فرد را درگیر اعتیاد دایمی کند. اعتیاد به این ماده، اغلب از نوع وابستگی روانی و ولع شدید به مصرف دوباره است.
اصلی‌ترین پیامدهای مصرف «سالویا»
بسته به میزان و نوع مصرف، شدت اختلالات ادراکی از جمله توهم زیاد و کم می‌شود. در صورت مصرف با دوز بالا تاثیرات توهمی شدید و در برخی مواقع وحشتناک تجربه می‌شود. تحریف‌های فضایی، مسخ شخصیت و محیط، توهم‌های شنوایی و بینایی از جمله عوارض سوء مصرف زیاد این ماده محسوب می‌شود.
لذت نبردن از فعالیت‌های عادی و مفرح: با استعمال ماده سالویا مناطقی از دستگاه عصبی که خاصیت ضد درد دارند، تحریک می‌شوند و فرد در صورت سوء مصرف با دوز‌های پایین دچار نوعی لذت می‌شود که اغلب همین عامل، موجب استمرار و در نهایت وابستگی روانی به این ماده می‌شود. این نوع لذت آنی و زودگذر است و فرد به منظور کسب دوباره این لذت مجبور به استفاده مجدد می‌شود که با ولع شدید به مصرف شناخته می‌شود. این وابستگی باعث عدم سازگاری مزاج فرد مصرف کننده به چیزی جز مواد می‌شود و در نهایت با توجه به این‌که فرد از چیز دیگری لذت نمی‌برد، مجبور به مصرف روزانه مواد برای تحمل زندگی و اطرافیانش می‌شود.
تخریب احساسات و عواطف: افرادی که به مدت طولانی از این ماده استفاده می‌کنند، اعتقاد دارند که احساسات آن‌ها از بین رفته است و حتی برای ارزشمندترین افراد زندگی خود دیگر اهمیتی قائل نیستند. همچنین مصرف کنندگان دچار بی تفاوتی به مسائل خود می‌شوند.
گرایش شدید به تجربه کردن مواد دیگر: یکی از عوارض احتمالی سوء مصرف این ماده، گرایش به تجربه کردن‌ دیگر مواد است. از جمله علل این گرایش، کنجکاوی برای تجربه کردن لذت‌های مواد دیگر است.
کاهش روابط اجتماعی: از جمله عوارض ناشی از مصرف این نوع ماده کاهش روابط اجتماعی است زیرا باور بر این است که استعمال این ماده فرد را در معرض خطر افسردگی قرار می‌دهد و اهمیت آن چنان زیاد است که برخی افراد طرد کردن خانواده و اطرافیان را ترجیح می‌دهند. در نهایت نداشتن توان تحمل اطرافیان و خانواده به درگیری‌های متعدد والدین و فرزندان می انجامد.
اختلال زیاد در خواب: آشفتگی و رضایت نداشتن از کیفیت خواب نیز از جمله عوارض سوء مصرف این مواد است. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهند که افراد مصرف کننده پس از مدتی دچار آشفتگی در خواب می‌شوند که منجر به هذیان گفتن و بیدار شدن‌های ناگهانی و لرزش بدن می‌شود. با توجه به ماهیت ماده مصرفی سالویا به نظر می‌رسد علاوه بر پیامدهای فوق، اختلال در عملکرد شناختی، اغتشاش در یادگیری، آشفتگی در حافظه، مشکلاتی در بروز زمان واکنش، کاهش انگیزه، پارانویا، افسردگی حاد و رانندگی خطرناک از پیامدهای مصرف این ماده در دوزهای بسیار بالاست.
تفاوت خطرناک سالویا با دیگر مواد توهم‌زا
مهم‌ترین شباهت سالویا با موادی مانند حشیش، گل، گراس و ... در توهم‌زا بودن آن است به طوری که توهم‌های دیداری-شنوایی، خنده‌های زیاد و بی‌جا، سرخوشی، افزایش اشتها و وابستگی روانی، از جمله نشانه‌های مشترک این مواد است. اما مهم‌ترین تفاوت استعمال سالویا با سایر مواد توهم‌زا در میزان و شدت توهم است که این میزان در سالویا بسیار شدیدتر و خطرناک‌تر ارزیابی می‌شود.
پیشگیری و کسب مهارت بهترین راه حل است
با توجه به اختلالات زمینه‌ای بی‌شمار افراد مصرف کننده، رویکردهای مختلف آموزشی، دارویی، روان شناختی و حمایتی برای چنین افرادی مفید ارزیابی ‌می شود. اگر درمان را به منزله پیشگیری در نظر بگیریم، آگاهی آحاد جامعه درباره این نوع مواد(به ویژه والدین و نوجوانان) و کسب مهارت‌های زندگی(مدیریت خشم، مهارت های مقابله با استرس، مهارت نه گفتن، ارتباط موثر و...) از روش‌های پیشگیری است. در صورت سوء مصرف مواد یا نیاز به سم‌زدایی، مراجعه به مراکز بازپروری مجاز هم می‌تواند کمک کننده باشد. به طور کلی ترک این ماده مخدر با توجه به عوارض آن در هر فردی می‌تواند از طیف گسترده‌ای چون دارو درمانی، مشاوره فردی، خانواده درمانی و گروه‌درمانی تشکیل شود اما به هیچ وجه به سادگی مواد مخدر سنتی نیست و باید پذیرفت که درمان و ترک آن، مصرف کننده نوجوان و جوان را پیر خواهد کرد و این بزرگ‌ترین هشداری است که باید به نوجوانان و جوانان در این باره داده شود.
نویسنده : مصطفی نجمی| کارشناس‌ارشد روان‌شناسی و پژوهشگر حوزه اعتیاد