بزرگنمايي:

آریا بانو - مراسم تاج‌گذاری محمدرضا پهلوی، سرانجام پنجشنبه چهارم آبان 1346 برگزار شد. اما شاه و فرح قرار بود در این مراسم از کدام جواهرات سلطنتی استفاده کنند؟

مراسم تاج‌گذاری محمدرضا پهلوی که به خاطر شرایط سیاسی ایران و هجوم متفقین در شهریور 1320 به تعویق افتاده بود، سرانجام پنجشنبه چهارم آبان 1346 برگزار شد. اما شاه و فرح قرار بود در این مراسم از کدام جواهرات سلطنتی استفاده کنند؟ پاسخ این پرسش پیش سپهبد یزدان‌پناه، رئیس شورای عالی تاج‌گذاری، بود؛ کسی که ساعت 11 صبح سه‌شنبه 25 مهر 1346 یعنی 9 روز پیش از برپایی این جشن طی مصاحبه‌ای مطبوعاتی به طور کامل در این باره به خبرنگاران داخلی و خارجی توضیحاتی ارائه کرد.

این توضیحات که عیناً در روزنامه اطلاعات، مورخ 25 مهر 1346، منتشر شده است، به این شرح بود:
تاج پهلوی
تاج پهلوی ساخته‌شده از طلا و نقره و مرصع به الماس‌های برلیان بسیار اعلی و تخمه‌های درشت زمرد و یاقوت کبود و مروارید می‌باشد و کلاه تاج ابره مخمل قرمز است و در قبه آن یک تخمه زمرد خیاره در چنگ نشانده شده.
تاج پهلوی در چهار طرف دارای چهار کنگره پله‌پله به شکل تاج‌های شاهنشاهان ساسانی می‌باشد که در وسط و زیر کنگره پیشین آن خورشید زرین با شعاع‌های الماس‌نشان و تخمه الماس زرد درشت نصب شده است و در پشت همین کنگره جقه پایه‌دار اسلیمی و در پشت آن پر قو قرار دارد.
شماره گوهر‌هایی که در روی تاج پهلوی نشانده شده به شرح زیر می‌باشد:
3380 قطعه الماس به وزن 1144 قیراط، 5 قطعه زمرد به وزن 199 قیراط و 2 آنه، 2 قطعه یاقوت کبود به وزن 19 قیراط، 368 حبه مروارید غلطان‌جور.
وزن تاج از زر و گوهر و مخمل روی هم 444 مثقال یعنی در حدود دو کیلو و هشتاد گرم می‌باشد.
اعلیحضرت فقید رضاشاه کبیر شاهنشاه ایران پس از جلوس به تخت سلطنت مایل نشدند که در تاج‌گذاری خود از تاج کیانی که مخصوص پادشاهان قاجاریه بود استفاده نمایند، از این رو در سال 1304 خورشیدی گروهی از جواهرسازان ایرانی زیر نظر سراج‌الدین جواهری از گوهر‌های منتخب تاجی ساختند که اینک تاج پهلوی نامیده می‌شود.
سراج‌الدیون (سرگین) از جواهرسازان معروف قفقاز و جواهرساز امیر بخارا بود و از روسیه به ایران مهاجرت کرده بود.
تاج شهبانوی ایران
وزن تاج با کلاه 900ر480 ر1 گرم مرصع به زمرد 36 عدد، یاقوت 36 عدد، مروارید 105 عدد، برلیان 469ر1 جمع 646 ر 1 قطعه جواهر.
تخت نادری
مورخین معتقدند که نادرشاه در هنگام مراجعت از هندوستان در سال‌های 1739 و 1740 میلادی 9 تخت جواهرنشان مرصع به اضافه تخت معروف طاوسی با خود به ایران آورد و مورخین اروپایی گویند که نادرشاه به قدری به تخت معروف طاوسی علاقه‌مند بود که تخت دیگری با همان مشخصات با جواهرات موجود ساخت، ولی امروزه هیچ اثری از این تخت‌ها در دست نیست و مورخین به طور کلی معتقدند که آن‌ها تماما پس از قتل نادرشاه در پایان قرن هیجده میلادی از بین رفته است.
تخت فعلی گرچه به نام تخت نادری خوانده می‌شود، اما در واقع هیچ‌گونه رابطه‌ای با نادرشاه ندارد. دلایل محکمی در دست است که تخت فعلی در زمان فتحعلی‌شاه که به نشان دادن تجمل و شکوه دربار خود بسیار علاقه‌مند بود ساخته شده است. کتیبه‌هایی که در اطراف محل جلوس تخت دیده می‌شود دارای نوشته‌هایی‌ست که ساختمان تخت را صریحا به فتحعلی‌شاه نسبت می‌دهد. قصد فتحعلی‌شاه از ساختن این تخت نشان دادن شکوه و جلال دربار خود به هموطنان و همچنین به فرستادگان خارجی که شاه را در ییلاق‌های اطراف تهران ملاقات می‌نمودند بوده و به همین منظور این تخت به صورت قطعات جداگانه و قابل حمل که جمعا 12 پارچه می‌باشد ساخته شده است، تعداد جواهران آن 26733 قطعه می‌باشد.
کمربند زرین
کمربند زرین تخمه زمرد درشت که زمرد آن به شکل بیضی نیم‌روی دامله [گنبدی]پشت ناودار به رنگ سبز روشن یخ‌دار به وزن 5ر175 قیراط است و در دور آن 60 قطعه الماس برلیان از هشت آنه الی دو آنه و 145 قطعه الماس فلامک از یک آنه‌ونیم الی‌سایلو [!] نشانده شده است. بند زربفت آن به طول 119 سانتی‌متر و پهنای آن 4 سانتی‌متر می‌باشد. در دو سر کمربند لوله‌های متعدد برای کوتاه و بلند کردن و دو میلک و دو سگک زرین نصب شده است.
این کمربند در زمان ناصرالدین‌شاه ساخته شده و هم او در لباس رسمی از این کمربند استفاده می‌کرد و اعلیحضرت فقید رضاشاه کبیر شاهنشاه ایران نیز در تاج‌گذاری این کمربند را به کمر خود بسته بودند. ساخت ایران، نیمه دوم سده 13 ه. ق.
شمشیر سلطنتی
شمشیر با دسته و غلاف و نقاب و حافظه تمام زرین مرصع به زمرد و لعل و یاقوت و الماس‌های درشت پشت‌باز که جمعا 214 قطعه زمرد و 64 قطعه لعل و 4 قطعه یاقوت کبود و 275 قطعه یاقوت سرخ و 12384 قطعه الماس می‌باشد و در روی شمشیر بین دو قلباقه دو زمرد دامله عبارت «السلطان صاحبقران ناصرالدین‌شاه قاجار» مشبک و الماس‌نشان شده و در پشت غلاف در داخل ترنجی به خط نستعلیق قلم زده‌اند: «به مبارکی و میمنت جهت وجود مسعود اعلیحضرت قدرقدرت ظل‌الله فی‌الارضین شاهنشاه عالم‌پناه در زرگرخانه مبارکه تمام شد میرزا علی‌نقی زرگرباشی 1306».
عصای سلطنتی
طلای مرصع اهدایی اهالی آذربایجان در موقع تاج‌گذاری اعلیحضرت فقید رضاشاه کبیر شاهنشاه ایران در تاریخ 18 اردیبهشت ماه 1305. چوگان طلا به طول 79 سانتی‌متر مرصع به الماس که در سر آن با طلای ساده کره مدوری است که به خطوط و تقسیمات جغرافیایی منقسم و قطعات پنج‌گانه کره ارضی و اسامی آن‌ها را حک کرده‌اند و سه شیر و خورشید مجسم در اطراف کره ساخته‌اند که شیر‌ها با دست راست تاج مرصع لب کنگره را که دو تل مرصع به الماس دارد گرفته‌اند و از زیر پای شیر‌ها که اول چوبه چوگان است به طول 9 و یک دوم سانتی‌متر هشت ردیف دوره که به واسطه زه‌های طلا از یکدیگر جدا شده است شبیه گل و برگ مرصع به الماس می‌باشد و در دوره آن آیه‌ای از قرآن و اشعاری نیز در مدح اعلیحضرت فقید رضاشاه کبیر شاهنشاه ایران نوشته شده و در ذیل ذکر شده: «تقدیم از طرف جان‌نثاران اهالی آذربایجان به پیشگاه اعلیحضرت همایونی» ساخت تبریز 1305 شمسی.
شنل سلطنتی
از شال ترمه زمینه‌سفید بوته‌جقه‌ای درشت اعلی می‌باشد که حاشیه آن به پهنای 6 سانتی‌متر مروارید و مفتول‌دوزی شده است. این شنل برای مراسم تاج‌گذاری اعلیحضرت فقید رضاشاه کبیر شاهنشاه ایران دوخته شده و مورد استفاده قرار گرفته است. وزن مروارید‌های شنل 21 ر. 366 مثقال می‌باشد.
دریای نور
الماس معروف دریای نور شاید در بین جواهرات سلطنتی ایران مقام اول را دارا باشد. این جواهر که زوج الماس معروف کوه نور است یکی از قدیمی‌ترین جواهرات شناخته‌شده جهان می‌باشد.
الماس کوه نور بعد از مرگ نادرشاه توسط احمدشاه درانی به افغانستان برده شد و بعد از احمدشاه به شاه شجاع منتقل شد و پس از شکست شاه شجاع از سردار هندی ملقب به شیر پنجاب الماس مزبور به تصرف سردار نام‌برده درآمده و بعد‌ها به دست کمپانی هند شرقی افتاد و بدان وسیله به دربار انگلستان به ملکه ویکتوریا هدیه گردید و هم‌اکنون در تاج ملکه الیزابت، مادر ملکه فعلی انگلستان، نصب می‌باشد.
الماس دریای نور پس از قتل نادرشاه به نوه او شاهرخ‌میرزا رسید و سپس به دست امیرعلم خان خزیمه و بعدا به محمدحسن خان قاجار و بعد به دست لطفعلی خان زند که نام‌برده به دست محمد خان قاجار شکست داده شد رسید و به این ترتیب جواهر مزبور جزو خزائن قاجاریه گردید.
ناصرالدین‌شاه معتقد بود که این گوهر یکی از گوهر‌های تاج کوروش بوده است و خود او بسیار به این گوهر گرانبها علاقه داشت و گاهی آن را به کلاه و گاهی به سینه خود نصب می‌کرد و حتی تولیت دریای نور را منصبی مخصوص قرار داده بود و این افتخار مهم را به اعیان و بزرگان کشور محول می‌داشت.
دریای نور بعد‌ها داخل موزه دولتی گردید. در سال 1326 ه. ق. هنگامی که محمدعلی میرزا بر اثر شکست از مشروطه‌خواهان به سفارت روس پناهنده شد این گوهر را جزو بعضی گوهر‌های دیگر با خود به آن‌جا برد و مدعی بود که گوهر مزبور مال شخصی اوست و چیزی نمانده بود که این یکتا گوهر گرانبها نیز از ایران بیرون برده شود؛ ولی همت ملیون و آزادی‌خواهان آن را نجات داد و پس از گفتگو‌های بسیار این گوهر را با مقداری گوهر‌های دیگر از محمدعلی میرزا پس گرفتند و به موزه خزانه سلطنتی بازآوردند که اینک زینت‌بخش خزانه جواهرات سلطنتی می‌باشد. وزن دریای نور 182 قیراط می‌باشد.