آریا بانو - خراسان / یکی از ناراحت کننده ترین خبرهایی که این روزها در صفحات حوادث روزنامه ها و فضای مجازی دیده می شود، درباره کودک آزاری است. در سراسر جهان از هر چهار کودک، یک کودک قربانی خشونت و کودک آزاری شده است.23 درصد این کودکان در معرض خشونت فیزیکی هستند و 36 درصد با آزارهایی نظیر تهدید، تحقیر، توبیخ، اعمال فشار عاطفی و نظایر آن مواجه شده اند. کودکان معلول در مقایسه با کودکان عادی چهار برابر بیشتر در معرض چنین رفتارهایی هستند و بیشترین آزار در محیط خانه به کودکان روا می شود. در ادامه به دسته بندی انواع کودک آزاری، وظیفه یکی از والدین درباره کودک آزاری والد دیگر و مسئولیت های مدنی مردم می پردازیم.

کودک آزاری و سوء رفتار درباره کودک به چهار دسته تقسیم می شود.
1- سوء رفتار جسمانی یا کودک آزاری جسمانی:
هرگونه جراحت عمدی از جمله کبودی های کوچک تا شکستگی های شدید، سوزاندن، خفگی، ضربه زدن یا هر روش دیگری که از سوی والدین یا مراقب کودک اعمال شده است، در این دسته قرار می گیرد. چنین آسیبی صرف نظر از نیت و قصد مراقب سوء رفتار تلقی می شود. البته تنبیه جسمانی مانند ضربه زدن آرام به نواحی غیر حساس بدن مادامی که منطقی باشد و منجر به جراحت و آسیب جسمانی نشود سوء رفتار جسمانی محسوب نمی شود.
2- سوء رفتار جنسی یا کودک آزاری جنسی:
شامل هرگونه عمل جنسی با یک کودک به منظور تأمین لذت جنسی می شود. همچنین بهره کشی غیر تماسی از کودک مانند اجبار، دوز و کلک، اغفال، تهدید یا فشار به کودک برای شرکت در اعمالی با هدف ارضای جنسی دیگران (بدون تماس جسمانی مستقیم بین فرد مرتکب سوء رفتار و کودک) سوء رفتار جنسی محسوب می شود.
3- غفلت از کودک:
هرگونه اقدام کردن یا اقدام نکردن فاحش اثبات شده یا مورد ظن از سوی والد یا مراقب که کودک را از نیازهای اساسی متناسب با سن او محروم می کند و در نتیجه به آسیب جسمانی یا روان شناختی کودک منجر می شود یا چنین قابلیتی دارد، در این دسته از کودک آزاری قرار می گیرد مانند ترک کودک، نداشتن نظارت کافی، کوتاهی و قصور در رسیدگی به نیازهای ضروری هیجانی یا روان شناختی یا فراهم نکردن پیش نیازهای آموزش، مراقبت پزشکی، غذا، سرپناه و پوشاک لازم برای کودک.
4- سوء رفتار یا کودک آزاری روانی:
اعمال نمادین یا اظهارات شفاهی عامدانه از سوی والد یا مراقب که به آسیب چشمگیر روان شناختی کودک منجر می شود یا چنین قابلیتی دارد. به طور مثال پرخاشگری، انتقاد، تحقیر، تهدید، صدمه زدن یا رها کردن اشیا یا افرادی که برای کودک اهمیت دارند یا تهدید به انجام این کارها، زندانی کردن، سپر بلا کردن و اجبار کودک برای اعمال درد بر خودش، تأدیب مفرط کودک با روش های جسمانی و غیر جسمانی.
پیامد های کودک آزاری روی کودک و جامعه
کودک آزاری رخدادی است که در چرخه ای معیوب در طول زمان تکرار و تشدید می شود چراکه بسیاری از کودکان قربانی به دلیل بازماندن از مسیر رشد طبیعی انسانی و شکل گیری ریشه های انواع اختلالات روانی در بزرگ سالی تبدیل به والدی می شوند که خود به آن دچار بودند و با هر بار تکرار این چرخه در طول نسل شدت و فراوانی مشکلات بیشتر خواهد شد. مشکلاتی چون بزهکاری، عزت نفس پایین، افسردگی، اضطراب، بدبینی، انحراف جنسی، خشم و عصبانیت، دیگرآزاری، خود آزاری، خودزنی، خودکشی، شکست تحصیلی، اعتیاد و... که علاوه بر خود فرد گریبان اجتماع را نیز می گیرد و به تدریج فضایی سمی می سازد که کودکان سالم هم ممکن است با تبدیل شدن به قربانیان این چرخه در آینده در جایگاه یک متجاوز قرار گیرند. مگر این که تمامی افراد جامعه در سطوح مختلف ارتباطی با کودک قربانی گامی برای مقابله با این مشکل بردارند و کودک را به مسیر رشد طبیعی بازگردانند.

سه مورد از مهم ترین علل کودک آزاری عبارتند از:
1- عوامل روانی:
ابتلای والدین یا مراقب کودک به مشکلات عاطفی، رفتاری یا اختلال روانی از قبیل افسردگی، تحمل پایین در برابر ناکامی، ناتوانی در کنترل خشم، نقص در همدلی، عزت نفس پایین، اضطراب، استرس ادراک شده، درماندگی و اعتیاد.
2- عوامل خانوادگی:
نداشتن سرپرست و جدا بودن پدر و مادر از یکدیگر، اختلاف بین پدر و مادر و محیط خانوادگی پر تنش، مبتلا بودن پدر، مادر یا دیگر اعضای خانواده به اختلالات روانی، والدینی که خود آن ها نیز قربانی خشونت بوده اند، انتظارات غیر واقعی و بیش از توان کودک، استفاده از کودک برای ارضای نیازها یا آرزوهای ناکام توسط والدین (مانند آرزوی تحصیل در یک رشته خاص)، طلاق، بدسرپرستی، ازدواج های مجدد.
3-عوامل اجتماعی-اقتصادی:
فقر، حمایت ناکافی قانون از کودکان، ضعف و محدودیت سیستم های مددکاری، نا آگاهی اجتماعی درباره مسئولیت های مدنی، فرهنگ محافظه کاری و بی تفاوتی.

در قبال کودک آزاری
در شرایطی که فرد کودک آزار یکی از والدین است، مسئله پیچیده خواهد شد چرا که والد دیگر در برابر موضوعات متناقضی مانند علاقه به همسر، تمایل به حفظ کانون خانواده و رازداری، آگاهی نداشتن از اختیارات یک والد و خط قرمزها، ترس از دست دادن همسر و فرزند، امید به تغییر، نا آگاهی از حقوق اخلاقی کودک و پیامدهای کودک آزاری و... دچار تعارض می شود به گونه ای که ممکن است احساس کند در بن بست گرفتار شده و هیچ راهی پیش رویش نیست.
1- کودک تان باید شما را محرم اسرارش بداند
والد عزیز وظیفه شما به عنوان یک پدر یا مادر در وهله اول محافظت از مرزهای جسم و روان فرزندتان است. به طور قطع تصمیم گیری در چنین شرایطی برای هر فردی بسیار دشوار خواهد بود و با توجه به این که احتمالا خود شما نیز در زندگی با همسر آزارگر قربانی شده اید و شرایط سختی را می گذرانید، باید بدانید به عنوان یک فرد بزرگ سال تصمیم گیری صحیح و اقدام به موقع، وظیفه اخلاقی و انسانی شماست.به فرزند خود درباره حریم جسمی اش آموزش دهید و به او یادآور شوید گاهی ممکن است فرد آزارگر او را به اشکال مختلفی تهدید کند تا مسئله را به فردی نگوید. به کودک اطمینان دهید که کار درست مطرح کردن موضوع با شماست و این که شما در هر شرایطی از او محافظت خواهید کرد و به او اعتماد می کنید. علاوه بر این هرگونه علامت و نشانه های بدنی و رفتاری را (مانند قرمزی و کبودی پوست، حساسیت ناگهانی به مسائل غیرمرتبط با سن و سالش) در کودک خود پیگیری کنید و همواره هوشیار باشید. به خاطر داشته باشید تنها در رابطه ای مبتنی بر اعتماد و ایمنی کودک تان شما را محرم اسرار خود خواهد دانست.
2- ادامه زندگی را منوط به حل مشکل کنید
بعد از آگاهی از نشانه های هر نوع تجاوز یا غفلتی درباره کودک باتوجه به دسته بندی مطرح شده در ابتدای مطلب که ممکن است جسمی یا روانی باشد، اقدامات لازم را به عمل آورید. اگر این فرد همسر شماست از او بخواهید رفتار آسیب رسان خود را متوقف سازد و ادامه زندگی با او را منوط به مراجعه به روان شناس و حل این مشکل کنید. اگر وی حاضر به همکاری با شما و توقف رفتار خود نیست، فرزندتان را از دسترس او خارج و با یک مددکار اجتماعی برای ادامه مسیر مشورت کنید. اگر فرد آزارگر همسر شما نیست، پس از اطمینان از دسترسی نداشتن فرد کودک آزار به فرزند خود و تأمین امنیت جسمی و روانی او با یک مددکار مشورت و مسیر پیگیری قانونی را دنبال کنید.اگر در زمان آزار رساندن به کودک حضور داشتید ابتدا کودک را از دسترس همسر خود خارج کنید حتی اگر مجبور به گرفتن کمک از شخص دیگری ولو همسایه یا پلیس شدید، پس از تضمین امنیت کودک در شرایطی آرام به گفت و گو با همسر خود بپردازید و شروط فوق را برای ادامه زندگی به او بگویید.
مسئولیت مدنی شهروندان در قبال کودک آزاری
بی تفاوتی در برابر کودک آزاری، دیر یا زود می تواند منجر به قربانی شدن یکی از عزیزان خودمان شود و با روند افزایشی که در پیش می گیرد، وضعیت اجتماعی را برای کودکان روز به روز نا امن تر خواهد کرد بدین منظور باید در هر جایگاهی که هستیم درباره کودکان اطراف خود هوشیار باشیم و کوچک ترین نشانه های کودک آزاری مثل جراحت، لاغری بیش ازحد و مواردی از این قبیل را شناسایی کنیم و با تحقیق و بررسی بیشتر در صدد آزمون ظن خود بر آییم و در نهایت اگر حدس مان تا حد زیادی به واقعیت نزدیک شد با اورژانس اجتماعی تماس بگیریم و پس از مطمئن شدن از پیگیری آن ها بقیه کار را به این عزیزان بسپاریم. برنامه اورژانس اجتماعی تلفیقی از مداخله در بحران، مداخله فردی، خانوادگی و اجتماعی (مرکز اورژانس اجتماعی) و خط تلفن اورژانس اجتماعی ١٢٣ است. ویژگی مهم این برنامه تخصصی بودن، به موقع و در دسترس بودن است .