بزرگنمايي:

آریا بانو - ایسنا / عضو هیئت علمی پردیس علوم دانشگاه تهران اندازه‌گیری قند بزاق را از دستاوردهای شیمی تجزیه دانشگاه تهران با همکاری و مشارکت دانشگاه علوم پزشکی تهران دانست و گفت: به‌دنبال پیدا کردن روشی غیر تهاجمی برای اندازه‌گیری قند در بیماران سالم و دیابتی این پروژه از سال 2011 به طور جدی آغاز شد.
دکتر فرنوش فریدبد اظهار کرد: برای رسیدن به این موفقیت مراحل مختلفی اعم از تست‌های آزمایشگاهی و کلینیکی مختلف انجام شد. کارآزمایی‌های بالینی متنوعی هم در پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران طراحی و انجام شد.
وی ادامه داد: در حال حاضر هم‌چنان این پروژه بسیار سنگین و مهم و ارزشمند در حال مطالعات بیشتر آزمایشگاهی و بالینی برای ورود به بازار است. هر چند در این راه با شکست‌های بسیاری روبرو شدیم و گاهی مجبور به تغییر روش و ساخت چندین ورژن از پروتوتایپ دستگاه شدیم، اما هیچ‌گاه دلسرد نشدیم و کوشش‌های محققان و همکاران درگیر در پروژه بالاخره نتیجه داد.
این عضو هیئت علمی پردیس علوم دانشگاه تهران با بیان این‌که اندازه‌گیری قند بزاق ایده‌ای بود که در زمان آغاز مخالفان بسیاری چه در خارج و چه در داخل کشور داشت و گاهی مقالاتی یافت می‌شد که مطالعاتی انجام داده بودند و این موضوع را رد کرده بودند یا برخی دیگر با معرفی ابزار یا حسگری تعدادی تست پراکنده انجام داده بودند که نتایج کمی قابل بحث بود، این ایده نحوه جمع‌آوری نمونه و این روش اندازه‌گیری جدید توسط پژوهشگران ایرانی برای نخستین بار بیان شد.
دکتر فریدبد خاطرنشان کرد: البته ایده اندازه‌گیری قند به روش‌های غیر تهاجمی در آن زمان تازه مطرح شده بود و بدلیل کامپوزیشن ساده‌تر اشک، محققان روش‌هایی را که بتواند قند را در اشک چشم اندازه‌گیری کند، مطرح می‌کردند.
عضو بنیاد ملی نخبگان با بیان این‌که بیماران دیابتی ناگزیر از اندازه‌گیری چندین باره قند خون در طول شبانه‌روز هستند، افزود: این موضوع در درازمدت به کاری دردناک برای فرد بیمار تبدیل می‌شود و ضرورت این موضوع وقتی کودکان و سالمندان دیابتی را درنظر بگیریم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. از این‌رو دنیا به‌دنبال روش‌های غیرتهاجمی است و در نظر دارند میزان قند را در سایر مایعات بیولوژیکی بدن اندازه‌گیری کنند.
دکتر فریدبد سنسورهای پوشیدنی نظیر عینک یا انواع لنزها را از جمله روش‌های غیرتهاجی دیگر دانست و خاطرنشان کرد: در این پروژه کمپانی‌های معتبری از انگلستان، آمریکا، آلمان، تایوان و ... بدنبال پیدا کردن تکنولوژی اندازه‌گیری غیرتهاجمی قند بزاق بودند و وقتی خبر این دستگاه در سایتی که گجت‌های پزشکی را معرفی می‌کند، منتشر شد، ایمیل‌های متعددی برای همکاری‌های مشترک یا خرید دانش فنی این پروژه دریافت می‌کردیم.
وی ادامه داد: کمپانی‌های بزرگ دنیا نظیر کمپانی Abbot که بر روی حسگرها و ابزارهای اندازه‌گیری سریع و در محل کار می‌کنند هم‌اکنون یک پروژه مشترک با کمپانی اپل دارند که بر آن اساس در آینده تلفن‌های همراه قادر به اندازه‌گیری میزان کلسترول، قند و ... باشند به عبارتی عنوان می‌کنند «شما بر روی گوشی همراهت تف کن تا به شما بگوئیم سالم هستید یا خیر».
این عضو هیئت علمی پردیس علوم دانشگاه تهران با بیان این‌که بزاق و بایومارکرهای موجود در آن، دنیایی را به روی دانش پزشکی باز کرده‌اند، افزود: در پزشکی امروز اندازه‌گیری بایومارکرها در بزاق و در بازدم مطرح است، تنوع زیادی از غدد بزاقی در دهان موجود است که هر کدام از آن‌ها با ترکیب خاصی بزاق ترشح می‌کنند به کمک این تست‌ها حتی می‌توان طول مدت ابتلا به بیماری دیابت را نیز مشخص کرد و ما یکسری ارتباطات با میزان HbA1c پیدا کرده‌ایم.
دکتر فریدبد گفت: روزی که این پروژه را شروع کردیم، ارتباط بین قند بزاق و قند خون شاید حدود 0.2 و 0.3 بود، اما هم‌اکنون به اعداد قابل قبولی برای ورود حسگر به بازار دست یافته‌ایم. البته برای تجاری‌سازی و ورود به بازار به سرمایه‌گذاری نیاز داریم. بعد از درج خبر پروژه ما در کنفرانس‌های علمی دیابت و نیز در سایت مدگجت، یک کمپانی آمریکایی با عنوان IQTest بر روی سایتی اطلاع‌رسانی کردند که آن‌ها نیز در حال کار کردن بر روی حسگر سنجش قند بزاق هستند و تا دوسال دیگر (یعنی حدودا سال 2016) دستگاه وارد بازار می‌شود که البته هنوز نشده است! و من بسیار خوشحال شدم که بالاخره جوامع علمی قبول کردند که نمونه بزاق قابل مطالعه است. البته هنوز دستگاه معتبری که بتواند در دسترس بیماران قرار بگیرد، به بازار مصرف معرفی نشده است. مطالعات در این زمینه همچنان در کشور ما و در سایر کشورها ادامه دارد.
وی دستگاهی برای تشخیص افتراقی بین سوءمصرف داروهای سولفونیل اوره از بیماری انسولینوما (شایعترین تومور سلول جزایر لانگرهانس) را نیز از دیگر پروژه‌های قدیمی مشترک پردیس علوم دانشگاه تهران و پژوهشگاه علوم غدد دانشگاه علوم پزشکی تهران دانست و خاطرنشان کرد: سولفونیل اوره‌ها یک دسته از داروهای دیابتی پُرمصرف هستند. عارضه مهم سوء مصرف این داروها افت قند خون(هیپوگلیسمی) در بیماران دیابتی است که گاهی باعث به کما رفتن بیماران نیز می‌شود. بیمار با افت شدید قند خون به مرکز اورژانس می‌رسد، تشخیص بین سوءمصرف دارو و مواردی چون بیماری انسولینوما که پانکرانس انسولین بیش از حد ترشح می‌کند، برای پزشک حیاتی است.
عضو بنیاد ملی نخبگان با بیان این‌که در هر کدام از موارد درمان خاصی از جراحی تا درمان ساده وجود دارد، گفت: میزان سولفونیل اوره با تست‌های آزمایشگاهی موجود ظرف 48 ساعت اندازه‌گیری می‌شود، اما با روش جدید طراحی شده ظرف 20 دقیقه پاسخ گرفته می‌شود.
دکتر فریدبد با اشاره به وجود سنسورهای دیگری برای اندازه‌گیری رنگ‌ها در مواد غذایی، افزود: در حال کار کردن برای تشخیص زعفران‌های تقلبی از تارترازین(ماده غیر مجاز) در پفک، ژله و مواد غذایی نظیر چای‌های زعفرانی به کمک کیت‌های تشخیصی چشمی هستیم.
وی با تأکید بر ضرورت حمایت و همکاری میان بخش‌های مختلف اعم از طراحی صنعتی، تجاری‌سازی و ... افزود: در دانشگاه MIT حدود هزار تا دو هزار پروژه حمایت می‌شوند تا شاید از این تعداد یک محصول مفید خارج و برای آن سرمایه‌گذاری شود.
عضو هیئت علمی پردیس علوم دانشگاه تهران، ساخت کیت‌های اندازه‌گیری کورتیزول را از دیگر برنامه‌های گروه تحقیقاتی خود برشمرد و با بیان این‌که در ساخت این کیت‌ها طراحی‌های مختلفی انجام می‌شود، افزود: زمانی شرکت‌ها در ایران دستگاه‌ها و کیت‌های آزمایشگاهی تشخیصی را به صورت بالکی وارد می‌کردند، اما با افزایش قیمت دلار و هزینه تمام شده علیرغم وجود وسایل و تجهیزات وارد کردن کیت‌های تشخیصی مقرون به صرفه نیست. از این‌رو تقاضا برای تولید کیت‌های داخلی حالا به کمک مهندسی معکوس یا یافتن فرمولاسیون بومی بالا رفته است که ما در این مسیر حرکت کردیم.
دکتر فریدبد با بیان این‌که تاکنون توانسته‌ایم تعدای از کیت‌ها را با فرمولاسیون خودمان تولید کنیم، گفت: این کیت‌ها با کاربرد در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی بیوشیمی یا پاتوبیولوژی است. به‌عنوان مثال یک کیت برای تشخیص خون مخفی در مدفوع استفاده می‌شود.
وی با بیان این‌که به دنبال این هستیم تا سبد محصولاتمان را افزایش دهیم، افزود: هم‌اکنون دو پروژه با پژوهشگاه رویان برای تشخیص زودهنگام انواع سرطان‌ها و آلزایمر داریم که یکی از طریق بایومارکرهای جنرال سرطان است.
عضو هیئت علمی پردیس علوم دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنانش، نبود زبان مشترک برای انتقال مفاهیم در پروژه‌های بین رشته‌ای را از مشکلات موجود دانست و گفت: همین مشکلات سبب خستگی پژوهشگران در پروسه تحقیقاتی می‌شود.
دکتر فریدبد با اشاره به همکاری نزدیک موسسه الکتروشیمی دانشگاه تهران با پژوهشگاه غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران از سال 2010 تاکنون خاطرنشان کرد: رئیس پژوهشگاه دکتر لاریجانی همواره دید مثبتی به علوم پایه در پزشکی دارند و به تحقیقات در این زمینه بسیار اهمیت می دهند.
وی با بیان این‌که امروزه نقش علوم پایه در علوم پزشکی دنیا بسیار پررنگ شده است، یادآور شد: در دنیای امروز گرایش‌های مختلف علوم پایه بیش از پیش برجسته شده است و هم‌اکنون شاهد اثرات علوم پایه در زمینه‌های مختلف اعم از علوم فنی مهندسی و بحث انرژی‌های نو تا علوم پزشکی و داروسازی و ... هستیم.