آریا بانو - کجارو / بوکان، یکی از شهرهای تاریخی و زیبای استان آذربایجان غربی است که در جنوب این استان قرار گرفته و به‌دلیل آب و هوای مطلوب در فصول گرم سال، جاذبه‌های گردشگری طبیعی و تاریخی و نیز میهمان‌نوازی مردم محلی، میزبان جمع زیادی از گردشگران و مسافران سراسر کشور، به‌ویژه در روزهای دلنشین و مطبوع بهاری است.
روایات متعددی در مورد وجه تسمیه این شهر به بوکان، وجود دارد. برخی معتقدند که در زبان فارسی، «بو» به‌معنای سرزمین و «کان» نیز به‌معنای معدن است. به همین دلیل بوکان یعنی «سرزمین معادن»؛ اما به گویش مردم این شهر و بیشتر کردزبان‌ها، «بُوکان»، تلفظ می‌شود.گروهی از محلی‌ها براین باورند که «بوک» به معنی عروس و «آن» نیز علامت جمع است و این دو در کنار هم به‌معنای عروسان یا عروس‌ها است.
شاید این نظریه به‌دلیل قرارگیری این شهر در مسیر عبور کاروان عروسی روستاییان به این نام شهرت یافته است. هرچند در صحت این نظریه، به‌دلیل قدمتی بالغ بر دو هزار سال که از کتیبه‌های آشوری و آثار تاریخی کشف شده، استنباط شده است، تردید وجود دارد؛ اما نظریه‌ای بسیار قدیمی و متعلق به دوران «تمدن مانایان» است که نام این شهرستان را «سرزمین خدایان» معنا می‌کند. جالب است بدانید که در باب نام بوکان، اختلاف نظرهای بسیاری در بین مورخان و مولفان نیز به وجود آمده است.
1. پارک ساحلی بوکان

یکی از جاهای دیدنی بوکان، «پارک ساحلی» این شهرستان است که در بخش غربی آن و در جنوب استان آذربایجان غربی احداث شده است. شهر بازی، میدانی بزرگ برای ورزش، پیست اسکیت و درختزارهای وسیع در این پارک ساحلی، از ویژگی‌های مطلوب آن است که به مکانی دوست‌داشتنی برای تفریح خانواده‌های محلی و دیگر مسافران تبدیل شده است. همچنین «سیمینه‌رود» که در نزدیکی و مجاورت این پارک ساحلی قرار دارد، منظره‌ای زیبا و طیبعتی دوست‌داشتنی را ایجاد کرده است.
2. آرامگاه سرداران مکری

«آرامگاه سرداران مکری»، یکی از جاذبه‌های تاریخی در شهرستان بوکان است که در داخل پارک عمومی ملت این شهرسان قرار گرفته است. بنایی تاریخی و متعلق به حکومت قاجاریان که در گویش کردی به «گومبه‌زی سردار» شهرت دارد. علت شهرت این بقعه‌ تاریخی به سرداران مکری، مدفون شدن «سردار عزیزخان مکری»، «محمد حسین خان مکری»، «قاضی حسین مکری» و «علی خان مکری»، در کنار جمع دیگری از مشاهیر و بزرگان بوکان، در این مکان است. این مقبره متشکل از حیاطی کوچک، مقبره‌ای مستطیلی شکر، گنبدی مرکزی با الگوی چلیپا در مرکز، ایوانی با دو ستون سنگی و شاه‌نشین و نیز دو دهلیز در طرفین است.
3. مسجد جامع بوکان
یکی از عمارات تاریخی شهرستان بوکان، بنایی است قدیمی که در سال 1310 هجری قمری، به دستور «علی اصفهانی»، احداث شد. جالب است بدانید که ابتدا این بنای مذهبی با 12 گنبد و 6 ستون از جنس سنگ‌های آهکی تراشدار ساخته شد. سپس در سال 1345 بر وسعت مسجد افزوده و چهار گنبد و سه ستون دیگر به آن اضافه شد. این میراث ایرانی که بین مردم از محبوبیت و احترام ویژه‌ای برخوردار است، در مجاورت تپه‌ «قلعه سردار» قرار دارد و امروزه میزبان نمازگزارا در روز جمعه بوده و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مساجد استان آذربایجان غربی نیز شناخته می‌شود.
4. دریاچه سد بوکان

یکی از معروف‌ترین مناطق گردشگری و تفریحی در شهرستان بوکان، «دریاچه سد بوکان» است که عنوان یکی از مناطق نمونه‌ گردشگری استان آذربایجان غربی را به خود اختصاص داده است. سدی خاکی که در 35 کیلومتری جنوب شرقی این شهرستان قرار گرفته و گرداگرد آن را دشت‌های سرسبز، زیبا و استپی فراگرفته است. جالب است بدانید که نام نخست این جاذبه‌ گردشگری، «کوروش کبیر» بوده است که به نام «شهید کاظمی» تغییر یافته است. احداث این سازه‌ ارزشمند با طول تاجی برابر با 530 متر و بلندای 50 متر از پی، در مسیر رودخانه‌ زیبای «زرینه‌رود»، منظره‌ای چشم‌نواز را ایجاد کرده که سالانه پذیرای جمع زیادی از مسافران و گردشگران از سراسر ایران است.
5. قلعه سردار بوکان
«قلعه سردار» یا «آرگ بوکان»، یکی از عمارات تاریخی و جاهای دیدنی آذربایجان غربی است که قدمت آن به قرن 19 میلادی و مقارن با حکومت «ناصرالدین شاه قاجار»، بازمی‌گردد. به نظر می‌رسد که این بنای قدیمی، در سال 1247 هجری شمسی، به همت «عزیزخان مکری» و به جهت تلسط بر عشایر و کردهای مکری احداث شده است.
متاسفانه امروزه بیش از 90 درصد از بنای قلعه سردار بوکان از بین رفته است
ساختمان قلعه که به گویش کردی به «قله‌لای سه‌رداری بوُکان»، شهرت دارد، برفراز تپه‌ای تاریخی بنا شده و در دوران مختلف به دست فرزندان و نوادگان سازنده، وسعت یافته است. جالب است بدانید که کاربری این میراث تاریخی به‌عنوان مکانی جهت اجرای سیاست‌های دول مختلف، کردهای عالی‌مقام و از همه مهم‌تر، مرکز حکومتی بوده است. متاسفانه امروزه بیش از 90 درصد آن تخریب شده و از آن به‌عنوان پایگاه مقاومت بسیج استفاده می‌شود.
6. مسجد روستای حمامیان

«مسجد روستای حمامیان»، از دیگر جاذبه‌های مذهبی در شهرستان بوکان است که در یکی از روستاهای این شهرستان به نام «حمامیان»، قرار دارد. به نظر می‌رسد که اساختمان مسجد، در دورانی پیش از جنگ جهانی دوم و در سال 1328 هجری قمری و به دست «محمود آقا ایلخانی زاده» و به معماری «معمار باشی مراغه‌ای»، احداث شده است. خوشبختانه امروزه بخش اعظمی از بنای مسجد سالم مانده است و می‌توان در مجاورت آن، بقایایی از یک مدرسه‌ قدیمی حمامیان را مشاهده کرد.
7. منطقه شکار ممنوع سه‌کانیان

در 15 کیلومتری شمال شرقی بوکان، در محور بوکان به میاندوآب، یکی از دیدنی‌های طبیعی و فوق‌العاده‌ استان آذربایجان غربی قرار گرفته است که به «منطقه‌ شکار ممنوع سه‌کانیان»، شهرت یافته است. این دشت، برخوردار از پنج روستا با نام‌های «سه‌کانیان»، «کانی علی گرده»، «کانی سور»، «ارمنی بلاغی» و «کانی قلا» است و می‌توان آن را زیستگاه نوعی پرنده‌ کمیاب به نام «میش‌مرغ» که بزرگ‌ترین پرنده‌ کشور لقب گرفته است، معرفی کرد.
همچنین در این منطقه از بوکان گونه‌های مختلف گیاهی از جمله خوشخوراک، گون کتیرا، یونجه وحشی، چاودار، گلابی‌های وحشی، زالزالک، گل کاغذی، گون‌های خوش‌خوراک، پسته‌ وحشی و... وجود دارد. طبیعت زیبا، بکر با چشم‌اندازی خیره‌کننده، از ویژگی‌های این دشت دوست‌داشتنی است که تعداد زیادی از علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی، برای تماشای زیبایی‌های آن، به بوکان سفر می‌کنند.
8. خانقاه شیخ شمس‌الدین برهانی

«شمس‌الدین برهانی»، یکی از شیوخ مشهور نقش‌بندی است که در قرن 14 هجری قمری زیسته است. این عالم بزرگ در سال‌های 1277 تا 1280 هجری قمری، در منطقه‌ مکریان، روستای شرفکند شهرستان بوکان، خانقاهی وسیع را احداث کرد و در آن مکان به تدریس و تربیت شاگردان و مریدان مشغول شد. وی در سال 1325 هجری قمری چشم از جهان فرو بست و در خانقاه خود، به خاک سپرده شد. آرامگاه وی که به «خانقاه شیخ برهان» نیز شهرت دارد، در «روستای برهان»، در 35 کیلومتری از مسیر بوکان به مهاباد قرار گرفته است که به‌دلیل حضور شیخ ربانی به «روستای خانقاه» نیز شناخته می‌شود.
9. تپه باستانی قلایچی بوکان

«تپه‌‌ باستانی قلایچی» در 15 کیلومتری شمال شرقی شهرستان بوکان و در روستایی به همین نام قرار دارد. طبق تحقیقات و کاوش‌های انجام شده در این تپه‌ تاریخی، آثاری از هزاره‌ اول پیش از میلاد (کشف شد که پرده از قدمت بسیار این بخش از بوکان، برداشت. آجرهایی به‌شکل صلیب و منقوش، از نخستین آثاری است که در این منطقه کشف شده است. در کاوش‌هایی که مجددا در این منطقه از استان آذربایجان غربی صورت گرفته است، آثاری همچون معبد مرکزی برج‌ها، دیوارهای آن، حیاط سنگ‌فرش شده، پله‌های متصل به حیاط، چند اتاق اندود شده با گل اخری و نقاشی‌هایی به رنگ سیاه، آبی و آجرهایی که با موضوعات انسانی، هندسی و گیاهی منقوش شده، به‌دست آمده است. جالب است بدانید که طبق مدارک و آثار کشف شده، احتمال می‌رود که این مجموعه متعلق به دوران حکومت «مانا» باشد.
10. غار دوکچی بوکان

«غار دوکچی» یکی از زیباترین و شگفت‌انگیزترین غارهای کشور است که در 14 کیلومتری از شمال شرقی شهرستان بوکان قرار دارد. این پدیده‌ طبیعی دارای ارتفاعی بالغ بر 1720 متر از سطح دریا و دهانه‌ای به قطر یک متر در 60 سانتی‌متر است. به یقین می‌توان غار دوگچی را از غارهای کم‌نظیر در کشور معرفی کرد که می‌توان انواع چکنده، آبشار سنگ و چکیده ستون را در آن مشاهده کرد. از ویژگی‌های بارز و قابل‌توجه این غار شگفت‌انگیز وجود دو چکیده‌ عظیم و غول‌پیکر است که هر بیننده در نگاه اول، آن‌ها را همانند سرباز و محافظ غار، می‌پندارد. چکیده‌هایی به بلندای 12 متر و قطری بالغ بر 6 متر که بسیار زیبا و منحصربه‌فرد است. جالب است بدانید که در موازات این غار، غاری دیگر به نام «غار قلایچی» قرار گرفته است که علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی و غارنوردی، می‌توانند از آن‌ها بازدید کنند.
بوکان، شهری است تاریخی با طبیعتی بسیار زیبا و چشم‌‌نواز که معرفی تمامی جاذبه‌های آن در یک مقاله امکان‌پذیر نیست. از دیگر مکان‌های دیدنی در این شهر می‌توان به قلعه داش کند، آسیاب کهنه، کورخانه، قلعه قره کند، سد قدیمی، قبرستان کافی موزه، تالاب قره گل، دشت بوکان و... دیگر اشاره کرد.