آریا بانو - به طور معمول، بسیاری از کودکان و حتی بزرگسالان با چالشی تحت عنوان ترس از تاریکی (Nyctophobia) مواجه هستند. چنین ترسی در بزرگسالان معمولاً در نتیجه تنش‌ها، فشارهای کاری روزانه یا خستگی بروز می‌کنند. همچنین ترس از تاریکی در افراد می‌تواند در نتیجه ایجاد توهمات یا دامن زدن به افکار ذهنی خود فرد پدیدار شود.
در این مقاله قصد داریم تا با جزئیات بیشتری مفهوم ترس از تاریکی را شرح داده، با علائم ، دلایل بروز این فوبیا، راه‌های تشخیص و همچنین راه‌های درمان آن آشنا شویم.
ترس از تاریکی چیست؟
به طور کلی، اگر ترس از چیزی بیش از حد معمول و غیرمنطقی باشد و تأثیرات مخربی روی زندگی شخصی فرد بگذارد، تبدیل به نوعی از فوبیا می‌شود. ترس از تاریکی به ترس‌های شدید از فضاهای تاریک یا ترس از شب اشاره دارد که می‌تواند منجر به بروز علائم شدیدی از استرس، اضطراب و افسردگی در فرد شود. ترس از تاریکی اغلب در کودکی آغاز می‌شود که در این دوران پدیده‌ای رایج بوده و بخشی عادی از روند رشد کودک به شمار می‌آید. البته شدت این ترس به تدریج و هم‌زمان با رشد کودک کاهش می‌یابد.
مطالعات نشان داده‌اند که انسان‌ها معمولاً به دلیل عدم تسلط کافی بر محیط یا امکان دیدن اشیای پیرامون خود، از تاریکی در شب می‌ترسند. به عبارت دیگر، برخی از افراد ممکن است به دلیل عدم توانایی در دیدن اطراف خود، با چالش ترس از تاریکی مواجه باشند. ترس از تاریکی تا حدودی نرمال به نظر می‌رسد؛ اما اگر زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار داده یا خواب او را مختل کند، چنین ترسی باید تحت درمان قرار گیرد.

علائم ترس از تاریکی چیست؟
افراد مبتلا به نیکتوفوبیا هنگام قرار گرفتن در شرایط تاریکی، احساس ترسی شدید را تجربه می‌کنند که منجر به بروز اضطراب در آنان می‌گردد. این افراد در فعالیت‌های روزانه خود دچار مشکل شده و سلامتی آنان تحت تأثیر قرار می‌گیرد. به علاوه، افرادی که ترس از تاریکی در آنان بسیار شدیدتر است، حتی با فکر کردن به شرایط تاریکی یا فضاهای تاریک احساس اضطراب و پریشانی دارند. به طور کلی، علائم جسمی و روحی اختلال نیکتوفوبیا بسته به شدت آن در افراد مختلف متفاوت هستند. با این حال در ادامه برخی از رایج‌ترین علائم آن را آورده‌ایم.
علائم جسمی شامل موارد زیر است:
مشکلات تنفسی افزایش ضربان قلب سفتی یا درد قفسه سینه احساس لرزش یا سوزش بدن احساس سرگیجه، سبُکی و عدم تعادل احساس ناراحتی در معده گرگرفتگی یا عرق سرد افزایش تعریق علائم روحی شامل موارد زیر است:
احساس اضطراب یا هراس شدید احساس نیاز شدید برای خروج از شرایط یا مکان‌های خاص احساس غیرواقعی پنداشتن خود، محیط یا افراد پیرامون از دست دادن کنترل رفتاری یا احساس دیوانگی داشتن احساس مردن یا از دست دادن هوشیاری احساس ضعف شدید در برابر ترس از تاریکی

عوامل احتمالی ابتلا به ترس از تاریکی در کودکان
همان‌طور که اشاره شد، ترس از تاریکی و شب در کودکان و به طور معمول در بازه سنی 3 تا 6 سالگی آغاز می‌شود. این ترس بخشی از فرآیند رشد کودک بوده و امری طبیعی به شمار می‌آید. به طور معمول، کودکان در این سنین از مواردی همچون ارواح، هیولاها، تنهایی خوابیدن یا صداهای عجیب می‌ترسند که بیشتر اوقات ساخته ذهن خودشان است.
با این حال، بسیاری از کودکان در صورت روشن ماندن چراغ خواب اتاقشان دیگر احساس ترس نداشته و به راحتی به خواب می‌روند. در واقع، این راه‌حل می‌تواند برای برطرف کردن احساس ترس از تاریکی کودک تا زمان بزرگ شدن او کمک کننده باشد. بنابراین به خاطر داشته باشید که اگر احساس ترس از تاریکی امکان خواب را از کودکتان بگیرد، موجب بروز اضطراب و استرس‌های شدید در او شده و به احتمال زیاد در آینده منجر به ایجاد اختلال نیکتوفوبیا در او می‌گردد. سایر عوامل خطرناکی که ممکن است موجب ایجاد اختلال ترس از تاریکی در کودکان شده و تا زمان بزرگسالی آنان ادامه داشته باشد، عبارت هستند از:
اضطراب والدین: برخی از کودکان با دیدن استرس و اضطراب شدید والدین در مواجهه با مسائل مختلف، احساس ترس را یاد می‌گیرند. مراقبت بیش از حد از کودک: برخی کودکان به دلیل وابستگی شدید به والدین خود ممکن است در یکسری شرایط خاص دچار احساس ناتوانی، اضطراب و استرس شوند. موقعیت‌های استرس‌زا: حوادث وحشتناکی مانند تصادف یا آسیب‌دیدگی‌های شدید ناشی از اتفاقات تلخ ممکن است تأثیرات مخربی روی فرد داشته و به تدریج منجر به ایجاد یا تشدید اختلالات ترس از موقعیت‌های مختلف در او شوند. ژنتیک: برخی از کودکان و همچنین بزرگسالان، ممکن است به دلیل مشکلات ژنتیکی در پدر، مادر یا سایر اقوام نزدیک خود مستعد ابتلا به اختلالات ترس از موقعیت‌های مختلف باشند.

ترس از تاریکی چه ارتباطی با اختلالات خواب دارد؟
مطالعات نشان داده‌اند که اکثر افراد مبتلا به اختلالات خواب با اختلال ترس از تاریکی مواجه هستند. آزمایشات انجام‌شده روی گروهی از دانش‌آموزان نشان داده‌اند که افراد مبتلا به اختلالات خواب، واکنش‌های شدیدتری در برابر صداهای شنیده‌شده در فضاهای تاریک دارند؛ به طوری که با گذشت زمان استرس و اضطرابشان افزایش یافته است. این در حالی است که دانش‌آموزانی که مشکل بی‌خوابی نداشته‌اند، به تدریج به صداهای پخش شده عادت کرده و به خواب رفته‌اند.
چگونه اختلال ترس از تاریکی را تشخیص دهیم؟
در صورتی که خودتان پیش از این به اختلال نیکتوفوبیا مبتلا بوده‌اید یا کودکتان علائمی مانند مشکلات بی‌خوابی،‌ اضطراب و ترس در فضای تاریک یا وحشت از شب دارد، نیاز است تا به پزشک متخصص مراجعه کنید. در این صورت پزشک می‌تواند با انجام تست‌های لازم، بررسی سابقه بیماری‌های اجتماعی، جسمی و روانی شما و کودکتان، تشخیص‌های لازم را ارائه داده و در صورت لزوم نسبت به درمان کودک اقدام کند.

راه‌ های درمان ترس از تاریکی کدامند؟
برخی از فوبیاها لزوماً نیاز به درمان ندارند؛ به خصوص اگر ترس فرد از چیزهایی باشد که به احتمال خیلی کم در زندگی روزمره با آن‌ها مواجه می‌شود. برای مثال، ترس از حیواناتی مانند مار، عنکبوت و … که خیلی کم با آن‌ها مواجه می‌شویم، نیازی به درمان ندارند. با این حال ترس از تاریکی ممکن است مشکلاتی مانند بی‌خوابی، واکنش‌های استرسی شدید، ترس غیرمنطقی از فضاهای تاریک یا اجتناب از قرار گرفتن در برخی موقعیت‌های خاص به دلیل ترس را به همراه داشته باشد.
در چنین شرایطی، اگر علائم و رفتارهای ناشی از ترس از تاریکی بیش از 6 ماه به طول بیانجامند، نیاز به مراجعه به پزشک و درمان داریم. راه‌های درمان ترس از تاریکی به شرح زیر هستند:
1. خوابیدن در فضای روشن
یکی از ساده‌تری راه‌های درمان ترس از تاریکی و اختلالات خواب، روشن کردن چراغ‌خواب در اتاق است. با این حال چنین راه‌حلی برای فوبیاهای شدید به هیچ وجه کارساز نبوده و نمی‌تواند منجر به درمان فرد شود.

2. قرار گرفتن در شرایط مشابه
در این روش روانشناسان به صورت تدریجی بیمار را در شرایط شبیه‌سازی‌شده قرار می‌دهند تا زمانی که فرد دیگر هیچ ترسی از قرار گرفتن در چنین شرایطی نداشته باشد. افراد مبتلا به اختلال ترس از تاریکی هم در فضاهای تاریک قرار می‌گیرند تا به تدریج ترس و اضطرابشان نسبت به این موقعیت‌ها از بین برود.
راه‌های مختلفی برای شبیه‌سازی موقعیت‌های تاریکی وجود دارد. برای مثال، برخی روانشناسان با تلاش برای تصویرسازی فضای تاریک برای بیمار، ترس از آن و تجربه‌های مشابه در چنین موقعیت‌هایی به او کمک می‌کنند. در واقع، چنین جلساتی برای اکثر بیماران راه‌گشا بوده و منجر به درمان فرد یا کاهش ترس در آنان می‌شود.

3. درمان رفتارشناختی
این روش درمانی به افراد کمک می‌کند تا احساس اضطراب و ترس خود را شناخته، علائم بروز آن را تشخیص داده و ترس یا تصورات ساخته ذهن خود را با افکار مثبت و واقعی‌تر جایگزین کنند. همچنین در این روش اطلاعاتی در اختیار فرد قرار می‌گیرد تا اطمینان حاصل کند که قرار گرفتن در شرایط تاریکی یا فضاهای تاریکی پیامدهای منفی به همراه نداشته و آسیبی به او نمی‌رساند.
البته روش درمانی رفتارشناختی معمولاً به تنهایی کارساز نبوده و در کنار روش‌های دارو درمانی مؤثر واقع می‌شوند.

4. ریلکسیشن
یکی دیگر از راه‌های درمان این ترس، به اصطلاح ریلکس کردن است. در این روش راهکارهایی مانند تمرین تنفس برای کاهش اضطراب و ورزش منظم توصیه می‌شوند. در واقع، روش ریلکسیشن به افراد کمک می‌کند تا توانایی مدیریت استرس، اضطراب و سایر علائم جسمی ترس از تاریکی را داشته باشند.

5. درمان دارویی
به طور کلی، داروها در همه موارد نمی‌توانند به درمان فرد مبتلا به اختلالات فوبیا کمک کنند. با این حال، امکان کاهش اضطراب و استرس را داشته و به آرامش بدن برای کاهش مشکلات خواب کمک کننده هستند.
لازم به ذکر است که داروهای زیادی هم برای درمان اختلالات فوبیا تاکنون معرفی نشده‌اند.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی مفهوم اختلال فوبیای تاریکی پرداخته و علائم آن را معرفی کردیم. همچنین عواملی را برشمردیم که منجر به بروز این ترس در کودکان شده و تشدید آن‌ها در بزرگسالی موجب ایجاد فوبیا می‌شوند. در ادامه، راه‌های درمان آن را عنوان کرده و دیدیم که چگونه می‌توان با روش‌های روانشناسی نسبت به کنترل استرس در موقعیت‌های تاریک و درمان این فوبیا اقدام کرد. نظر شما در مورد اختلال نیکتوفوبیا چیست؟ آیا علائم مشابه این فوبیا را در خود یا اطرافیانتان داشته‌اید؟ تجربیات و پیشنهادات خود را با ما، در پایین همین صفحه در میان بگذارید.
همچنین برای آشنایی با سایر اختلالات مشابه، مانند ترس از موقعیت‌های مختلف، می‌توانید به مطالبی مانند ترس از ارتفاع ، ترس از سخنرانی ، ترس از رانندگی در خانم‌ها و … مراجعه کنید.