آریا بانو - به طور کلی، کودکان در سنین مختلف، افرادی ضعیف و بی‌دفاع هستند که توانایی مقابله با آسیب‌ها و تهدیدهای بیرونی را به تنهایی ندارند. به علاوه، خانواده و اطرافیان وی نقشی اساسی در نحوه سازگاری، تطبیق و مقابله با عوامل بیرونی را برای کودک ایفا می‌کنند. بنابراین چنانچه خانواده یا سایر افراد وابسته به کودک مهارت کافی در پاسخگویی به نیازهای وی نداشته باشند یا به هر نحوی او را مورد آزار قرار دهند، این موضوع تأثیرات مخربی روی ویژگی‌های شخصیتی کودک خواهد داشت. در همین راستا، در این مقاله به بررسی مفهوم کودک آزاری پرداخته و انواع مختلف آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم. همچنین قوانین موجود برای پیگیری موارد کودک آزاری در ایران را تشریح می‌کنیم.
کودک آزاری چیست؟
کودک آزاری بسته به کشورها و فرهنگ‌های مختلف تعاریف متفاوتی دارا است، اما به طور کلی می‌توان چند تعریف جامع از این مفهوم ارائه داد که برخی از آن‌ها عبارتند از:
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، کودک آزاری به مجموعه‌ای از آسیب‌ها و تهدیدهای جسمی، روانی، بهزیستی و رفاهی کودکان اشاره دارد. در واقع، چنین آسیب‌هایی معمولاً از جانب والدین، مراقبان و اطرافیان کودک به صورت خواسته یا ناخواسته متوجه او می‌شوند. همچنین به گفته متخصصین هر گونه آسیب جسمی، روانی، جنسی یا عدم رسیدگی به نیازهای کودکان و افراد زیر 18 سال کودک آزاری به شمار می‌روند. به علاوه، می‌توان گفت که هر گونه اقدامی که منجر به تهدید سلامت روانی و جسمی کودکان شده و رشد آن‌ها را دچار مشکل کند، کودک آزاری محسوب می‌شود. در ادامه، انواع مختلف کودک آزاری را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
انواع مختلف کودک آزاری
1. سوءاستفاده جسمی
کودک آزاری جسمی مجموعه‌ای از اقداماتی را شامل می‌شود که در آن کودکان مورد تنبیه، آسیب‌های جسمی و برخی تهدیدات شدید قرار می‌گیرند. البته کودک آزاری جسمی با توجه به فرهنگ و آداب رسوم مرتبط با تربیت کودکان و قوانین حقوقی مربوط به اطفال در کشورهای مختلف متفاوت است. با این حال، به طور کلی می‌توان گفت که سوءاستفاده جسمی از کودکان طیفی از آزارهای جسمی خفیف و شدید را شامل می‌شود.
برای مثال، برخی آزارهای جسمی خفیف مانند سیلی زدن، نیشگون گرفتن، مشت زدن، چنگ زدن، هل دادن، پرت کردن وسایل به سمت کودک، در بسیاری از کشورها جنبه تربیتی داشته و سوءاستفاده محسوب نمی‌شوند! به علاوه، برخی آزارهای جسمی شدید نیز عبارتند از داغ کردن و سوزاندن بدن، کتک زدن، فلفل ریختن و مواردی از این دست که منجر به بروز آسیب‌های جدی‌تری برای کودک خواهند شد.

2. سوءاستفاده جنسی
این نوع کودک آزاری مهم‌ترین جنبه سوءاستفاده از کودک محسوب می‌شوند. آزار جنسی معمولاً توسط افراد نزدیک به کودک صورت گرفته و شامل لمس، نوازش اندام جنسی، تماس‌های جنسی و موارد مشابه می‌شود. به علاوه، ازدواج زودهنگام کودکان و استثمار جنسی آنان نیز از جمله دیگر سوءاستفاده‌های جنسی از کودکان به شمار می‌روند.
همچنین کودک آزاری جنسی لزوماً به معنای لمس بدن کودک نبوده و جنبه‌های مختلفی را شامل می‌شود. به عبارت دیگر، هر گونه مسئله جنسی که منجر به ایجاد آسیب‌های روحی و جسمی جدی در کودکان شود، به نوعی کودک آزاری جسمی به شمار می‌رود. برای مثال، دیدن صحنه‌ای مستهجن توسط کودکان که برای آن‌ها آزاردهنده باشد نیز جزو آزارهای جنسی محسوب می‌شوند.

3. غفلت از کودک
به طور معمول، این مورد یکی از شایع‌ترین انواع کودک آزاری است که به صورت غیرعمدی و به دلیل بی‌توجهی و غفلت از کودکان رخ می‌دهد. به طور کلی غفلت از کودک، مواردی همچون عدم فراهم کردن نیازهای اساسی او مانند تغذیه، پوشش، مسکن، بهداشت، آموزش او را شامل می‌شود. به علاوه، بی‌توجهی به نیازهای روانی و عاطفی کودک نیز به نوعی غفلت از او به شمار می‌روند.
در واقع، بی‌توجهی و نادیده گرفتن نیازهای اساسی کودک مانند بی‌توجهی به ظاهر، نیازهای روانی یا عدم توجه به کودکانی که نیازهای خاص دارند، منجر به آزار کودکان شده و این آزارها در آینده بر شخصیت‌ آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.

4. سوءاستفاده روانی (عاطفی)
این نوع از کودک آزاری تحت عنوان «سوءاستفاده روان‌شناختی» نیز نامیده شده و تمامی جنبه‌های مختلف کودک آزاری را شامل می‌شود. به عبارت دیگر، علاوه بر آزار جسمی، جنسی و غفلت از کودک رفتارهای دیگری نیز منجر به آزار عاطفی او می‌شوند.
برای مثال، برخی از مهم‌ترین اشکال آزار عاطفی کودک شامل ایجاد وحشت، تهدید، انتقاد مداوم، ایجاد احساس گناه، مسخره کردن و سایر موارد مشابه خواهد شد. به طور کلی، آزار عاطفی کودک به هر نحوی منجر می‌شود تا بهداشت روانی و عملکرد روان‌شناختی آن‌ها در بزرگ‌سالی تحت تأثیر قرار گیرند. به علاوه، کودک آزاری روانی، علائم مشهودی روی بدن کودکان باقی نمی‌گذارد اما ممکن است که تأثیراتی به مراتب جدی‌تر از کودک آزاری جسمی بر سلامت کودک داشته باشند.
در نهایت، سوءاستفاده عاطفی در دو دسته مستقیم و غیرمستقیم قرار می‌گیرد. کودک آزاری عاطفی به روش مستقیم شامل رفتارهایی نظیر حرف‌های توهین‌آمیز، مسخره کردن، مقایسه کردن کودک با دیگران، ایجاد احساس گناه در آن‌ها، ممانعت از تحصیل و برقراری ارتباط وی با دیگران و غیره است.
از سوی دیگر، کودک آزاری عاطفی به روش غیرمستقیم رفتارهایی همچون عدم پاسخگویی والدین و اطرافیان کودک به نیازهای روانی و سایر نیازهای ضروری برای رشد او را شامل می‌شوند که با غفلت و بی‌توجهی همراه هستند. به علاوه، با پیشرفت جامعه امروزی برخی از والدین با به‌کارگیری روش‌های مختلف اقدام به کودک آزاری مدرن می‌کنند که کسب آگاهی در این زمینه می‌تواند به رشد کودک کمک کرده و او را از آسیب‌های مربوطه به کودک آزاری‌های ناخواسته دور کند.

کودک آزاری در قوانین کشورهای مختلف چه مجازاتی به همراه دارد؟
به طور کلی، در بسیاری از کشورهای قوانین گسترده‌ای به منظور مقابله با کودک آزاری و پیگیری موارد مربوطه وضع شده‌اند. برای مثال، کشور آلمان در سال 1969 میلادی قانونی برای مقابله با سوءاستفاده از کودکان تنظیم کرده است. در این قانون تمامی افراد با سِنی بالاتر از 25 سال در صورت ارتکاب جرائم مربوط به کودک آزاری و با موافقت گروه پزشکی به روش تزریق دارو عقیم می‌شوند.
همچنین در اسپانیا نیز قوانینی مرتبط با کودک آزاری به تصویب رسیده که بر اساس آن، مجازات افراد متهم به کودک آزاری و سوءِاستفاده‌ی جنسی از کودکان و نوجوانان به‌طور زیادی افزایش یافته است. همچنین در این قانون متهمان پس از طی دوران محکومیت خود، به مدت 20 سال تحت نظر قرار می‌گیرند تا در آینده از استخدام چنین افرادی در نهادهای مربوط به کودکان و نوجوانان جلوگیری به عمل آید.
کودک آزاری بر اساس قوانین ایران چه مجازاتی به همراه دارد؟
قوانین حمایت از کودکان در ایران نواقص بسیاری داراست. با این حال، نخستین قانون مربوط به حمایت از کودکان و مقابله با کودک آزاری در سال 1338 تصویب شد که در نوع خود تحول بزرگی به شمار می‌رفت. پس از تصویب این قانون تا سال 1381 هیچ‌گونه قانونی در خصوص امور مربوط به کودکان مورد تصویب قرار نگرفت.
در نهایت، با افزایش جرائم مختلف علیه کودکان در سال 1381 نیز قانون دیگری برای حمایت از کودکان و جلوگیری از سوءاستفاده از آن‌ها به تصویب رسید. در واقع، این قانون تمامی افراد زیر 18 سال را مورد حمایت قرار می‌دهد. همچنین مطابق ماده‌‌ دو در این قانون، هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که منجر به ایجاد آسیب‌های جسمانی، روانی و اخلاقی در آن‌ها شود، ممنوع است. به طور کلی، چنین قانونی برای اولین بار در جهت حمایت از حقوق کودکان، از صدمات روانی نیز سخن به میان آورد.
به علاوه، قوانین مرتبط به سال‌های پیش از 1381 همگی کودک آزاری را جزو جرائم خصوصی می‌دانستند؛ بنابراین در چنین قوانینی صرفاً اولیای قانونی حق شکایت برای پیگیری حقوق کودک آزاری در مورد فرزند خود داشتند، اما پس از تصویب قانون جدید در سال 1381، کودک آزاری جزو جرائم عمومی به شمار آمده و دیگر نیازی به شاکی خصوصی ندارد. به عبارت دیگر، هرکسی در صورت مشاهده و آگاهی از کودک آزاری می‌تواند این موضوع را به مراجع مربوطه گزارش دهد.
همچنین بر اساس ماده دو از قانون مذکور، هرگونه خرید، فروش، بهره‌کشی و به‌کارگیری کودکان در جهت انجام اعمال خلاف قانون از قبیل قاچاق جرم بوده و مجازاتی به مدت شش ماه تا یک سال زندان یا جزای نقدی از 1 تا 20 میلیون تومان برای هر یک از متهمین را شامل می‌شود.
به علاوه، بر اساس ماده چهار این قانون هرگونه صدمه، اذیت و شکنجه جسمی و روحی کودکان و همچنین نادیده گرفتن عمدی سلامت روانی، جسمی و ممانعت از تحصیل آنان ممنوع اعلام بوده و در صورت ارتکاب چنین جرمی متهمین به مجازاتی معادل 3 تا 6 ماه حبس یا 1 میلیون تومان جریمه نقدی محکوم می‌شوند.
در نهایت، بر اساس ماده شش این قانون کلیه افراد، مؤسسات و مراکزی که مسئولیت نگهداری و سرپرستی کودکان را بر عهده دارند، در صورت مشاهده موارد کودک آزاری باید مراتب را جهت پیگرد قانونی متهم و اتخاذ تصمیمی متناسب با آن به مقامات قضایی گزارش کنند. همچنین در صورت عدم انجام این تکلیف نیز به مجازاتی معادل 6 ماه حبس یا پرداخت جریمه نقدی معادل 500 هزار تومان محکوم خواهند شد.
البته بدیهی است که چنین مجازات سبُکی به هیچ وجه با رفتار مجرمانه متهمین تناسبی نداشته و وسیله مناسبی برای بازدارندگی مجرمین از ارتکاب چنین جرمی نیست. همچنین حساسیت بالای جرائم مربوط به کودکان که گاهی از مرحله آسیب‌های روانی و جسمی نیز عبور می‌کنند و به قتل منجر می‌شوند، نیاز به تصویب قوانینی جدید و دقیق‌تر در رابطه به کودک آزاری و جرائم مربوطه را ایجاب می‌کنند.
جمع‌بندی
در این مقاله، تعریف جامع از کودک آزاری ارائه داده و انواع مختلف سوءاستفاده از کودکان را مورد بررسی قرار دادیم. در ادامه، برخی قوانین تصویب‌شده برای مقابله با این معضل و پیگیری جرائم مربوطه را تشریح کردیم. همچنین قوانین مصوب موجود در ایران برای برخورد با کودک آزاران را بررسی کردیم. همان‌طور که مشخص است قوانین محکم و دقیقی برای مقابله با این جرم در ایران به تصویب نرسیده و این موضوع نیاز به بازنگری و بررسی‌های دقیق‌تر دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این حوزه مطالعه مطلب « انواع کودک آزاری؛ قوانین مربوطه و نحوه پیگیری » را به شما پیشنهاد می‌کنیم. در پایان، منتظر نظرات، تجربیات و پیشنهادات شما در رابطه کودک آزاری، نحوه رفتار با کودکانی که مورد آزارهای مختلف قرار گرفته‌اند و همچنین راه‌کارهای مربوط به پیگیری جرائم مربوطه هستیم.