آریا بانو - ایرنا / کهن شهر تبریز در حوزه فرهنگ و ادبیات ایران زمین، جایگاه ویژه ای دارد و شاعران، نویسندگان و ادبای بزرگی مانند شمس تبریزی و پروین اعتصامی از آن برخاسته اند که نه تنها به ادبیات کشورمان خدمت شایسته ای کرده اند، بلکه منشا تاثیرگذاری در ادبیات جهان بوده اند.
در اثبات قدمت ادبیات در تبریز، اشاره به این نکته کفایت می کند که در مجموعه تاریخی «مقبره الشعرا» ی این کهن شهر، افزون بر 400 شاعر بزرگ از اقصی نقاط ایران قدیم که امروز نزدیک به 15 کشور را شامل می شود، آرمیده اند؛ تبریز از دوران سلاجقه به بعد، به دلیل هفت بار انتخاب به عنوان پایتخت ایران، محل اجتماع شعرا و نویسندگان بزرگ بوده است.
صائب تبریزی، قطران تبریزی، همام تبریزی، عصار تبریزی، صاین تبریزی و شریف تبریزی تنها نمونه هایی از فهرست پرتعداد شعرای تبریزی هستند که در هشتصد سال اخیر در این شهر زیسته و با اشعار خود بر غنای ادبیات ایران افزوده اند؛ بدیهی است که تبریز در تاریخ معاصر ایران زمین نیز شخصیت های بزرگی را در حوزه شعر و نویسندگی در دامن گهربار خود پرورش داده که از جمله آنها می توان به نام آورانی چون ایرج میرزا جلال الممالک، سلیمان امینی، پروین اعتصامی، جواد آذر، کریم مشروطه چی و در نهایت استاد محمدحسین بهجت تبریزی، متخلص به «شهریار» اشاره کرد که در راس قله شعر معاصر ایران ایستاده است.
تبریز همچنین خاستگاه داستان نویسی در ایران به شمار می رود و علاوه بر کسانی چون میرزا آقا تبریزی در قامت نخستین نمایشنامه نویس ایرانی، شخصیت های برجسته دیگری چون جبار باغچه بان، به عنوان یکی از نخستین کوشندگان ادبیات کودکان و داستان نویسان بزرگی چون غلامحسین ساعدی، رضا براهنی و فریبا وفی را در حوزه ادبیات ایران اسلامی تربیت کرده است.
بدیهی است که تبیین و تشریح دستاوردهای ادبی تبریز در هزاره اخیر در این مقال نمی گنجد، اما در برازندگی اطلاق عنوان «شهر خلاق ادبیات» بر این کهن شهر آرمیده در دامنه های سرخ گون «سرخاب» شکی نیست، به ویژه اینکه تاکنون نام هیچ یک از شهرهای کشورمان در فهرست شهرهای خلاق یونسکو در زمینه ادبیات ثبت نشده است.
تاکنون شهرهای معدوی در جهان موفق به ثبت نام خود در فهرست شبکه شهرهای خلاق یونسکو در حوزه ادبیات شده اند که از جمله آنها می توان به «آنگولم» از فرانسه، «بیروت» لبنان، «اکسیتیر» انگلستان، «کوهمو» از فنلاند، «لاهور» پاکستان، «لیوواردن» هلند، «نانجینگ» از چین، «اودسا» از اوکراین، «سلیمانیه» عراق، «وونجو» از کره جنوبی و «وورتسواف» از لهستان اشاره کرد.
شبکه شهرهای خلاق یونسکو در سال 2004 و برای ترویج همکاری میان شهرهایی به راه افتاد که از خلاقیت به‌ عنوان عاملی راهبردی برای پیشرفت پایدار شهری استفاده کرده بودند؛ شهرهایی که این شبکه را تشکیل داده‌اند، برای رسیدن به هدف مشترکی با هم کار می‌کنند: «قرار دادن خلاقیت و صنایع فرهنگی در قلب برنامه‌های توسعه‌شان در سطح محلی و همکاری فعال در سطح بین‌المللی».
این شبکه هفت حوزه خلاق، شامل صنایع دستی، هنرهای بومی، هنرهای رسانه‌ای، فیلم، طراحی، خوراک‌شناسی، ادبیات و موسیقی را پوشش می‌دهد؛ شهرهایی که متقاضی پیوستن به این شبکه هستند، باید تقاضانامه خود را با امضای شهردار شهر مربوط به کمیسیون ملی یونسکو- ایران، ارسال کنند.

ایرج شهین باهر، شهردار تبریز
پرونده تبریز به عنوان شهر خلاق ادبیات به یونسکو ارسال شد
شهردار تبریز از ارسال پرونده تبریز در حوزه شهر خلاق ادبیات به یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) خبر داد.
ایرج شهین باهر گفت: تبریز خاستگاه مکاتب برجسته هنری و ادبی است و این شهر در یکهزار سال گذشته محل نشست و برخاست فضلا، ‌ شعرا و ادبای بسیاری از جمله صائب تبریزی، شمس تبریزی، ملا محمد فضولی، محمد حسین شهریار، پروین اعتصامی و همام تبریزی بوده است.
وی ادامه داد: تبریز ظرفیت بسیار ارزشمند و گسترده‌ای برای تعاملات جهانی و کسب عنوان شهر خلاق در حوزه ادبیات دارد که برای تحقق این مهم اقدامات لازم را از ماه ها قبل آغاز کردیم.
شهین باهر یادآور شد: پیش از این با پیگیری های انجام شده لایحه ای در زمینه پیوستن تبریز به شبکه شهرهای جهانی خلاق مورد تصویب کمیسیون فرهنگی و شورای اسلامی شهر قرار گرفت و به دنبال آن کارشناسان یونسکو در تهران در شهرداری تبریز حضور یافتند و در خصوص تکمیل فرم‌های مربوط بر اساس ظرفیت های فرهنگی و تاریخی این شهر در حوزه ادبیات اقدامات لازم و تخصصی انجام شد.
شهردار تبریز ابراز امیدواری کرد: با نهایی شدن انتخاب این شهر به عنوان شهر خلاق در زمینه ادبیات شاهد آثار ملموس این اتفاق خوب در حوزه های فرهنگی، گردشگری و اقتصادی باشیم.

سیدقاسم ناظمی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی
صیانت از اطلاق عنوان «شهر جهانی خلاق ادبی» به تبریز نیازمند مشارکت عمومی است
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی نیز در گفت و گو با ایرنا، ضمن ابراز امیدواری به کسب عنوان «شهر جهانی خلاق ادبی» توسط تبریز در فهرست یونسکو گفت: هر چند کسب این عنوان برای تبریز و تبریزیان مایه افتخار خواهد بود، اما صیانت از آن، نیازمند مشارکت عمومی است.
سیدقاسم ناظمی افزود: بحث شهرهای خلاق ایده ارزشمندی است، چرا که بین شهرهای جهان رقابت های فرهنگی را دامن می زند و طبیعی است در دنیا شهرهای مختلف تلاش کنند از این فرصت برای نمایش ظرفیت هایشان استفاده کنند.
وی با بیان اینکه حوزه تمدنی ایران در رشته های مختلف با رویکردهای متفاوت در فضای فرهنگی و علمی جهان در دوره های متعدد تاریخی نقش آفرینی کرده و سهم مهمی دارد، تشریح کرد: اگر بخواهیم امروز با زبان جهانی با دنیا حرف بزنیم، لازم است با ادبیات و فرهنگ و هنر جهانی آشنا باشیم و از ظرفیت های تاریخی مان برای نمایش امروزمان به جهان استفاده کنیم.
وی اضافه کرد: یونسکو در قالب شبکه شهرهای خلاق، این فرصت را برای همه جهان فراهم کرده که ما هم باید نقش آفرینی کنیم و خوشحالیم از اینکه دفتر یونسکو در ایران، تبریز را به عنوان شهر خلاق در ادبیات به این سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی معرفی کرده است
ناظمی ادامه داد: با توجه به ظرفیت های ادبی تبریز، امیدواریم پرونده در یونسکو مورد توجه قرار گیرد و بعد از اینکه در سطح جهانی نیز بعد از ارزیابی های این سازمان بتوانیم عنوان «شهر خلاق ادبی» را کسب کنیم، در سطح جهانی مطرح شویم.
وی گفت: اگر به پیشینه ادبیات آذربایجان نگاه کنیم، می بینیم با وجود اینکه این خطه زبان محلی خود را دارد، اما در طول تاریخ همراه با خراسان یکی از دو بال جدی شعر و ادب فارسی نیز شناخته می شود؛ طبیعی است که شخصیت های بزرگی که از آذربایجان در حوزه ادبیات ظهور کرده اند آن قدر قابل توجه هستند که بعضی از آنها مانند نظامی گنجوی جزو پنج شاعر بزرگ زبان فارسی مطرح هستند.
وی یادآوری کرد: تبریز و آذربایجان در حوزه ادبیات هم اساتید و برجستگان ویژه ای تربیت کرده که آثار ماندگار و تاثیرگذاری تولید کرده اند، به گونه ای که در زبان فارسی هیچ شهری نیست که به اندازه تبریز نامش در آثار شعرا بیاید که این هم از برکات مرید و مرادی شمس و مولاناست.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی گفت: در دوره معاصر نیز به دلیل قرابتی که تبریز با حوزه های تمدنی همجوار داشته، در حوزه شعر و ادب پیشتاز بوده و به رغم اینکه شعر نوی فارسی به اسم نیما یوشیج زده می شود، بررسی های تاریخی نشان از این دارد که سیدجعفر خامنه ای 30 سال قبل از نیما در این حوزه طبع آزمایی کرده و دیگرانی نیز چون شمس کسمایی و میرزا تقی خان رفعت در دهه 1290 شمسی برای ترویج شعر نو و نقدی ادبی فعالیت کرده اند؛ اینها ظرفیت هایی است بخش عمده آن مدیون تبریز و آذربایجان می باشد و باید از آن استفاده کنیم.
وی افزود: فرصت هایی مانند ارسال پرنده تبریز به یونسکو برای ثبت به عنوان «شهر خلاق ادبی»، اتفاقات خوبی هستند به شرط اینکه مجموعه شهر و شهروندانش بتوانند از آن برای تعالی و رشد ادبی و فرهنگی خود استفاده کند و صرفا کسب این عنوان مزیت محسوب نمی شود و باید برنامه های جدی داشته باشیم.
وی تاکید کرد: برای عملیاتی کردن عنوان «شهر خلاق ادبی» برای تبریز باید فهرست قابل توجهی از انجمن ها و خانه - موزه های ادبی را در این شهر ایجاد کنیم و برای تحقق این مهم می توان از تجربه زیسته شهرهایی مانند مسکو بهره برد؛ واقعیت این است که به رغم برخورداری از پیشینه فرهنگی و ادبی غنی، داشته هایمان بسیار ناچیز می باشد، به گونه ای که امروزه وضعیت مقبره الشعرا غیرقابل قبول بوده و تنها خانه - موزه شهرمان مربوط به زیستگاه استاد شهریار است که آن نیز استانداردهای لازم را ندارد.
ناظمی با اشاره به اینکه امروزه ما نمی دانیم امروز خانه علامه طباطبایی کجاست و اغلب مردم از محل زیست علامه امینی در تبریز خبر ندارند، تشریح کرد: حال باید یادگارهای تاریخی مانند مقبره العرفا و قبرستان های تاریخی چرنداب و سرخاب و ... را به این فهرست اضافه کرد که امروزه فقط نامی از آنها در کتب تاریخی باقی است.
وی اضافه کرد: بدیهی است که در صورت ثبت نهایی نام تبریز به عنوان «شهر خلاق ادبی» در یونسکو، می توان بسیاری از اینها را احیا کرد؛ البته انگاره ذهنی تلاش برای احیای نشانه های پیشینه غنی ادبی و فرهنگی را هم در نزد مدیران شهری و استانی و هم در نزد شهروندان تقویت کرد.
ظرفیت زبان محلی آذربایجان برای توسعه دیپلماسی فرهنگی کشورمان مغفول مانده است
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی یادآوری کرد: ظرفیت زبان دوم و زبان محلی در خطه آذربایجان و شهر تبریز نیز امکان بزرگی است که باید در داخل ایران و جغرافیای آذربایجانی زبانان ایرانی و هم در منطقه از آن برای تعمیق ارتباطات میان فرهنگی استفاده کنیم.
ناظمی افزود: به عنوان نمونه منظومه «حیدربابا» با ترجمه هایی که از آن به زبان های دیگر شده، ظرفیت بزرگی برای آذربایجان، تبریز و حوزه تمدنی ایران، در راستای دیپلماسی فرهنگی محسوب می شود.
وی اضافه کرد: واقعیت این است که اگر بتوانیم عنوان «شهر خلاق ادبی» را در ینوسکو برای تبریز کسب کنیم، این موفقیت به دلیل زحمات پیشنیان است، اما استفاده از آن برای جهش و فرصت سازی، وظیفه ماست.
وی با اشاره به اینکه متاسفانه ما نمی دانیم شاخص های توسعه جهانی چیست و اهمیت رقابت بین شهرهای جهانی را هنوز درک نکرده ایم، توضیح داد: به عنوان مثال، امروزه 80 درصد مردم جهان شهر «کَن» فرانسه را به دلیل جشنواره فیلم آن می شناسند، گفت: بر این اساس ما هم اگر می خواهیم به یک شهر جهانی در حوزه های مختلف تبدیل شویم، باید از ظرفیت های فرهنگی مان استفاده کنیم.

عبدالمجید نجفی، داستان نویس برجسته کشورمان
انتخاب تبریز به عنوان شهر خلاق ادبی وظیفه نهادهای مسوول را سنگین تر می کند
داستان نویس برجسته کشورمان نیز با بیان اینکه ثبت نام تبریز در فهرست شبکه شهرهای خلاق یونسکو یک اتفاق چندوجهی است و مبارک است، به ایرنا گفت: تبریز از زمان های قدیم تا به امروز در حوزه ادبیات ایران جایگاه ویژه ای داشته است.
عبدالمجید نجفی در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اینکه تبریز طلایه دار ورود و توسعه جلوه های نوین تمدنی از قبیل صنعت چاپ و به تبع آن انتشار کتاب در تاریخ 200 سال اخیر ایران است، افزود: 120 سال قبل کسانی چون میرزا جعفر خامنه ای در شعر نو و پیش تر از او میرزا آقا تبریزی در حوزه نمایشنامه نویسی، پیشتازی کردند و نیما یوشیج نیز چند دهه بعد از خامنه ای و کسان دیگری چون شمسی کسمایی و میرزا تقی خان رفعت، شعر نو را تئوریزه کرد.
وی اضافه کرد: برآیند این تحولات این حق را به تبریز می دهد که نامش به عنوان «شهر خلاق ادبی» در فهرست شبکه شهرهای خلاق یونسکو ثبت شود و این عنوانی برازنده تبریز است.
وی با بیان اینکه در زمان حاضر نیز دهها نویسنده، ادیب و شاعر تبریزی در پایتخت یا خارج از کشور برای سربلندی نام ایران و ایرانی می کوشند، یادآوری کرد: تبریز در حوزه ادبیات کود و نوجوان نیز با پیشتازی کسانی چون میرزا جبار عسگرزاده(باغچه بان) و صمد بهرنگی خوش درخشیده و امروز نیز نویسندگان دیگری از تبریز در این حوزه در سطح ملی نام آورند.
خالق کتاب برگزیده سال، «راز گمشده خاور»، در پاسخ به این سوال که برای انطباق عنوان شهر خلاق ادبی به تبریز چه باید کرد، بیان کرد: باید فضایی برای نویسندگان و هنرمندان این شهر ایجاد کنیم که مهاجرت نکنند؛ به بیان روشن تر، ایجاد حاشیه امن شغلی و معیشتی، تسهیل چاپ و توزیع آثارشان و قدر دانستن آنان به عنوان گروه مرجع و مورد احترام افکار عمومی از جمله گام های عملی در راستای انتخاب تبریز به عنوان شهر خلاق ادبی در سطح بین المللی می تواند باشد.
وی با اشاره به اینکه اگر گفته شود تبریز در حوزه ادبیات به معنای عام آن صاحب مکتب بوده، پربیراه نیست، تشریح کرد: برای درک این مطلب نیازی به واکاوی تاریخ یک هزار ساله شعر و ادب ایران نیست، بلکه کافی است نگاهی به تعداد کتابفروشی های فعال تبریز در دهه 1340 شمسی بیاندازدید که شمارشان برای جمعیت 500 هزار نفری این شهر در آن روزگاران به بیش از 25 مورد می رسید.
نجفی با بیان اینکه هم اکنون تعداد کتابفروشی های معتبر تبریز 2 میلیون نفری از چهار پنج مورد فراتر نمی رود که آنها همه به ذوق و عشق مالکان شان پابرجا هستند، یادآوری کرد: در دهه 1340 شمسی، آثار نویسندگان بزرگ پایتخت از قبیل جلال آل احمد توسط انتشاراتی های تبریز چاپ و توزیع می شد؛ در آن زمان بازار شیشه گرخانه تبریز به عنوان راسته تخصصی کتاب، امتداد دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز و هر مغازه کتابفروشی، پاتوق یکی دو تن از اساتید سرشناس و بنام بود.
وی با اشاره به فهرست بلندبالای نویسندگان، شعرا و مترجمان تبریزی ساکن این شهر یا تهران و خارج از کشور در زمان حاضر افزود: این امر نشان می دهد که تبریز همچنان سرشار از استعدادهای شگرفی است که با اندک حمایتی می توانند برای حوزه راهبردی ادبیات و فرهنگ و هنر این مرز و بوم، شگفتی آفرینی کنند.
داستان نویس برجسته کشورمان تاکید کرد: تاملی در فلسفه توسعه کشورهای پیشرفته به روشنی نشان می دهد که آنان بر پایه روشنگری و آگاهی به توسعه دست یافته اند و پایه و اساس آگاهی نیز کتاب است.
وی ابراز امیدواری کرد که تبریز موفق به کسب نهایی عنوان «شهر خلاق ادبی» در یونسکو شود و این عنوان، بهانه ای برای احیای گذشته درخشان این شهر و مردمش در حوزه فرهنگ و هنر و ادبیات بشود.