آریا بانو - مهر / در هم آمیختگی «موسیقی» و «مناجات» مسیری ارزشمند و مشخص در ساحت موسیقی کشورمان است که طی دهه‌های گذشته به واسطه حضور هنرمندان و ذاکران اهل بیت ( ع) در قالب‌های مختلفی پیش روی مخاطبان قرار گرفته و توانسته است در گونه‌های تعریف شده‌ای جایگاه ویژه ای برای خود کسب کند. فرآیندی به شدت قابل اتکا که از دیرباز محل رفت و آمد هنرمندان ارزنده‌ای بوده که هرکدام با توسل به داشته‌های تجربی یا علمی خود از موسیقی، ارادت خود را به پیشگاه حضرت پروردگار اعلام کرده‌اند.
عرض ارادتی موسیقایی که طبیعتاً اوج آن را می‌توان در ایام ماه مبارک رمضان دید و شنید که چگونه هنرمندان پیشگام موسیقی ایرانی، توانستند آثاری را خلق کنند که با الهام از نیایش‌ها، ادعیه و حتی آیات قرآن مجید هرکدام تبدیل به آثاری ماندگار در تاریخ موسیقی این سرزمین شدند.
آثاری که اگرچه در چهار پنج سال اخیر از تولید کیفی و کمی آنها کاسته شده اما همچنان در حوزه توجه و عنایت تعدادی از هنرمندان قرار دارد و می‌تواند در روزگار دعواها، تلخی‌ها، ناملایمت ها و گلایه‌های متعدد انسان امروزی، برای آنهایی که گوشه چشمی به موسیقی جدی و موسیقی ایرانی دارند، پناهگاهی مستحکم در دریافت آرامش و پرواز به سوی معبود باشند؛ آثاری که شنیدن آنها به ویژه در ایام ماه مبارک رمضان طعم شیرین‌تر و جذاب‌تری دارد که ای کاش برای همه ما فرصتی پدید آید تا بتوانیم در چند دقیقه کوتاه، یک تجربه موسیقایی ناب را در ضیافت «مناجات» و الحان موسیقی از سر بگذرانیم.
طی سال‌های اخیر هم برخی از هنرمندان، مجموعه‌ها و مراکزی که در حوزه موسیقی آئینی فعالیت‌های مستمری دارند، تلاش خود را انجام داده‌اند تا به واسطه بهره مندی از ویژگی‌ها و گنجینه‌های نهفته در موسیقی ردیف دستگاهی و موسیقی نواحی ایران دست به تولید و یا بازسازی آثاری بزنند که طی سال‌های اخیر و حتی دهه‌های گذشته با حضور هنرمندان صاحب نام این عرصه به ویژه آواز پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند. آثاری که با اتکا به گونه‌های آئینی چون «مناجات خوانی» که از گذشته‌های دور رسمی ارزشمند در ماه مبارک رمضان تلقی می شده و در جغرافیای ایران عزیز از تنوع زیادی هم برخوردار است، توانسته‌اند لحظات نابی را برای روزه داران فراهم کنند.
جمع آوری و تدوین چنین مجموعه‌هایی که دربرگیرنده ابعاد بسیار گوناگونی در حوزه‌های مختلف موسیقی بوده، امری دشوار و البته اجتناب ناپذیر است که باید برای حفظ و نگهبانی این میراث گرانبها تلاش‌های مضاعفی به خرج داد، شرایطی که اگرچه طی سال‌های اخیر به واسطه حضور مجموعه‌هایی چون مرکز موسیقی حوزه هنری، دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز موسیقی انقلاب اسلامی ( مأوا )، دفتر موسیقی و سرود سازمان صدا و سیما، مرکز هنری رسانه‌ای نهضت و برخی دیگر از نهادها سعی در احیای موسیقی آئینی و مذهبی ما داشته، اما به لحظ فنی قطعاً دربرگیرنده مؤلفه‌های گوناگونی است که از درون آنها می‌توان پی به ارزش‌های والاتر و ارجمند تر موسیقی ردیف دستگاهی ایران برد. حتی اگر بدانیم چنین آثاری شاید مشتمل بر تعداد کمتری از مخاطبانی باشند که در این سال‌ها به شدت ذایقه خود را خواسته یا ناخواسته در حال تغییر می‌بینند.
همان گونه که قبلاً هم اشاره داشتیم باید پذیرفت که تولید، بازسازی و تدوین آثار موسیقایی که ریشه در باورها، آئین‌ها و اعتقاد الهی ما ایرانیان دارد امری لازم و جدی به ویژه در روزگار پربحران فرآیند تولید و عرضه موسیقایی است که می‌بایست با اتکا و دانش هنرمندان پیشگام این عرصه هم در قالب به روز و هم قالب تاریخی اش در دسترس مخاطبان و پژوهشگران قرار گیرد. شرایطی که بی تردید لازمه شناخت هویت فرهنگی هریک ما از ایرانی‌هایی است که بدجور خودمان را به شرایط فعلی روزگار بدون توجه به آنچه میراث دار آن هستیم، سپردیم و لازم است با شنیدن آثاری که می‌توانند به سهم خود بخشی از شناسه هویتی و اعتقادی ما ایرانیان باشد، رجعتی موسیقایی به این میراث داشته باشیم؛ رجعتی که می‌تواند دربرگیرنده انتقال آرامشی باشد که انسان امروزی از پس اتفاقات، مشکلات و بحران‌های ریز و درشت روزگار خود می تواتند از آن به عنوان پناهگاهی ملهم از آموزه‌های اعتقادی و الهی بهره گیرد.
آنچه در سلسه گزارش‌های «مناجات هایی که با موسیقی شنیدنی شدند» گروه هنر خبرگزاری مهر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، تلاش برای رجعت دوباره به بخشی از آثار مهم موسیقایی در حوزه مناجات خوانی و موارد مشابهی است که در ایام ماه مبارک رمضان به واسطه آثاری در قالب آلبوم، تک آهنگ و یا یک اثر موسیقایی- مذهبی پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند.

یکی از آثار معتبری که در اولین شماره از این گزارش به سراغ آن رفتیم، اثری به نام «مناجات» با خوانندگی محمد معتمدی از هنرمندان شناخته شده موسیقی ایرانی است که در سال 1397 همزمان با فرا رسیدن ایام ماه مبارک رمضان پیش روی مخاطبان قرار گرفت و توانست در مدت زمانی کوتاه تبدیل به پروژه‌ای فراگیر و مخاطب پسند شود.
محمد معتمدی در این پروژه تلاش کرد بدون استفاده از ساز و فقط با استفاده از هنرآواز خوانی در دستگاه‌های موسیقی ایران، مجموعه‌ای را پیش روی مخاطبان قرار دهد که تا آن روز فقط به واسطه تعداد اندکی از هنرمندان پیشکسوت موسیقی ایرانی از جمله محمدرضا شجریان، قاسم رفعتی، احمد مراتب و تعدادی دیگر از خوانندگان تجربه شده بود و نسل جوان دهه نود آنچنان که باید با گونه «مناجات خوانی» تجربه شنیداری چندانی نداشت. اثری که به زعم بسیاری از مخاطبان و کارشناسان حوزه موسیقی تبدیل به یکی از آثار ماندگار موسیقی ایرانی در حوزه مناجات خوانی به ویژه در ماه مبارک رمضان شد.
این آلبوم شامل 10 قطعه در دستگاه‌های موسیقی ایرانی با نام‌های «حمد و ثنا »، «شهد و شهادت»، «دشتی»، «آواز مخالف سه گاه» «گریبان چاک»، «مرهم»، «مقصود عاشقان دو عالم»، «بیات ترک»، «شعله گردان»، «در میکده عشق» با اشعار شاعرانی چون سعدی، هلالی جغتایی، جامی، مولوی، علامه فیض کاشانی، وحشی بافقی و حافظ است که اکثراً حال و هوایی مناجات‌گونه دارند. در این اثر از ساز استفاده نشده و اشعار فقط به صورت آواز اجرا شده‌اند که این امر بر فضای خاص عرفانی و معنوی آن می‌افزاید.
این خواننده موسیقی ایرانی که طی سال‌های اخیر فعالیت‌های متعددی را در گونه‌های مختلف موسیقایی انجام داده است سال 1400 بود که در یک اقدام جالب توجه استفاده و اشتراک گذاری این قطعه‌های موسیقایی را حلال اعلام کرد و نوشت: «به مناسبت حلول ماه مبارک رمضان به مدت 10 روز هر روز یکی از مناجات‌های آلبوم «مناجات» را برای شما عزیزان به اشتراک خواهم گذاشت. ضمناً به اشتراک گذاری و استفاده از این مناجات‌ها برای همه عزیزان آزاد، حلال و بلامانع است.»
محمد معتمدی چندی پیش بود که درباره این آلبوم توضیح داد: یک موسیقی اصیل ایرانی داریم که میراث معنوی گذشتگان است، فرم‌های مختلفی در آن داریم و یکی از آن‌ها مناجات خوانی است. مثنوی خوانی هم مانند مناجات خوانی بسیار رواج داشته و در ردیف ما حفظ شده و بهترین مثنوی‌ها برای ادیب خوانساری است. حدود 5، 6 دهه است که مناجات خوانی کمرنگ شده است اما من به دلیل علاقه‌ای که خودم داشتم چند سال پیش قطعه‌ای را ضبط کردم، اما فکر کردم که شاید از لحاظ عرفانی به درجه‌ای نرسیده باشد که بتوان آن ارائه داد. بعد از چند سال تصمیم گرفتم که این قطعات را به آلبوم تبدیل کنم و در اینترنت برای علاقه‌مندان ارائه دهم.
وی درباره ارائه رایگان قطعات آلبوم مناجاتش بیان کرد: موسیقی یک صنعت است و در حوزه اقتصاد و تجارت بیان می‌شود، اما مضمون و شأن این قطعات به دلیل حال معنوی آن‌ها به گونه‌ای نبود که فقط به فکر بحث مالی آن باشم به همین دلیل رایگان ارائه شدند.