چاپ

آریا بانو - تسنیم / در این قسمت حجت‌الاسلام محمدعلی رضایی اصفهانی مفسر قرآن و استاد تمام جامعه‌المصطفی و حوزه علمیه قم طی یادداشتی با عنوان «حیات شهیدان از منظر قرآن» به مقام شامخ شهدا در عالم برزخ اشاره می‌کند. متن یادداشت بدین شرح است:

آریا بانو

وَ لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِى سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوتاً بَلْ أَحْیَآءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ‏(169 سوره آل عمران)
(اى پیامبر) هرگز مپندار کسانى که در راه خدا کشته شدند، مردگان‌اند، بلکه [آنان‏] زنده‌‏اند، [و] در پیشگاه پروردگارشان روزى داده مى‌‏شوند!
شأن نزول:
حکایت شده که بعد از حادثه‏‌ى احد «1» گروهى از افراد سست ایمان، بر شهیدان احد تأسف مى‌خوردند که «چرا مُردند!» و هنگام مشاهده‏‌ نعمت‏‌هاى دنیا، ناراحتى آنها بیش‏تر می‌شد. آیات فوق خط بطلان بر این‏گونه گفت‌وگوها و افکار کشید و مقام بلند شهیدان را یادآورى کرد که در نزد خدا روزى داده می‌شوند.« 2»
نکته‏‌های تفسیری:
1. خطاب «اى پیامبر! هرگز مپندار آنان که در راه خدا کشته شدند، مرده‏‌اند.» براى پیامبر صادر شده تا دیگران حساب کار خود را بکنند و چنین پندارى نسبت به شهیدان نداشته باشند.
2. مقصود از زندگى شهیدان، همان حیات و زندگى برزخى ارواح پس از مرگ تا روز قیامت است؛ پس منظور زندگى جسمانى و مادى نیست، همانگونه که مقصود معناى مجازى زندگى و باقى ماندن آثار و نام و نشان آنان نیست، هر چند نام و آثار شهیدان جاودان است.
3. حیات برزخى بعد از مرگ، اختصاص به شهیدان ندارد، اما از آن‏جا که حیات شهیدان یک زندگى فوق‌العاده عالى و آمیخته با نعمت‏‌هاى معنوى در نزد پروردگار است، گویا زندگى سایر افراد در مقابل آن چیزى نیست و تنها آنان زنده‏‌اند.
4. آیه‏‌ فوق دلیل دیگرى براى بقاى روح است. همان‏گونه که دلیل روشنى براى اثبات مسئله‏‌ برزخ و نعمت‏‌هاى آن است.
5. کشته شدن آنگاه ارزشمند است و پاداش دارد که در راه خدا باشد؛ و اینگونه کشته شدن را شهادت می‌نامند.
6. قرآن در آیه‏‌ 154 سوره بقره فرمود:«به کسانى که در راه خدا کشته می‌شوند، مرده نگویید.» و در این‏جا می‌فرماید: «مپندارید که شهیدان مرده‏‌اند.»
آرى، شهیدان راه خدا نباید در زبان و ذهن شما مرده و نابود شده به شمار آیند و این تصورى خلاف واقع و انحرافى است و مقام شهیدان آن‌قدر ارزشمند است که باید حریم و احترام آنان را حتى در ذهن‏‌ها، نگه داشت.
7. زندگى و روزى براى بسیارى از افراد وجود دارد اما مهم است آن که «نزد پروردگار» باشد؛ یعنى زندگى و روزى خوردن در حضور دوست و درک حضور او و استفاده از لطف او، که این نعمت بزرگ نصیب شهیدان شده‌ است.
گر بشکافى هنوز خاک شهیدان عشق آید از آن کشتگان زمزمه‏ى دوست دوست‏
8. آیه‏‌ فوق در مورد شهداى جنگ احد فرو فرستاده شده‌ است، اما مضمون آیه شامل همه‏‌ى شهیدان راه خدا می‌شود.
پی‌نوشت:
(1). البته برخى از مفسران معتقدند که آیات فوق در مورد شهداى بدر است اما این‏ مطلب با سیاق آیات قبل و بعد که در مورد جنگ احد است سازگار نیست و در ضمن همین مضمون در مورد شهداى جنگ بدر در آیه‌‏ى 154 سوره‏ بقره آمده بود، هر چند مضمون آیه‏‌ى فوق و محتواى آیات بعدى مطلق است و به وسیله‏‌ شأن نزول مقید نمی‌شود و شامل همه شهیدان بدر، احد و شهداى دیگر جنگ‏‌ها می‌شود و از این رو در روایتى از امام باقر علیه السلام حکایت شده که «این آیات درباره‏‌ى شهداى احد و بدر هر دو نازل شده است.» (ر. ک: همان، ص 169؛ نور الثقلین، ج 1، ص 409 و تفسیر العیاشى، ذیل آیه)
(2). اسباب النزول، ص 134؛ معالم التنزیل، ج 1، ص 537؛ لباب التاویل، ج 1، ص 319 و ...