بزرگنمايي:

آریا بانو - کجارو / تغییر ساعت رسمی کشورها در مواقع مشخصی از سال به عقب یا جلو کشیده می‌شود و مهم ترین دلیل آن بهره‌برداری از زمان و کاهش مصرف انرژی است.
تغییر ساعت تابستانی (DST) در منطقه‌های زمانی مختلف به‌منظور بهینه‌سازی مصرف انرژی در ابتدای بهار هر سال انجام و در ابتدای پاییز نیز ساعت به حالت عادی بازگردانده می‌شود. این کار باعث انتقال یک ساعت از زمانی که نور روز وجود دارد، از عصر به صبح می‌شود.
ایده ابتدایی این تغییر در دوران مدرن در سال 1895 توسط جرج ورنون هادسون مطرح شد و برای اولین‌بار در زمان جنگ جهانی اول به اجرا درآمد. بسیاری از کشورها در زمان‌های متفاوت از این شیوه استفاده کرده‌اند.
پس از بحران انرژی در دهه 1970 میلادی، ساعت تابستانی به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفت و تا امروزه نیز در آمریکای شمالی و اروپا استفاده می‌شود.
طبق قانون در ایران نیز ساعت رسمی کشور هر سال در ساعت 24 اول فروردین یک ساعت به جلو کشیده می‌شود و در ساعت 24 روز سی‌ام شهریور به حالت قبلی بازگردانده می‌شود.
علت اصلی تغییر ساعت رسمی چیست؟
به‌طور اجمالی، هدف اصلی از این کار استفاده بیشتر از روشنایی روز است؛ زیرا وقتی ساعت‌ها در ابتدای پاییز یک ساعت به عقب کشیده می‌شوند، یک ساعت از عصر به صبح اضافه می‌شود و در عمل، برای بسیاری از مردم مفیدتر است. البته عکس این موضوع در بهار اتفاق می‌افتد. استفاده بیشتر از روشنایی روز به‌ویژه در فاصله بین بهار و پاییز، باعث افزوده شدن یک ساعت به زمان عصر می‌شود. البته درک این موضوع چندان دشوار نیست که روشنایی روز در واقع ذخیره نمی‌شود.
تغییر ساعت از چه زمانی آغاز شد؟
ایده اصلی تغییر ساعت برای استفاده بهینه از انرژی به 200 سال قبل می‌رسد؛ البته تا قبل از جنگ اول جهانی چندان جدی گرفته نشد. کاهش ذخایر زغال‌سنگ در سراسر اروپا، آلمان و متحدانش شامل اتریش و مجارستان را وادار کرد تا در سال 1916 برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی زمان روز را افزایش دهند و در مدت کوتاهی، سایر کشورها نیز به این جریان پیوستند. انگلستان نیز از ماه مه 1916 تا به امروز این قانون را اجرا می‌کند.
نکته قابل‌توجه اینکه بسیاری از کشورها از سال 1918 اجرای آن را کنار گذاشتند و پس از بحران دهه هفتاد میلادی تغییر ساعت رسمی از سرگرفته شد.
امسال چه اتفاقی افتاد؟
امسال نیز کلیه اعضای اتحادیه اروپا در آخرین یکشنبه اکتبر، طبق قانون ساعت زمستانی و برای حفظ هارمونی زمانی در فصل زمستان در کشورهای همجوار به عقب کشیده شد. البته در آمریکا این تغییر ساعت در اولین یکشنبه ماه نوامبر انجام می‌شود. در نیوزلند تغییر ساعت رسمی در آخر ماه سپتامبر و ایالت‌های استرالیا (نیو ساوث ولز، ویکتوریا، استرالیای جنوبی، تاسمانی و قلمرو پایتختی استرالیا) در اولین یکشنبه اکتبر انجام می‌شود.
روسیه از سال 2011 اجرای قانون ساعت تابستانی را متوقف کرد، ولی این کار باعث تاریکی هوا در نیم‌روز در بعضی عرض‌های جغرافیایی شد. درنتیجه، از سال 2014 اجرای تغییر ساعت تابستانی از سر گرفته شد.
توقف اجرای قانون تغییر ساعت تابستانی چه تأثیری خواهد داشت؟
تغییر ساعت رسمی در این برهه از سال، علاوه بر امکان استراحت یک ساعت بیشتر در صبح، بر عوامل دیگری مانند صرفه‌جویی در انرژی، کشاورزی و حتی حالات روحی تأثیرگذار است. ولی عده‌ای بر این عقیده‌اند که تغییر ساعت رسمی تأثیری در مصرف بهینه انرژی ندارد و کاهش مصرف انرژی در عصرهای تابستانی با افزایش مصرف در صبح جبران می‌شود.
تأثیر تغییر ساعت بر سلامت نیز بحث‌های فراوانی به‌دنبال داشته است؛ باتوجه به افزایش زمان قرارگیری مردم در فصل تابستان در معرض نور آفتاب باعث افزایش جذب ویتامین D می‌شود. ولی منتقدان اظهار کرده‌اند که تغییر در ریتم شبانه‌روزی (ساعت‌های خواب و بیداری) تأثیر منفی بر سلامت افراد دارد.
نتایج مطالعه‌های انجام شده نشان می‌دهد که خطر وقوع حمله قلبی در سه روز اول هفته پس از تغییر ساعت در بهار بیشتر است. البته نتیجه این مطالعه نشان می‌دهد خطر حمله قلبی با افزایش یک ساعت زمان خواب در ابتد ای پاییز کاهش می‌یابد. همچنین، نتیجه مطالعه این مسئله را نیز عنوان می‌کنند که تغییر ساعت در شروع پاییز باعث افزایش یک ساعت در زمان خواب مردم نمی‌شود، ولی کشیده شدن ساعت به جلو در بهار تاثیرهای منفی در هفته‌های آتی پس از تغییر ساعت رسمی به‌دنبال دارد.
آیا تغییر ساعت رسمی اقتصادی است؟
اگرچه تغییر ساعت رسمی دارای تأثیر در وضعیت اقتصادی است، ولی این مهم را نیز نمی‌توان به قطعیت عنوان کرد. در حالی‌که متصدیان صنعت گردشگری از افزایش طول روز در تابستان بهره‌مند می‌شوند، ولی همچنان تاثیرهای ناشی از تغییر ساعت بر سلامت پابرجا هستند.
صنعت کشاورزی نیز از دیرباز رضایت چندانی از تغییر ساعت رسمی نداشته است؛ زیرا این مسئله موارد مهمی از شیردهی گاوها تا برداشت محصول را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از طرفی، سخنگوی اتحادیه جهانی کشاورزان تصویر متفاوتی را ارائه می‌دهد:
طبق آخرین نظرسنجی انجام شده از اعضای اتحادیه، تعداد کمتری موافق افزایش ساعت روشنایی عصرانه بودند.
البته تأثیر تغییر ساعت در صنعت هوانوردی به‌مراتب کمتر است. برنامه زمانی پروازها براساس جدول زمانی کشورها تنظیم می‌شود. درواقع، برنامه پرواز و جدول زمانی کلیه فرودگاه‌ها براساس ساعت هماهنگ جهانی (Coordinated Universal Time (UTC تنظیم می‌شود. ساعت هماهنگ جهانی تنها 0.9 ثانیه با ساعت گرینویچ اختلاف دارد.
آیا تغییر ساعت تابستانی خطرناک است؟
این مسئله روی رانندگی نیز تأثیرگذار است. معمولا 8 تا 10 صبح و 3 تا 7 بعد از ظهر ساعت‌های اوج رانندگی محسوب می‌شوند. زمانی‌که در پاییز ساعت‌ها به عقب کشیده می‌شوند، به این ترتیب بخش اعظمی از ساعت اوج رانندگی در تاریکی انجام می‌شود. همچنین، بسیاری از تصادف‌ها در ترافیک عصرگاهی اتفاق می‌افتند. همچنین، نتایج بررسی‌ها نشان داده است که عقب کشیده شدن ساعت باعث افزایش میزان تصادفات رانندگی می‌شود.
بنابراین، انجمن پیشگیری از تصادفات رانندگی (Royal Society for the Prevention of Accidents (Rospa پیشنهاد کرده است تا تغییر ساعت رسمی در بریتانیا را متوقف کند. البته بحث‌ها همچنان بر سر ترجیح تاریکی صبحگاهی به تاریکی عصر باقی است.
البته بحث تأثیر تغییر ساعت تابستانی وقوع جرم و جنایت نیز وجود دارد؛ افزایش طول روز در بهار باعث کاهش وقوع جرم می‌شود.
آیا تغییر ساعت پرطرفدار است؟
نتیجه تحقیق انجام گرفته توسط مؤسسه تحقیقاتی YouGov در انگلیس نشان می‌دهد که حدود 44 درصد از مردم ترجیح می‌دهند تا سیستم فعلی تغییر ساعت به‌صورت دوبار در سال ادامه پیدا کند و در مقابل، 39 درصد موافق توقف آن هستند. همچنین، این میزان رضایت براساس منطقه متغیر است. برای نمونه، اسکاتلند به‌شدت موافق ادامه وضع موجود است، زیرا تغییر ساعت تابستانی در تمام طول سال باعث طلوع خورشید پس از ساعت 10 صبح در بعضی مناطق می‌شود.
کدام کشورها تحت تأثیر تغییر ساعت تابستانی قرار نمی‌گیرند؟
حدود 70 کشور در اقصی نقاط جهان تغییر ساعت را اجرا می‌کنند. البته کشورهایی که روی خط استوا قرار دارند، به دلیل عدم‌تاثیرگذاری این قانون را اجرا نمی‌کنند.
بسیاری از کشورهای اسلامی نیز قانون صرفه‌جویی در زمان نور روز (DST) را در ماه رمضان اجرا نمی‌کنند، زیرا این کار باعث تعویق زمان افطار و صرف شام می‌شود. حتی مراکش این قانون را در زمان روزه‌داری به حالت تعلیق در می‌آورد، در حالی‌که ایران در طول رمضان نیز اجرای قانون تغییر ساعت را متوقف نمی‌کند. در این رابطه، بسیاری از کشورهای آسیای شرقی و آفریقا نیز از قانون صرفه‌جویی در زمان نور روز (DST) تبعیت نمی‌کنند.
در این رابطه، پارلمان اروپا در سال جاری به توقف اجرای قانون تغییر ساعت تابستانی از سال 2021 رای داد. در صورت تصویب نهایی، این مسئله نیز یکی از حواشی مربوط به برکسیت (Brexit) خواهد بود.
آیا تغییر ساعت نیز از تبعات برکسیت خواهد بود؟
در سال 2019 میلادی، برکسیت بر همه مسائل تأثیرگذار است. در صورت خروج انگلیس از اتحادیه اروپا قبل از سال 2021 و تغییر ساعت رسمی کشورهای عضو اتحادیه، نیمی از ایرلند شمالی و جمهوری ایرلند در مناطق زمانی مختلف قرار خواهند گرفت. درواقع، علاوه بر مرزهای موجود (سخت و نرم)، مرز زمانی نیز افزوده خواهد شد.
آیا زمان مفهومی سیال است؟
در دنیای ساعت‌های دیجیتال، تلفن‌های هوشمند، جدول‌های زمانی ریلی و تقویم‌های هماهنگ، به نظر می‌رسد که زمان به شکل ثابت و منظم به پیش می‌رود؛ در حالی‌که این‌گونه نیست!
قبل از پیشرفت تکنولوژی و توانایی ارائه دقیق زمان، مردم قادر به تنظیم دقیق وقت خود نبودند. تمدن‌های باستانی زمان خود را بدون توجه به کوتاهی یا بلندی روزها به دو دوره 12 ساعته تقسیم کرده بودند. به این معنی که روزها در بهار و تابستان طولانی‌تر و در نیمه دوم سال کوتاه‌تر بودند. البته همگان به این موضوع اشراف دارند این سیستم پایه طراحی ساعت آبی در رم باستان با مقیاس‌های مختلف در ماه‌های مختلف بود.
پس از اختراع ساعت‌های مکانیکی و تعریف بازه‌های زمانی، تعریف زمان همچنان از مکانی به مکان دیگر متفاوت بود. برای نمونه، در ایتالیا ساعت در ونیز همیشه در حدود یک و نیم ساعت جلوتر از تورین بود.
درک ما از مفهوم زمان که درواقع ساعت نامیده می‌شود، مفهوم جدیدی است که قدمت آن برابر با ایجاد ریل‌های راه آهن است. با گسترش خطوط آهن، اختلاف زمانی میان ایستگاه‌ها و شهرهای مختلف پدیدار شد. از اینرو، کشورها آغاز به همسان‌سازی زمان خود با حرکت قطارها کردند. در این راستا، انگلستان پیش‌گام این حرکت محسوب می‌شود و در سال‌های 1840 میلادی با راه آهن بزرگ غرب (Great Western Railway (GWR و 1883 راه آهن سراسری انگلستان را با گرینویچ تطبیق داد.
سایر کشورها نیز پیروی از این حرکت را آغاز کردند. تا سال 1911 کلیه ساعت‌های موجود در بیرون ایستگاه‌های راه آهن فرانسه براساس ساعت معیار پاریس (این ساعت 9 دقیقه با ساعت گرینویچ اختلاف دارد)، تنظیم شدند؛ ولی ساعت‌های داخل ایستگاه پنج دقیقه عقب‌تر از این زمان تنظیم شده بودند تا مسافران در صورت تأخیر قطار خود را از دست ندهند. نکته قابل‌توجه اینکه منطقه‌های زمانی بین‌المللی تا قبل از دهه 1930 میلادی استانداردسازی نشده بودند. در این رابطه، نپال آخرین کشوری بود که در سال 1956 ساعت خود را براساس گرینویچ تنظیم کرد.