بزرگنمايي:

آریا بانو - بیتوته / تجارت، کسب و داد و ستد، همزاد زندگى اجتماعى انسان ها بوده اند؛ زیرا فرد و جامعه، نیازهایى دارند که به تنهایى قادر به برآورده ساختن آنها نیستند. تجارت، خرید و فروش و تصرف در اصل سرمایه برای دستیابی به سود است. در آیات متعددی از قرآن کریم احکام تجارت بیان شده است. در ادامه هر آنچه درباره احکام تجارت باید بدانید آورده شده است.
احکام تجارت:
تجارت یا داد و ستد از زمان های قدیم همزاد نسل بشر بوده و هست. چرا که فرد و جامعه نیازهایی دارند که تنها با همدلی و ارتباط با هم تامین می شوند. به همین دلیل افراد باید با تجارت و تامین مواد اولیه خود به تسهیل زندگی و پیشرفت جامعه ی خود کمک کنتد. تجارت انقدر مهم و ریشه دار است که یکی از معصومین در این رابطه فرموده است: جواز معاملات و برآورده ساختن نیازهای جامعه به طور فراگیر تنها در ارتباط با این معیار است که در ان فساد و بطلان نیز آمیخته شده است. عوامل مختلفی همچون: عمومی بودن داد و ستد و احتمال پدید آمدن اختلاف نظرها و درگیری ها، قانونگذاری در این حوزه را امری لازم و ضروری کرده است.
قوانین تجارت معمولا در بین جوامع مشترک بوده و بر اساس اصول تجارت هر حکومت قانونگذاری شده است. قوانین عرفی و معنوی تصویب شده در این مسئله بیشتر در ذات انسانی بشر نهفته است و از عقل عملی انسان ها سرچشمه می گیرد. بدون آن که در بیشتر موارد نیازی به همسان سازی قوانین احساس شود.
مهم ترین قانون که در روابط تجاری باید به ان توجه شود، انسانی و معنوی بودن آن قانون است چرا که بیشتر قوانین تصویب شده حالت منفعت طلبی و قدرت طلبی دارند و با تفکری غیر الهی و به دور از انسانیت به اجرا در آمده اند. آداب تجارت اسلامی در مقایسه با تجارت دنیوی بسیاری از کشورها تفاوت های زیادی دارد و جزییاتی که در اسلام ذکر شده است قابل قیاس با سایر ادیان نیست.
اصول حاکم بر تجارت اسلامی
دین اسلام سودآوری در تجارت را علاوه بر فرد و جامعه، در اخرت نیز تعبیر کرده است. برخلاف شرح تجارت در بیشتر کشور های دنیا که محدود به دنیاست، اسلام تجارت را با یک نگاه جامع و ریزبین به دنیا و اخرت نسبت داده است و تنها منفعت دنیوی را تعریف نکرده است. با این نگاه تصمیات فرد در بسیاری از مسائل درست تر و انسانی تر خواهند بود و او این کار را نه تنها برای دنیا بلکه برای اخرت خود نیز می بیند و سعی کرده بهترین ها را انجام دهد. با اینن نگرش انسان در هر مسئله ای پیشرفت می کند.
مانند این حدیث از پیامبر اکرم که فرموده است:
اِبتَغِ عَلى نَفسِکَ وعِیالِکَ حَلالاً، فَإِنَّ ذلِکَ جِهادٌ فى سَبیلِ اللّهِ، وَاعلَم أن نَّ عَونَ اللّه فى صالِحِ التِّجارَهِ.
براى خود و عائله ات، روزى حلال بجوى ؛ زیرا این کار، نوعى جهاد در راه خداست و بدان که کمک خداوند، در تجارت درست و حلال است.
قوانین و احکام تجارت در دین اسلام نشات گرفته از همین نگاه کلی و در نظر گرفتن تمامی جوانب این رویکرد اجتماعی است. در این رابطه به برخی از مهم ترین اهداف و معیار های اسلام در این زمینه می پردازیم:
تقویت فرهنگِ دوستى و روابط اجتماعى:
هدف اصلى از داد و ستد، تسهیل عملکرد نظام اجتماعى و تأمین نیازهاى مادى افراد جامعه است. یعنی تجارت باید سبب اتحاد و تقویت روابط اجتماعی میان یک ملت با سایر ملت ها شود و تنها بر منفعت شخصی تمرکز نداشته باشد. اسلام انقدر تجارت را مقدس دانسته است که می گوید اگر یکی از طرفین معامله از انجام ان پشیمان شود یا روی برگرداند سایر طرفین نیز باید از انجام ان صرف نظر کنند مانند این آیه:
أییُّما عَبدٍ أققالَ مُسلِما فى بَیعٍ، أققالَهُ اللّه تَعالى عَثرَتَهُ یَومَ القِیامَهِ.
هر بنده اى که تقاضاى مسلمانى را براى فسخ معامله اى بپذیرد، خداوند متعال در روز قیامت، از لغزش هاى او درگذرد.
اسلام محبت و به دست آوردن دل یک مسلمان را عزیزتر و با ارزش تر از پول و ثروت دنیوی می داند. آثار بخشش در معامله تا زندگی جاودان در آخرت ادامه داشته و بخشش گناهان از سوی خداوند را به همراه خواهد داشت. همچنین گفته شده ورود افراد و دخالت آن ها در داد و ستد دیگران امری مکروه و ناپسند است. این عمل باعث تحریکات منفی، تفرقه، از بین رفتن دوستی طرفین و نارضایتی هرچه بیشتر می شود.
پیشگیرى از مفاسد اخلاقی و اقتصادى:
بروز منافع شخصى افراد در تجارت سبب شده تا داد و ستد و بازار، به محلى مناسب برای ایجاد آسیب های اخلاقی ناشی از تجارت تبدیل شود. این موارد قدم های اولیه این آسیب است و باید در نشر داشت که این آسیب ها ادامه دار بوده و با جدی تر شدن آن ها مشکلات عدیده ای را در جامعه ایجاد می کند. رویکرد کلی دین دوری از هر گونه آسیب احتمالی است.
از جمله توصیه های دین در این رابطه عبارت است از:
• توجه به شناسایى آسیب ها و مفاسد
• تلاش براى پیشگیرى از آن ها
• پرهیز از ورود در آن ها و چگونگى راه هاى مقابله با آن.
از جمله آسیب های جدی که می تواند عوامل نابودی یک جامعه را به دنبال داشته باشد عبارتند از:
• ربا
• کم فروشى
• خیانت
• دروغگویى
• غَشّ در معامله
• کتمان عیب
• غبن و قسم خوردن.
چند مسئله در رابطه با تجارت:
اکنون به طرح چند مسئله در رابطه با احکام تجاری می پردازیم:
مسأله 2059: کاسب شایسته است احکام خرید و فروش در موارد محل ابتلاء را بیاموزد، چنانچه به واسطه نیاموختن در معرض ارتکاب فعل حرام، یا ترک واجب قرار گیرد، آموختن لازم است. از حضرت صادق علیه السلام روایت شده: کسی که می خواهد به خرید و فروش بپردازد، باید احکام آن را فرا بگیرد، اگر پیش از یاد گرفتن احکام تجارت به خرید و فروش مشغول شود به واسطه معامله‌های باطل و شبهه‌ناک، به هلاکت می افتد.
مسأله 2061: کسی که پولی ندارد و مخارجی در زندگی بر دوش دارد مانند: زن و بچه، باید کسب روزی کند. برای کارهای مستحب مانند: وسعت دادن به عیال و دستگیری از فقرا، کسب کردن مستحب است.
معاملات مکروه
برخی از معاملات مکروه از این قبیل اند:
• ملک فروشی، مگر اینکه مالک دیگری با پول آن بخرد
• قصابی
• کفن فروشی
• معامله با مردمان پست
• معامله بین اذان صبح و اول آفتاب
• آنکه کار خود را خرید و فروش گندم و جو و مانند: این ها قرار دهد
• آنکه جنسی را طلب کند که دیگری خریدار و طالب آن است و دخالت کند.