بزرگنمايي:

آریا بانو - بر اساس ماده 1082 قانون مدنی، پس از جاری شدن صیغه عقد، زوجه مستحق دریافت مهریه(صداق - کابین) است و شرع اسلام نیز از آن به عنوان نشانه صداقت و مهر مرد یاد می کند، اما بیایید به ابتدایی ترین خاستگاه مهریه یعنی روایات و فقه اسلامی و برخی از شرایط آن در قانون نگاهی اجمالی بیندازیم و ببینیم آنچه به عنوان مهریه از آن یاد می شود دقیقا چه شرایطی را برای زن و شوهر ایجاد می کند؟ باید دید برای اصلاح اهداف مربوط به مهریه اقدام تقنینی مجلس کافی می باشد و یا همچنان نیازمند باز تعریفی از معنای واقعی مهریه برای جامعه امروز خواهیم بود؟
خداوند متعال در آیه چهارم سوره مبارکه نساء می‌فرماید: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَه؛ و مهرهای زنان را با میل قلبی و به عنوان هدیه به آن‌ها بدهید.» نکته مهم در آیه شریفه این است که کلمه «نحله» به معنی هدیه است و نشان می‌دهد که مهریه درواقع هدیه و عطیه‌ای برای زن است که بر عهده مرد گذاشته شده است.
امام صادق‌(علیه السلام) فرمودند: مهریه همان چیزی است که طرفین بر آن توافق می‏ کنند، کم باشد یا زیاد.
امام صادق (ع) همچنین فرمودند: پیغمبر اکرم (ص) فرموده، خداوند هر گناهی را در روز قیامت می بخشد مگر مهریه زن را که اگر نداده باشند و کسی را که مزد کارگر را خورده باشد و کسی را که آزادی را فروخته باشد.
اما این ها بخش کوچکی از اشارات فقهی و روایی به موضوع مهریه است که خود نشان دهنده اهمیت این موضوع در آیین اسلامی و مکتب شیعی است، یعنی هم فقه اسلامی و هم قوانین موضوعه ما بارها بر لزوم توجه بر حقوق زوجه در عقد نکاح تاکید داشته اند، حال جدای از اهمیتی که بارها بر آن تاکید شده باید به شرایطی هم که بر آن متصور شدند نیز توجه کنیم.
شاید بارها واژه عندالمطالبه یا عندالاستطاعه در خصوص مهریه به گوش ما خورده باشد، منظور از "عند المطالبه بودن مهریه" این است که به محض انعقاد عقد نکاح، زن مالک مهریه می‌شود و هر زمان بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند، اما وقتی زن و مرد توافق می‌کنند که مهریه "عندالاستطاعه" باشد منظور از آن مهریه ای است که در آن پرداخت مهریه به محض مطالبه زن انجام نمی‌شود و بستگی به استطاعت و توان مالی مرد دارد.
اما خود مهریه نیز انواعی دارد:
مهر السنه، در حدیثی از امام رضا(ع)میزان مهریه در سنت، که به مهرالسنه مشهور است، پانصد درهم تعیین شده است، منابع تاریخی نیز میزان مهریه حضرت زهرا(س) را بین 400 تا 500 درهم ذکر کرده‌اند،500 درهم حدود 1250 تا 1500گرم نقره است و با توجه به اینکه در آن زمان هر 10 درهم نقره معادل یک دینار طلا بوده، مهر السنه معادل حدود 170 تا 223 گرم طلا بوده است البته این مقادیر تقریبی و با توجه به اختلاف نظر در وزن درهم و دینار متفاوت است، پس شاید تعیین 500 یا 600 سکه بهار آزادی به عنوان مهریه هیچ ارتباط معنایی با مهرالسنه نداشته باشد، البته تعیین بیش از آن هم خللی در این شرط عقد ایجاد نخواهد کرد، چرا که مهریه صرفا باید مالکیت داشته باشد، قابل تملک باشد و معین باشد.
مهرالمسمی، میزان مالی که به عنوان مهر در عقد نکاح ذکر می شود و مورد توافق زوجین قرار می‌گیرد.
مهر المثل، در عقد نکاح مهر را تعیین نکنند و پس از وقوع عقد با توافق مهر را معین کنند.
مهر المتعه، اگر در عقد نکاح مهر تعیین نشود و زوج بخواهد که زوجه را قبل از نزدیکی طلاق بدهد باید مقداری را به عنوان مهر تعیین کند و به زوجه پرداخت نماید، این مبلغ نیز بستگی به وضعیت مالی زوج دارد.
این ها ابتدایی ترین شرایط مهریه است، ولی امروزه گویا شرایط جدیدی برای آن متصور شده اند، با افزایش بی محابای قیمت سکه و تعاریف غیر اصیلی که تعداد زیادی از خانواده ها از موضوع مهریه مطرح می کنند، یعنی هم معضلات اقتصادی و هم فقر فرهنگی و شناختی، هر دو موجب شده مهریه که بر اساس روایات و قرآن کریم به منزله یک هدیه برای اثبات مهر مرد به زن شناخته می شود، خود به محلی برای ایجاد کدورت و به ابتدایی ترین معضل زندگی مشترک تبدیل شود، از سوی دیگر هستند افرادی که در پی ماهی گرفتن از این آب گل آلود هستند و گاها به صورت فردی یا گروهی با اجرای یک مانور عاشقانه متغلبانه از این شرایط کسب درآمد می کنند.
درواقع تعاریف نوینی که از مهریه ارائه می شود و آمار زندانیان مهریه خود نشان می دهد که مهریه با تعریف کنونی خود نه تنها به دنبال تامین حقوق مادی و عاطفی زنان نیست بلکه گاها این تصویر را نمایان می سازد که زن کالایی است که باید با مقداری طلا توسط خانواده مرد خریداری شود، یعنی این شرایط نه رنگی از هدف اولیه مهریه دارد و نه بویی از جایگاه رفیع زن در حقوق اسلامی و شیعی، همچنین سوءظنی برای خانواده مرد ایجاد می کند تا همسری را برای فرزندشان انتخاب کنند که قصد کلاهبرداری نداشته باشد، که این خود هتک حرمتی دیگر به جایگاه زن می باشد.
اگر فقه و یا قانون گذار ثبات زندگی مشترک زوج، اثبات راستین بودن پیوند زناشویی و علاقه مرد به زن را از جمله اهداف وجودی مهریه عنوان می کند این سوال مطرح است که آیا واقعا تعیین مهریه های نجومی و راهی ساختن تازه دامادها به زندان، هدف قانون گذار و فقه را محقق ساخته است؟ یا صرفا واژه مهریه این روزها یادآور چندین معضل اجتماعی و کوه عظیم پروندهای مهریه در دستگاه قضایی است؟ سدی که شرایط این روزهای مهریه در مقابل پای زوج های جوان گذاشته شده کار را تا جایی پیش برده که عده ای از جوانان به داد و ستد شروط ضمن عقد می پردازند، برای مثال بخشیدن مهریه به شرط دادن حق طلاق به زوجه! که البته شاید منصفانه هم به نظر برسد.
البته بارها در روند رسیدگی به پرونده های خانواده معضل دیگری نیز دیده شده که مرد حتی با وجود اینکه تمکن مالی دارد از پرداختن مهریه سرباز می زند، به قولی اقدام به فرار از دِین می کند که این خود تعقیب قضایی دارد، در همین خصوص سید ابراهیم رییسی رییس دستگاه قضا در نشست تحول در نظام حقوقی و قضایی زنان و خانواده گفته بود: در هر حالتی مهریه حقی است که باید زوج نسبت به زوجه پرداخت کند؛ نسبت به مرد این پیگیری باید وجود داشته باشد که حقوق زنان را ضایع نکند؛ اینکه مرد ادعای عدم توانایی پرداخت مهریه داشته باشد و از سوی دیگر مال را به نام خواهر یا مادر خود کند؛ به نوعی فرار از دِین انجام داده و این خود جرمی جدید است، بدان معنا که کسی حق زن را ندهد و مال را به نام دیگری کند که این خود جرم جدیدی به نام فرار از دِین است.
تحت الشعاع قرار گرفتن و زیر سوال رفتن ارزش های دینی، احتمال سوداگری از سوی زن و مرد، ایجاد کدورت و کاهش مهر و محبت در زندگی زناشویی، تحمل اجباری زندگی های تصنعی و خیلی دیگر از معضلات اجتماعی و زناشویی همه و همه از برکات مهریه است که قرار بود هدیه باشد و دلیلی بر اثبات مهر مرد، ولی متاسفانه به محلی برای تجارت و به باری بر دوش دستگاه قضایی کشور تبدیل شده است!
اگر روایات شیعی ما بارها بر اهمیت مهریه و لزوم توجه به حقوق مادی زوجه تاکید می کنند اما بر لزوم توجه بیشتر به چرایی مهریه که همان هدیه بودن آن نیز می باشد تاکید کردند، چرا که همیشه جنبه معنوی هدیه بیش از جنبه مادی آن مورد توجه است، اما واقعا امروز مهریه به عنوان هدیه دیده می شود؟
امام علی(علیه السلام) فرمودند: مهریه زن‌ها را سنگین نگیرید که موجب کدورت و دشمنی گردد.
البته این معضل بارها قانون گذار را بر آن داشته که اصلاحات تقنینی خود را در این حوزه اعمال کند، برای مثال در فصل ازدواج و ماده 22 قانون حمایت خانواده مصوب شد که اگر مهریه بیش از 110 سکه باشد پرداخت آن مشروط به توانایی مالی زوج است، طبق این قانون میزان مهریه متعارف 110 سکه بهار آزادی است که مرد موظف است آن را پرداخت کند و وصول آن مشمول مقررات ماده 2 قانون اجرای محکومیت‌های مالی است، در صورتی که مهریه سقف مذکور را رد کند، دادگاه تمکن مالی مرد را برای پرداخت بررسی می‌کند و تصمیم می‌گیرد که فرد زندانی شود یا خیر. یعنی فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است، با این حال تمام کسانی که تمکن مالی پرداخت 110 سکه را نداشته باشند، به زندان می روند.
با این وجود کارشناسان این حوزه و کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس اخیرا نیز تلاش داشتند تا ضمن توجه به دغدغه های قوه قضاییه در این خصوص باری دیگر اصلاحات جدید را اعمال کنند، چراکه معتقدند با وجود این قانون هم بسیاری از مردان جوان هرساله به دلیل نپرداختن این میزان از مهریه راهی زندان ها می شوند که این خود معضلات اجتماعی زیادی را به دنبال داشته و بر جمعیت زندانیان کشور افزوده است، از سوی دیگر با وجود این شرایط یک مرد زندانی نمی تواند پشت میله های زندان دِین خود را به زوجه بپردازد.
بر همین اساس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس مدت هاست که به دنبال تهیه و تصویب طرحی است که در آن با اصلاح چند ماده از قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و قانون حمایت خانواده باری دیگر از معضلات این موضوع بکاهد.
حسن نوروزی نایب رییس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس در خصوص این طرح گفت: اصولا ما معتقدیم‌ جای بدهکار در زندان نیست و زندان جای بزهکار است، مهریه یک معامله خصوصی است، اراده ما در این طرح بر این است که مهریه به صورت نقد در همان ابتدای عقد دریافت شود، البته اگر دو طرف قصد داشتند مهریه را سکه و به صورت عندالمطالبه پرداخت و دریافت کنند دیگر زندان در این موضوع به صورت کلی حذف باشد و موضوع به گونه ای باشد که حکومت اسلامی و دادگاه ها گرفتار این امر نباشند، دیگر تعیین هزار سکه و درگیر کردن دادگاه ها معنایی ندارد.
وی همچنین عنوان کرد: در واقع اراده بر این است که اگر هر دو طرف مایل بودند مهریه به صورت سکه و عندالمطالبه باشد سقف 114 سکه و بیشتر از آن هم ممنوع باشد، قصد داریم کاری کنیم مهریه که یک نوع هدیه است به چالشی برای جوانان و نظام تبدیل نشود، به هر شکل ما سعی داریم هرچه سریع تر کار بررسی این طرح را در جلسات کمیسیون به اتمام برسانیم.
حال باید دید تصمیم قطعی کمیسیون قضایی مجلس در این خصوص به کجا می رسد و صحن مجلس به آن رای موافق می دهد یا خیر؟ به هر شکل زندانی شدن دامادهای جوان در این سال ها نه دردی از دردهای طلبکاران مهریه دوا کرده و نه نتوانسته بازدارنده ای باشد برای جوانانی که به مهریه های نجومی تن می دهند، بلکه خود توالی فاسد زیادی را هم به دنبال داشته است، اگرچه توجه به حقوق زنان از واجبات نظام اسلامی است ولی به هر شکل باید تصمیمی اتخاذ شود که در کنار پاسخگویی منطقی به مطالبات ذی نفع، معضلات اجتماعی دیگری را به دنبال نداشته باشد.
اگرچه انگشت اشاره ما در این حوزه کاملا نباید به سوی قانون گذار باشد، چراکه اکنون تعاریف عرفی ای که در خانواده ها از مهریه عنوان می شود خود نمایان گر چالشی دیگر است، فشار آوردن به زوج های جوان برای تعیین مهریه های نجومی از سوی خانواده ها شاید برای چشم و هم چشمی و اندازه گیری ارزش زن با سکه و طلا هرکدام نشان از آن دارد که این موضوع در عرف کنونی جامعه نیازمند باز تعریف فرهنگی است.
پس فعالان عرصه زنان و خانواده، جامعه شناسان، اهالی قلم و رسانه و روحانیون باید باری دیگر معنا و فلسفه اصلی مهریه را تشریح و تلاش کنند تا با اصلاح فرهنگ نامطلوب کنونی مهریه تعریف اصیلی از آن ارائه دهند تا این موضوع بتواند ضمن توجه به ارزش واقعی زن در خانواده، مسیر ازدواج جوانان را تسهیل کند و معرف موضوع مهریه در جایگاه اصلی خود باشد.