آریا بانو - باشگاه خبرنگاران / در این گزارش نگاهی به فعالیت های اینفلوئنسرها در فضای مجازی و تاثیرات آن بر زندگی مردم و جامعه ی ایران شده است.
برنامه اینستاگرام این روزها به فضایی دور از فعالیت عکاسان تبدیل شده و شاهد سبک جدیدی از زندگی خانواده های ایرانی هستیم که مشغول مسابقه ای بزرگ برای به نمایش گذاشتن ریز جزئیات زندگی خود هستند و با افتخار مصرف گرایی محض را تبلیغ می کنند.
فضای اینستاگرام در چند سال اخیر روایتگر زندگی افرادی شده است که به تازگی می خواهند زندگی خود را شروع کنند، این دسته از افراد مخاطبان خاص و پروپاقرص خود را دارند که منتظرند این خانواده ها از مهمانی تازه و خرید ها ی جدیدی که انجام داده اند پست جدیدی بگذارند.
بیشترصاحبان پیج های اینستاگرامی این روزهای زن و مردهایی در قالب خانواده با پیج هایی که اغلب دارای مخاطبان بسیار بالا هستند و بی هیچ قید و شرطی خواهان دیده شدن و گرفتن تایید از سوی مخاطبان خود هستند.
پیج های اینستاگرامی معنای اصیل خانواده را تغییر داده و می خواهند در گوش مخاطبان خود که اکثرا جوان ها و زوجینی هستند که به تازگی ازدواج کرده اند فرو کنند که خانواده ی شاد و خوشحال یعنی تصویری که از ما می بینید!
نمایش دادن سفره های رنگین، یخچال های پر از مواد غذایی، ماشین های لوکس و خانه های پر از زرق و برق محتوای زندگی همین خانواده های رنگی و مثلا شاد اینستاگرام است که به مرور افکار مخاطبان شان را تحت کنترل خود قرار می دهند و حالا این مخاطبان هستند که پیگیر اتفاق هایی از جمله فرزند آوری، طلاق و ازدواج مجدد صاحبان پیج ها هستند.
اکثر این پیج ها محتواهای بی ارزشی را ارائه می دهند و سعی در تبلیغ و تایید زندگی لاکچری گونه را دارند، همچنین اسپانسرهایی هم هستند که این افراد را برای تبلیغ محصولات شرکت خود حمایت می کنند و جایزه ای برای مخاطبانی که در کمتر از یک دقیقه استوری را مشاهده کنند در نظر می گیرند و از فردی که محتوایی را در کمترین زمان ممکن همانند 5 ثانیه مشاهده کرده است برای واریز مبلغ به عنوان جایزه از او طلب شماره حساب می کنند.
صورتک های غیر واقعی که سعی در نشان دادن آنچه که نیستند موجب شده است تا فاصله ای بسیار زیاد و عمیق بین واقعیت و انتظارمخاطبان این گونه پیج ها از زندگی حقیقی خود ایجاد شود.
با یک گشت ساده در بین تعدادی از پیج اینفلوئنسرها می توان به این نتیجه رسید که این افراد غالبا محتوای اصولی و با ارزشی برای ارائه ندارند و مدام در حال خودنمایی هستند.
اینفلوئنسرها با فیلترهای متنوع که برنامه اینستاگرام در اختیار دارندگان این برنامه قرار داده و انجام آرایش های غلیظ در پیج خود حاضر می شوند تا بگویند صورتشان عاری از مشکلات پوستی بوده و همیشه در هر شرایطی سرحال به نظر می رسند این در صورتی است که اگر این افراد را بدون آرایش و یا فیلترها ببینیم با ظاهری که از خود در فضای مجازی نشان می دهند بسیارفاصله دارند.
در حالی که این افراد ظاهری معمولی و بدون مشکلی دارند اما سعی در نشان دادن ظاهری را دارند که واقعی نیست و هرگز نمی دادند که مخاطبانشان تحت تاثیر محتوای آنها قرار گرفته، باطن زندگی خود را با ظاهر زندگی صاحبان پیج خانواده های شاد اینستاگرامی و اینفلوئنسرها مقایسه می کنند.
برگزاری مراسم های بیهوده با هزینه های گزاف که توسط شرکت های حمایت کننده، پرداخت آنها انجام شده مسیر ترویج اسراف و تجمل گرایی را هموار کرده و مهر تاییدی بر سبک زندگی لاکچری گونه شده است.
باید دید واقعا چند درصد از خانواده های ایرانی اینگونه سفرمی روند و یا مهمانی برگزار می کنند؟ چه تعداد خانواده ایرانی هستند که برای برگزاری مراسم تولد و یا نامزدی و عروسی تم مخصوص به خود را دارند؟

از بین رفتن حرم خصوصی خانواده ها به بهانه دیده شدن
تنوع و گسترش پیج هایی برای به اشتراک گذاشتن هدایای مراسم ازدواج، جهیزیه و... از نمونه ی کوچک فضای اینستاگرام است که به جوانان غیرمستقیم آموزش می دهد که باید تمام مراحل زندگی خود را در معرض دید همگان قرار داد و اینجاست که دیگر مفهومی به نام حریم شخصی وجود نخواهد داشت.
کودکان از دیگرمشخصه های اصلی صفحات اینفلوئنسرها هستند، خانواده های شاد اینستاگرامی از کودکان خود به نفع بهره برداری از مقاصد خود استفاده می کنند، کودک مانکنی که وسیله ای برای نمایش دادن لباس های بچگانه و یا وسایل متناسب با سن اش شده اند و باید کلماتی را بگوید و حالاتی را اجرا کند که نشان دهد از وضعیتی که به واسطه ی پوشیدن لباس و خوردن فلان خوراکی در آن قرار گرفته است خوشحال است و رضایت دارد.
این در صورتی است که مادر و یا پدر قبل از اقدام به انتشار فیلم و یا عکس برای تبلیغات محصولات از خود نمی پرسند که آیا کودک من از این کار رضایت دارد یا خیر؟ آیا درآینده انتشار تصاویر و فیلم های دوران کودکی اش برایش مشکل ساز خواهد شد یا خیر؟

عدم برنامه ریزی برای زندگی جوانان دلیل استقبال آنها از فضای مجازی
هادی معتمدی روان پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، در مورد ایم مسئله اظهار کرد: جایگاه و منزلت فضای مجازی این روز‌ها در بین خانواده‌ها به حدی افزایش یافته که اکثر اوقات جای مهمانی ها و دور هم بودن‌ها را گرفته است، ما شاهد این موضوع هستیم که گاهی در مهمانی‌ها پیش می‌آید افراد سرگرم کار با گوشی و فعالیت در فضای مجازی هستند.
وی افزود: در کشور ما به علت محدودیت های موجود، برخی از شبکه‌های مجازی همانند اینستاگرام بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، دلیل استقبال جوانان از اینستاگرام دسترسی راحت و سریع به اطلاعات گوناگون و ارتباط با افراد مختلف است.
معتمدی ادامه داد: از یک سو نوعی مقابله با نسل قدیم بین جوانان از طریق شبکه‌های مجازی خودش را نشان می‌دهد و گاهی اوقات هم برای ارتباطات موثر و نیز مشاغل و کسب درآمد این پیج ها شکل گرفته اند ، امروزه شبکه‌های مجازی به ویژه اینستاگرام جایگاه بسیار ویژه‌ای پیدا کرده اند و در کشور ما که راه‌های دیگری برای تفریح یا گذراندن اوقات فراغت محدود و یا گران است جایگزین تفریحات جوانان و نوجوانان شده اند.
وی یادآور شد: شبکه مجازی جزو دسته تفریحات ارزانی هستند که می‌توانند اوقات فراغت جوانان را پر کنند که در بین این‌ها برنامه اینستاگرام به علت گستردگی و دسترسی راحت به آن امکان ارتباط دو طرفه را برقرار کرده به شدت مورد توجه خانواده‌ها به ویژه جوانان قرار گرفته است.
معتمدی توضیح داد: علت اینکه جوانان به میزان بالایی به فضای مجازی و پیج‌های اینستاگرامی وابسته شده اند این است که تعداد جوانان در کشور ما نسبت به هرم جمعیتی در حال حاضر حجم زیادی را در برمی گیردند.نگرانی وجود دارد که در سال‌های آینده این هرم به طور معکوس به ضرر جامعه‌ی جوان برگردد و شاهد جامعه‌ای پیر باشیم، اما در حال حاضر جامعه‌ جوانی داریم که برنامه ریزی مناسبی برای آن‌ها انجام نشده و اوقات فراغت آن‌ها به ویژه در ایام کرونا به هیچ عنوان به درستی پر نشده است؛ بنابراین طبیعی است که جوانان با کنجکاوی‌هایی که دارند به سمت شبکه‌های مجازی کشیده می‌شوند.
وی گفت: در شبکه‌های مجازی مسائل گوناگونی وجود دارد اما جوانان در ایران برای مطالعه یا دسترسی به شبکه‌های علمی از شبکه های مجازی استفاده نمی کنند و بیشتر برای گذراندن وقت و اوقات فراغتی که در جای دیگری به دلیل گرانی و هزینه‌های بالای مکان‌های تفریحی از جمله استخر، سینما که از آنها محروم هستند ناچار مجبورند وارد فضای مجازی شوند.
وی گفت: طبیعی است که در شبکه‌های مجازی با توجه به اینکه آموزش رفتار‌های اخلاق مدارانه را در برنامه هایمان برای جوانان هیچ وقت مدنظر نداشته اند سرکشی کردن به خصوصیات زندگی افراد و کنجکاوی در مورد مسائل خصوصی آن‌ها همانند ازدواج، فرزند آوری، طلاق و مشکلات آن‌ها و حتی روابط خصوصی‌تر بر اساس سن جوانان خیلی زیاد است و متاسفانه آموزش‌های درستی هم هیچ وقت داده نشده است.
معتمدی عنوان کرد: بنابراین ما شاهد خواهیم بود که جوانان هر روز در زندگی خصوصی افراد سرک می‌کشند، گاهی اوقات پیش می‌آید که افراد به دیگران اجازه‌ این کار را می‌دهند و رفتار‌هایی را انجام می‌دهند که تعداد دنبال کنندگان خود را افزایش دهند و امور خصوصی زندگی خود را با پست و محتواهایشان با دیگران به اشتراک می‌گذارند و خود برای کسب دنبال کننده‌ بیشتر دست به کار‌های عجیب و غریب می‌زنند که همه‌ این‌ها به هیجانات دوران جوانی، عدم وجود آموزش‌های درست و نیز اوقات خالی که هیچ برنامه‌ای برای آن ندارند، برمیگردد.
وی در رابطه با دلایل شکل گیری چنین صفحاتی در فضای مجازی بیان کرد: فاصله‌ نسلی بسیار زیادی که بین پدر و مادر‌ها و فرزندان ایجاد شده است از جمله دلایل این موضوع می‌تواند باشد، همچنین سواد بالای مجازی فرزندان نسبت به والدین که معمولا فرزندان در این زمینه خیلی قوی‌تر عمل می‌کنند موجب شده تا ما شاهد اینگونه پیج‌های ایسنتاگرامی باشیم.
معتمدی ادامه داد: زمان کمی که والدین به دلیل مشغله‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، برای فرزندان خود صرف می‌کنند، لاجرم بچه‌ها سعی می‌کنند که این فاصله‌ زمانی را به گونه‌ ای دیگری پر کنند، کمبود وسایل تفریحی و عدم آگاهی از این مسئله که چگونه باید یک جوان از اوقات فراغت خود استفاده کنند می‌تواند از عمده دلایل شکل گیری صفحات در برنامه‌ اینستاگرام باشد.
وی عنوان کرد: مشکلات جوانان در حوزه‌ی ازدواج؛ اشتغال و تحصیل از عامل دیگر بروز این پدیده می‌تواند باشد مسئله تحصیل جوانان در چند سال اخیر به گونه‌ای حل شده است، اما مشکلات مربوط اشتغال، ازدواج، مسکن جوانان افزایش یافته و عدم استقلال متاسفانه هنوز به قوت خود باقی هستند.
معتمدی گفت: به دلیل کمبود کار در دنیای واقعی جوانان احساس می‌کنند از طریق صفحات مجازی می‌توانند کسب درآمد داشته باشند، کم شدن دوستی‌ها به شکل سنتی و قدیمی خود که ویروس کرونا در گسترش این اتفاق موثر بوده است، البته فضای مجازی جنبه‌های مثبتی از جمله شکل گیری آسان مکالمه و گفتگو بین افراد را دارد و نیز بستری مناسب برای بیان صحبت افرادی که اعتماد به نفس کافی ندارند بوده است.
وی در خصوص اینکه چه گروه و با چه طرز تفکری در ایجاد این صفحات هستند، توضیح داد: طیف بسیار گسترده از افرادی که کاسب کار هستند و از این گونه صفحات مجازی در جهت مسائل اقتصادی و مالی استفاده می‌کنند که مقاصد آن‌ها خیر و صلاح است و قصد دارند موارد مثبت را با دیگران به اشتراک بگذارند.
هدف قرار دادن فرهنگ ایرانی در شبکه های مجازی
معتمدی گفت: دولت از طریق فضای مجازی می‌خواهد برای تبلیغ خود استفاده کند و یا گروه‌های سیاسی که به جهت پیشبرد منافع خود از فضای مجازی کمک می‌گیرند.
وی افزود: همچنین در طیف مقابل، گروهی وجود دارد که با فرهنگ و جامعه‌ی ما مخالف است و سعی دارند به هر طریقی با استفاده از فضای مجازی همانند برنامه اینستاگرام که مخاطبان بسیار زیادی دارد هجوم فرهنگی ایجاد کنند و به مقاصد خود از جمله نابود کردن فرهنگ ایران برسند.
معتمدی یادآور شد: بنابراین با یک طیف گسترده‌ای 0 تا 100 در این مسئله مواجه هستیم و می‌تواند شامل دو گروه با هدف خیر و صلح و گروه دیگر دشمنان باشد که فرهنگ ایران را هدف قرار داده اند.
وی عنوان کرد: ما باید به گونه‌ای عمل کنیم که توانایی استفاده از فضای مثبت چنین بستر‌هایی را داشته باشیم و از محیط‌های منفی فضای مجازی دوری کنیم که رعایت این نکته هم برای والدین و فرزندان آنان نیز موثر خواهد بود.
معتمدی افزود: شبکه‌های مجازی یا هر پدیده‌ای که در آینده به وقوع بپیوندد قابل پیشگیری نیستند، مدرنیته مسئله‌ای نیست که با دستور و یا قانون از به وجود آمدن آن جلوگیری کنیم و در واقع همانند چرخ ماشینی است که اگر بخواهیم با او مقابله کنیم می‌تواند از ما عبور کند.
وی ادامه داد: بنابراین ما باید مدرنیته را بپذیریم و از آن استفاده کنیم ، در قرن بیست و یکم طبیعتا ما نمی‌توانیم به جای وسایل حمل و نقل که در حال حاضر عادی و رایج است همانند قدیم از حیوانات برای امور خود استفاده کنیم، اما با تمام این‌ها توجه به سنت‌ها از اهمییت بالایی برخوردار است، زیرا این سنت‌ها خواهند بود که می‌توانند به عنوان یک ترمز در مورد آفات مدرنیته به ما کمک کنند.
معتمدی توضیح داد: سنت‌های مفید ما همانند مهمانی‌های خانوادگی، احترام به بزرگتر، قبول نصحیت، توجه داشتن به آینده‌ی فرزندان و... جزو سنت‌هایی است که در ایران بسیار رایج است و تمامی این صفات نیکو همانند یک ترمز در رابطه با زیان و ضرر‌های مدرنیته در خدمت و بهبود شرایط جامعه عمل خواهد کرد.
وی عنوان کرد: زمانی می‌توانیم بگوییم که از فضای مجازی به عنوان که فرصت استفاده کرده ایم که ما بتوانیم به فرزندان خود آموزشی مناسب را یاد بدهیم باعث شویم تا هوش هیجانی را در خانواده‌ها بالا رود، و همچنین واکنشی از خود نشان دهیم تا آستانه صبر یکدیگر افزایش یابد، می‌بایستی بتوانیم در مقابل مسائلی که فرزندانمان از ما تقاضا دارند واکنش مناسب نشان دهیم.
وی ادامه داد: آینده‌ جامعه کشور با فضای مجازی که این روز‌ها شکل گرفته است بستگی به انتخاب‌های مسئولین کشور و نیز برنامه‌های ریزی‌های آموزش و پرورش و آموزش عالی برای جوانان و نیز برنامه ریزی والدین و جوانان برای آینده دارد، همچنین مشارکت دادن جوانان در حوزه‌هایی که به آنان ارتباط دارد عاملی موثر برای خدمت گرفتن فضای مجازی برای فرد و جامعه اش خواهد بود.