آریا بانو -
سینما دیلی / چهارشنبه‌سوری، اثر تحسین‌شده‌ی اصغر فرهادی، بیستمین
فیلم سینمایی هدیه
تهرانی است که سال 75، با «سلطانِ» کیمیایی وارد سینمای
ایران شد و در سال 77، با «شوکران» و «قرمز»، جای پایش را در این
سینما محکم کرد. اِستاری با شمایلی سرد و سنگی، و با غرور و تَبختُری قاجاری، که به سرعت در آن زمان، تبدیل به اولین و بزرگ‌ترین شمایلِ «زنِ مُدرنِ شهریِ» این
سینما گشت. شمایل زنی مستقل و خودبسنده، که برخلاف تصویرِ رایج آن زمان، هیچگاه مطیع و
گوش به فرمان نبود و خاموش و منفعل نگشت؛ شمایل زنی که هیچگاه، جنسِ دوم نبود.
چهارشنبه‌سوری را شاید بتوان پیچیده‌ترین اثر کارنامه‌ی هدیه تهرانی، در جایگاه یک
بازیگر دانست. تهرانیِ چهارشنبه‌سوری، همان زنِ مدرنِ شهریِ مستقلی است که اینبار، حتی به دیواری سخت‌تر از مَردِ «تمام‌سنتیِ» قرمز (فروتن) می‌خورد. در چهارشنبه‌سوری، مَردِ روبروی تهرانی، همچون مردانِ امروز این سرزمین، نه تمام‌سنتی است نه تمام‌مدرن؛ تلفیقِ آشفته‌ای است از سایه‌ی باورهای لغزانِ شِبهه‌سنتی و شِبهه‌مدرنیستی، که نه این است و نه آن، و هم این است و هم آن! مَردی پادرهوا و معلق، به قول داریوش شایگان: «موجودی حاملِ هویتِ چهل تِکّه».
این، سکانس مهم «چهارشنبه‌سوری» است. بنگرید که هدیه
تهرانی در این سکانس، چگونه با کنترلِ دقیق و به‌اندازه‌ی احساساتِ مشوّش کاراکتر، و چگونه با درهم‌آمیختگیِ مختصاتِ متضادّ اندوه و غرور، نمودارِ این کاراکترِ ضرب‌دیده و تک‌افتاده را به موجودیت می‌رسانَد. هرچند سبکِ بازیِ
تهرانی اساساً دوری از نوساناتِ اگزجره است و او کاراکترهایش را از «درون» بنا می‌نهد، و هرچند او اکثرا در رئالیستی‌ترین شکل، عموماً روی یک تُنِ صدا و ریتم و لحنِ مشخص دیالوگ‌هایش را بیان می‌کند، با این حال، ارجینالیته‌ی فنّ بیان و جنسِ دیالوگ‌گویی تهرانی، و درکِ عمیق او نسبت به «کلمه» و احساساتِ نهفته در پشتِ جملات، باعث می‌شود که هر دیالوگِ بیان شده توسط او، هویّت مستقلّ خود را بیابَد. همچون دیالوگ‌های تکنیکال و غریضیِ
تهرانی در این سکانس، که پازلِ رفتاریِ کاراکتر را به‌گونه‌ای چیده است که از جملاتِ منقطع و لحنِ پریشانش، و از افکارِ مغشوش و ناباوری‌هایش، یک کلّ منسجم شکل گرفته است. کلّ منسجمی که حتی در این میزانسنِ سخت و تلخ، بیش از هرچیز، یک چیز را نشان می‌دهد: کاریزمای مستقلّ و خودبسنده‌ی بازیگرش را.
نوشته: حسین لامعی