بزرگنمايي:

آریا بانو - خراسان / تبلیغ خاص یک شبکه رادیویی در روزهای کرونایی برای ترساندن مردم و رعایت پروتکل‌ها آسیب‌هایش بیشتر است یا تاثیرگذاری‌اش؟
«هم اکنون به آژیر قرمز توجه کنید (صدای آژیر قرمز که یادآور خاطرات تلخ و شرایط استرس‌زاست، پخش می‌شود)، هموطن عزیز توجه کنید که کشور ما در وضعیت قرمز کرونایی است، در خانه‌ها بمانید و پروتکل ها را رعایت کنید»، این تبلیغ خاص چند وقتی است که از شبکه رادیویی آوا پخش می‌شود. در این که نیاز به فرهنگ‌سازی در این روزها که آمار مبتلایان به کرونا دوباره صعودی شده برای در خانه ماندن و رعایت پروتکل‌های بهداشتی ضروری است، شکی نیست اما آیا با ترساندن و ایجاد نگرانی به ویژه در کودکان می‌توان به این مهم دست یافت؟ همچنین شاهد زیرنویس کردن تمام وقت تعداد درگذشته‌ها و مبتلایان کرونا از برنامه تلویزیونی این رادیو هستیم. واقعیت این است که یکی از ابزارهای اصلی سیاست‌گذاران بخش سلامت در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر برای تشویق مردم به رعایت دستورالعمل‌ها و پروتکل‌ها ایجاد ترس و نگرانی از کرونا بوده و هست، اما این ترساندن چقدر کارایی دارد؟ آیا این که با وجود این همه اخبار ترسناک از وضعیت شیوع کرونا باز هم رعایت دستورالعمل‌ها چندان بالا نیست، نشان‌دهنده ایرادی مختص ما ایرانی‌هاست یا داستان چیز دیگری است؟
راهبردی با قدمت چندین دهه
استفاده از ابزار ترس و نگرانی برای تشویق مردم به رعایت برخی دستورالعمل‌ها و دوری از رفتارهای پرخطر، قدمتی با چندین دهه دارد. در این بین دو مورد در سطح جهان بیش از بقیه مشهور هستند. مورد اول بحث HIV یا ایدز است و مورد دوم سیگار کشیدن. در کشور ما اما می‌توانیم موضوع اعتیاد را هم به آن اضافه کنیم. بسته‌های سیگار با پیام‌ها و تصاویری که یادآوری می‌کنند سیگار کشیدن احتمال بروز سرطان‌های مختلف را افزایش می‌دهد، در همین دسته قرار می‌گیرد. کلیپ‌های نمایشی که تا چند سال قبل درباره اعتیاد پخش می‌شد هم باز در همین دسته قرار می‌گیرند. کلیپ‌هایی که سرنوشت سیاه افراد معتاد را نشان می‌داد. حالا درباره کرونا هم باز سیاست‌گذاران برای ایجاد انگیزه در افراد برای رعایت دستورالعمل‌ها، سراغ همین راهبرد یعنی ایجاد ترس و نگرانی در افراد رفته‌اند، اما به راستی این روش چقدر کارایی دارد؟
تاثیر محدود ترس در رعایت دستورالعمل‌ها
تجربه‌ پیشین نشان می‌دهد روش ترساندن در موضوعاتی مانند ایدز و اعتیاد نه تنها مفید نبوده که عوارضی جدی هم داشته است. در باره سیگار اما موضوع کمی پیچیده‌تر است. البته حتی در این مورد هم شواهدی که نشان از بی‌فایده بودن چاپ تصاویر دلخراش روی پاکت‌های سیگار بدهد، بیش از شواهد تاییدکننده‌ این روش است، اما درباره کرونا اوضاع چطور است؟
بررسی‌ها تا به این جا نشان می‌دهد راهبرد ترساندن و ایجاد نگرانی از کرونا در برخی مواقع تاثیرگذار است. در واقع این روش در کوتاه مدت در غالب کشورها مفید گزارش شده است. بالاترین تاثیر آن هم در گروه‌های آسیب‌پذیرتر در برابر کرونا مانند افراد بالای 65 سال و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای گزارش شده است. در دیگر گروه‌ها اما بررسی‌ها نشان می‌دهد تاثیر روش ایجاد ترس و نگرانی بسیار کوتاه است و غالبا به تغییرات پایدار در رفتار و سبک زندگی منجر نمی‌شود. اما چرا؟
چرا ترساندن در طولانی‌مدت فایده‌ای ندارد؟
ترس و نگرانی هیجانات ناخوشایند برای ماست. این هیجانات ناخوشایند نه تنها از نظر روانی به ما فشار می‌آورد که از نظر جسمی هم می‌تواند مشکلاتی چون اختلالات خواب، پرخوری عصبی، بی‌اشتهایی، خستگی مزمن، کمردرد و .. . برای ما ایجاد کند. با توجه به این فشارها هم نه فقط در ایران، که مردم همه‌ کشورها ، ترجیح می‌دهند بعد از مدتی تحت فشار ترس و نگران بودن، دست به هر کاری بزنند تا خودشان را از دست فشار ناشی از ترس و نگرانی خلاص کنند.
یکی از شایع‌ترین واکنش‌ها در این شرایط، انکار شدت خطر است. درباره کرونا بخشی از کاهش رعایت دستورالعمل‌ها و نزدن ماسک و سفر رفتن و ... در واقع به همین موضوع بر می‌گردد. از طرفی بررسی‌ها نشان می‌دهد هر چه رسانه‌ها و مقامات رسمی بیشتر سعی در ایجاد ترس داشته باشند، در طول زمان تعداد افرادی که حرف مسئولان مربوط را انکار کرده یا زیر سوال می‌برند، افزایش می‌یابد چراکه وقتی حرف ترسناک زیاد تکرار شود، افراد برای کم کردن فشار ناشی از این حرف‌های ترسناک، کم‌کم اصل حرف را زیر سوال می‌برند، اما شاید برای شما سوال باشد که خب پس در این شرایط چطور می‌توانیم مردم را به رعایت دستورالعمل‌ها تشویق کنیم؟
نگران باشید اما به اندازه
مطالعات روان‌شناسی نشان می‌دهد ترس و نگرانی زیاد می‌تواند احساس خودمختاری در افراد را از بین ببرد و تفکر منطقی را هم با مشکلاتی روبه رو کند. اما اگر نگرانی در سطح متوسط و قابل تحمل باشد و همراه با آن راهکارهایی برای مدیریت موقعیت در اختیار افراد قرار بگیرد، وضعیت متفاوت خواهد بود. کرونا و خطر ناشی از آن موضوعی واقعی است. این که نگران ابتلا به آن باشیم، نه فقط ایرادی ندارد که نشانه‌ بلوغ ماست. اما اگر قرار باشد دایم اخبار ترسناک را دنبال کنیم، از نظر روانی تحلیل می رویم و احتمال رفتارهای غیرمنطقی و حتی لجبازی در ما می‌تواند افزایش یابد. با توجه به این موارد، دست کم تا وقتی سیاست‌گذاران در رسانه‌هایی چون صدا و سیما، برخی سایت‌ها و البته ستاد کرونا، متوجه اشتباه خود در زمینه تکیه بیش از حد بر راهبرد ترساندن شوند، شما مراقبت از خودتان را فراموش نکنید. برای این منظور بهتر است میزان پیگیری اخبار مربوط به آمار و وضعیت کرونا را در روز محدود نگه دارید و در کنار آن توصیه‌های متخصصان را تنها از رسانه‌های معتبر پیگیری کنید. توصیه‌هایی که به شما یادآوری می‌کنند حتی اگر واکسن نزده باشید، باز هم راه‌هایی معتبر و کارامد و البته نه چندان دشوار برای پیشگیری از ابتلا به کرونا در اختیار شما قرار دارد؛ مواردی چون ماسک و فاصله‌گذاری اجتماعی. مثلا رادیو آوا به عنوان شبکه‌ای که باید حال خوب به ما بدهد و با برنامه‌های جذاب و سرگرم‌کننده باعث شود تا از در خانه ماندن لذت ببریم و برای‌مان سخت نباشد، نباید برعکس عمل کند.
نویسنده : نرگس عزیزی | کارشناس‌ارشد مشاوره