بزرگنمايي:

آریا بانو - ایسنا / از اواخر آذر ماه 1398 بود که تصاویری هولناک از چین به جهان مخابره شد؛ افرادی که به طور ناگهانی روی زمین می‌افتادند و جان می‌باختند، بیمارانی که روی زمین با لرزش‌های شدید بدن، افتاده بودند یا در راهروهای بیمارستان‌ها بستری شده و به دلیل حجم بالای شیوع بیماری ناشناخته، پزشکان و پرستاران مجال نمی‌یافتند که به داد تک تک‌ بیماران برسند، لباس‌های محافظتی عجیب و غریب بر تن کادر درمان چین و در نهایت تصویری از سکوت در ووهان که به قرطینه فرو رفته بود، تصاویری که هراسی جهانی را از کرونا نامی به وجود آورد و همه کشورهای جهان را بر آن داشت تا در مقابلش سدی دفاعی علم کنند...
هرچند که البته سد دفاعی کشورها بر سر راه کرونا ویروس تازه متولد شده در جهان موثر نیفتاد و کووید-19 مرزها و قاره‌ها را درنوردید و خودش را به تمام مناطق جهان رساند، اما پیش از آن تصاویر هشدار دهنده‌ای که از خود به نمایش گذاشته بود، سیستم‌های بهداشت و درمان کشورها را متقاعد کرد که هر چه زودتر برای این گرفتاری جدید چاره‌اندیشی کنند تا بتوانند جان مردمان‌شان را نجات دهند. بر این اساس بود که بسیاری از کشورها از جمله در کشور ما توقف رفت و آمد با چین، کنترل مسافران ورودی به کشور، آماده‌سازی و آماده‌باش بیمارستان‌ها، ایجاد بخش‌های ایزوله و... آغاز شد. با این حال، از آنجایی که ویروس مرز نمی‌شناسد، کرونا ویروس یک ماه مانده به سال نو، مهمان ناخوانده ایرانیان شد و حضورش در کشور رسما در تاریخ 29 بهمن ماه 1398 تایید شد. حضوری که ابتدا از قم آغاز شد و سپس در گیلان، تهران و سایر استان‌های کشور ادامه یافت.
در عین حال با عالم‌گیر شدن شیوع کرونا، جهان با معضل کمبود تخت‌های بیمارستانی به ویژه تخت‌های آی سی یو و تجهیزات حفاظتی مرتبط با کرونا مواجه شد؛ در همین شرایط، ایران برآوردهایش را بر اساس بدبینانه‌ترین سناریوها پیش بینی کرد و نهایت نیز آن شد که حتی در دوران پیک کووید-19، بیماری پشت در بیمارستان نماند.
چالش ماسک و تجهیزات حفاظتی
معضل اول تامین ماسک و لوازم حفاظی کادر درمان بود، معضلی که به دلیل تحریم‌ها و احتکار برخی سودجویان شدت یافت و حتی در برخی مواقع بیمارستان‌ها را هم دچار مشکل کرد. هر چند که بعد از مدتی با همکاری‌های بین‌بخشی در کشور تولید ماسک و لباس‌های حفاظتی افزایش یافت و بعد از مدتی به مرز خودکفایی و حتی صادرات رسیدیم. به طوری که در حال حاضر بر اساس آمارهای سازمان غذا و دارو میزان تولید ماسک سه لایه از روزانه 400 هزار عدد در سال 1398 به روزانه 42 میلیون عدد رسیده است. همچنین میزان تولید ماسک فیلتر دار از روزانه 5000 عدد در سال 1398 به روزانه 500 هزار عدد در سال 1399 رسیده است. همچنین بر اساس گزارش های ارایه شده از سوی سازمان غذا و دارو میزان تولید دستکش از سالانه 450 میلیون جفت در سال 1398 به روزانه 42 میلیون عدد در سال 1399 رسیده است. همچنین در زمینه لباس غیر استریل محافظتی کادر درمان در کشور در سال 1398 روزانه 1000 عدد تولید می شد که این میزان در سال 1399 به روزانه 100 هزار عدد رسید.
همچنین در زمینه تولید کیت های تشخیصی PCR نیز در کشور موفق عمل کردیم. به طوری که برای اولین بار در کشور اقدام به تولید این کیت ها کردیم و اکنون روزانه یک میلیون و 500 هزار عدد از این کیت ها را در کشورمان تولید می کنیم.
کرونا و دغدغه درمان
چالش دیگر اما، وضعیت بیمارستان‌ها و تخت‌های بیمارستانی بود. به گفته وزارت بهداشتی ها در ایران در انتهای سال 1397 مجموعا 140 هزار و 859 تخت فعال داشتیم که اگر این میزان را به ازای جمعیت محاسبه کنیم، ضریب تعداد جمعیت به تخت‌مان، 1.6 تخت به ازای هر 1000 نفر است. در عین حال از این تعداد تخت‌هایمان 69 درصدش یعنی 97 هزار و 205 تخت در دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار دارد، 12.73 درصد یعنی 17 هزار و 925 تخت در بخش خصوصی، 8.21 درصد، یعنی 11 هزار و 570 تخت در سازمان تامین اجتماعی، 4.24 درصد یعنی پنج هزار و 970 تخت در نیروهای مسلح، 3.24 تخت یا چهار هزار و 564 تخت در حوزه خیریه‌ها قرار دارند. سایر سازمان‌ها هم مجموعا سه هزار و 625 تخت یا 2.57 درصد تخت‌ها را در اختیار دارند.
حالا کرونا آمده بود و باید همه این تخت‌های بیمارستانی را برای خدمات‌دهی بسیج می‌کردیم. از طرفی نباید خدمات اورژانس سایر بیماران هم متوقف می‌ماند. بنابراین نیاز بود تا هم مدیریتی درست در کشور اتفاق افتد و هم تمام دستگاه‌های اجرایی کشور، برای مهار ویروس دست در دست وزارت بهداشتی‌ها بگذارند. علاوه بر این باید به موازات همه این اقدامات تجهیز بیمارستان‌ها و اضافه کردن تخت‌های جدید هم در دستورکار قرار می‌گرفت.
بر همین اساس در روزهای ابتدایی که کرونا مهمان ناخوانده کشورمان شد، با توجه به سرعت انتشار و انتقال کووید-19، نظام سلامت و مراکز درمانی به ویژه در استان‌های قم و گیلان با انبوه بیماران بدحالی مواجه شد که نیاز به بستری و حتی نیاز به خدمات ویژه کمک تنفسی و درمانی در آی‌سی‌یو داشتند. البته نظام سلامت ایران به مدد اقدامات تحولی در بیمارستان‌ها و در بخش درمان که طی شش سال گذشته در قالب طرح تحول سلامت اجرا شده بود، توانست خیلی زود کنترل اوضاع بیمارستان‌ها را در دست گیرد؛ چراکه در قالب اجرای طرح تحول 32 هزار تخت بیمارستانی و 3000 تخت مراقبت‌های ویژه ICU جدید به ظرفیت تخت‌های بیمارستانی کشور اضافه شده بود و در عین حال بیش از 45000 تخت بیمارستانی موجود نوسازی شده بودند و در نتیجه این ظرفیت وجود داشت که بتوان تا حدی بحران را با ظرفیت‌های ایجاد شده، مدیریت کرد.
ساخت 20 هزار تخت نقاهتگاهی در اوج بحران کرونا
اما، گویا در روزهای ابتدایی اسفند ماه 1398، کرونا تندتر از نظام سلامت کشور می‌دوید؛ چراکه با وجود همه افزایش ظرفیت‌ها، آنقدر حجم ابتلا بالا بود که نگرانی‌ها از بابت کمبود تخت بیمارستانی برای بستری و مراقبت از بیماران کرونایی افزایش می‌یافت. بر همین اساس بود که وزارت بهداشتی‌ها تصمیم گرفتند تا ظرفیت جدیدی را با کمک دستگاهای مختلف اعم از ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران، هلال احمر، بخش‌های گردشگری و... ایجاد کنند و بر همین اساس ایده شکل‌گیری مراکز مراقبت‌های بالینی (نقاهتگاه‌های پسا بیمارستانی و پیشا بیمارستانی) شکل گرفت. به این معنا که مراکزی با عنوان مراکز مراقبت‌های بالینی ایجاد شد تا هم بیماران کرونایی که نیازی به بستری ندارند، اما باید در قرنطینه باشند، بتوانند در این مراکز خدمات دریافت کنند و هم بیمارانی که در بیمارستان‌ها بستری بودند و علائم‌شان بهبود یافته، اما باید دوره بهبودی را تکمیل می‌کردند، به این نقاهتگاه‌ها منتقل می‌شدند تا تخت‌های بیمارستانی برای بیماران بدحال‌تر خالی شود. بنابراین طبق اعلام وزارت بهداشت 20 هزار و 600 تخت در مراکز نقاهتگاهی و مراقبتی ایجاد شد که البته آنقدرها مورد اقبال مردم قرار نگرفت و البته آنچنان هم به این تخت‌ها احساس نیاز نشد.
3 موج کرونا
بعد از فرازو و فرودهای دو موج شدید کرونا در کشور در اسفند ماه 1398 و اوایل خرداد ماه 1399، پاییز و زمستان سخت‌تر از تابستان شروع شد. کرونا می‌تاخت و جان می‌گرفت. به طوری که مرگ‌های 400 تایی 500 تایی در روز را تجربه کردیم، خانواده‌های زیادی داغدار شدند و آرزوهای زیادی به زیر خاک رفت. با آغاز موج سهمگین و سنگین سوم بیماری در کشور، با اجرای طرح محله محور شهید سلیمانی و تلاش مضاعف در بیمارستان‌ها موج شکست و میزان مرگ‌ها بعد از مدت‌ها در تاریخ 16 دی ماه 1399 مجددا دو رقمی شد. در حالی که متاسفانه در کشورهایی مانند انگلیس، آلمان، فرانسه و... که سیستم‌های درمانی بسیار قوی داشته و شاخص تخت بیمارستانی به جمعیت‌شان چند برابر ایران است، مرگ‌های چند هزارتایی در روز را شاهدیم.
چرا در ایران بیماری پشت در بیمارستان ها نماند؟
به گفته وزیر بهداشت، هرچند که هنوز هم ضریب تخت به جمعیت در کشور 1.6 به ازای هر هزار نفر جمعیت است در حالیکه این نسبت در فرانسه 7.7 و در عقب افتاده ترین کشور اروپایی، 4 تا 5 برابر ایران است، اما آنچه باعث شد که که هیچ بیماری پشت در هیچ بیمارستانی سرگردان نشود، اقداماتی بود که به شیوه دفاع مقدس و با وفاق و همدلی انجام شد. در حالی که دنیای مرفه که نه تنها تحریم نداشت، بلکه خزانه ای پرتر هم داشت و تعداد پرستار به تخت و تخت به جمعیت آنها چند برابر ایران بود، شاهد تصاویری بود که بیماران‌شان پشت در بیمارستان‌ها و روی چمن‌ها و خیابانها آواره شدند.
نمکی با اشاره به پایش30 میلیون و 700 هزار نفر از جمعیت افراد 40 تا 70 ساله در کشور در سال گذشته، گفت: گرچه برای ما مرگ حتی یک نفر هم در کشور غم انگیز است اما با کمک دستگاه های مختلف به مرگ و میر روزانه حدود 30 نفر رسیدیم که دستاورد بزرگی بود. در زمان کنونی نیز برای کشور ما، مرگ و میر روزانه یک هزار تا یک هزار و 200 نفر پیش بینی کرده بودند، اما آنچه در مورد مرگ و میر بیماران در آمریکا و اروپا توسط موسسات بین المللی پیش بینی شده بود نه تنها محقق شد بلکه مقداری هم بیشتر از پیش بینی ها، تحقق یافت و آمریکایی ها مرگ و میر بالای سه هزار نفر را تجربه کردند. در آلمان که به شدت مراقبت های خاص وجود دارد، مرگ و میر یک هزار بیمار در روز را تجربه کردند. ما برآورد کرده بودیم که مرگ و میر روزانه بیماران را در طول یک ماه 10 درصد و میزان بستری را 30 درصد کاهش دهیم، اما افراد بسیاری به صحنه آمدند و خوشحالیم که امروز به جای 10 درصد، شاهد کاهش 60 درصدی مرگ و میر روزانه بیماران و به جای 30 درصد، شاهد کاهش 70 درصدی بستری بیماران کووید19 در کشور هستیم.
رهبرانی که در دنیا کرونا را به سخره گرفتند
همچنین دکتر علیرضا رییسی- رییس ستاد ملی مقابله با کرونا، چندی پیش اعلام کرد که در طول یکسال گذشته اتفاقات زیادی در دنیا رخ داد. خیلی از رهبران کشورها، کرونا را جدی نگرفتند و مسخره کردند و گفتند کرونا در کار نیست و اتفاقا خودشان درگیر این بیماری شدند و دیدند که کرونا هست. خیلی از کشورها که ادعای عدالت و حقوق بشر را می کردند، در فرودگاه ها ماسک و لوازم حفاظت فردی همدیگر را به سرقت می بردند.
وی افزود: سیستم بهداشتی و درمانی انگلیس و آلمان، بسیار قوی و با تجربه بالا است، اما اکنون در مقابل ویروس جهش یافته به زانو درآمده است و دستانشان را بالا برده‌اند و نمی دانند باید چکار کنند. آمریکا به عنوان یک کشور سرمایه دار، تا کنون بیش از 530 هزار مورد مرگ و میر از کل دو و نیم میلیون مرگ و میر بیماران کووید 19 در جهان داشته است.
سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا عنوان کرد: در ایران حدود 1.6 تخت بیمارستانی به ازای هر هزار نفر جمعیت وجود دارد در حالیکه این شاخص در فرانسه 7.7 و در ترکیه 4 تخت است و خیلی از کشورهای اروپایی قطعا بالای 4 تخت بیمارستانی به ازای هر هزار نفر جمعیت دارند اما بیماران در آن کشورها، در خیابان ماندند و برای فوت شدگانشان جا نداشتند اما ما با 1.6 تخت به ازای هر هزار نفر در کشور، هیچ بیماری پشت درب بیمارستانها نماند. نه فقط بیماران کرونایی بلکه بیماران دیگر هم خدمت گرفتند.
باوجود تلخی ها، خدمت دهی به مردم روی زمین نماند
در عین حال دکتر قاسم جان‌بابایی- معاون درمان وزارت بهداشت نیز در هفتم اسفند ماه اعلام کرد که تاکنون بیش از یک میلیون بستری کرونایی در کشور داشتیم. در حالی که مجموعا 150 هزار تخت بیمارستانی داریم که 100 هزار تخت در بیمارستان‌های دولتی و مابقی در مراکز درمانی خصوصی و وابسته به سازمان‌ها است. با وجود تلخی‌ها و از دست رفتن جان برخی از مردم اما خدمات مردم روی زمین نماند.
چموشی کرونا و چالش موج آفرینان
بنابراین حالا با گذشت یکسال از جولان کرونا در کشور اتفاقات زیادی در حوزه بهداشت، درمان و بیمارستان‌های کشور افتاده است. روزی چالش تخت بیمارستانی، تخت آی سی یو و دستگاه اکسیژن ساز نگرانی‌های زیادی را ایجاد می‌کرد، اما امروز هرچند که به گفته وزیر بهداشت "کرونا به جای خموشی، به سمت چموشی" رفت و در عین حال برخی هم دائما با عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی و عادی انگاری شرایط موج آفرینی می‌کنند، اما خوشبختانه بر اساس گفته مسئولان بهداشت و درمان کشور، در طول یکسالی که با کرونا زندگی می‌کنیم، تمهیداتی اتخاذ شد تا تجهیزات مورد نیاز برای بیماران کرونایی به سرعت تامین شده یا افزایش یابند و بر همین اساس است که به گفته وزارت بهداشتی‌ها هیچ بیماری در هیچ کجای کشور در پشت در بیمارستان‌ها سرگردان نشده است. کادر بهداشت و درمانی بی‌وقفه تلاش کردند تا جان رنجور بیماران اعم از مبتلایان به کرونا و سایر بیماران نیازمند به خدمات پزشکی اورژانسی را نجات دهند.
ساخت و سازهای کرونایی
بر اساس گفته وزارت بهداشتی‌ها تا سال92 حدود 96 هزار تخت بیمارستانی در کشور داشتیم که از سال 92 تا 98 حدود 28هزار تخت به مجموعه تخت‌های بیمارستانی کشور اضافه شد. در سال 99 نیز حدود 3562 تخت بیمارستانی اضافه شد. همچنین حدود 15 هزار تخت بیمارستانی در دست احداث است که در صورتی که اعتبارات کافی اختصاص یابد مجموع تخت‌های بیمارستانی در این دولت به 46 هزار تخت بیمارستانی خواهد رسید. بر این اساس به دنبال اقدامات انجام شده، نسبت تخت بیمارستانی از 1.6 نسبت به هر هزار نفر به 2.03 صدم رسیده است.
در حوزه تخت‌های ویژه نیز قبل از سال 92 مجموعا 4هزار و 96 تخت ویژه داشتیم که تا سال 98 مجموعا 2158 تخت دیگر اضافه شده است. در سال 99 نیز 2161 تخت اضافه کردیم و 1424 تخت نیز در دست احداث قرار دارد. بنابراین در مدت اخیر سال 1399 معادل 25 درصد تخت‌های آی سی یو کشور احداث شده است.
کمبود اکسیژن ساز و اقدامی فوری
یکی از چالش‌های دوران کرونا کمبود اکسیژن‌سازها در بیمارستان‌ها بود؛ چراکه با توجه به نیاز بیماران مبتلا به کووید-19 به تنفس مصنوعی و حجم بالای بیماران، در برخی مواقع بیمارستان‌ها با کمبود اکسیژن‌ساز مواجه شدند. در حالی که یکی از فاکتورهای مهم در بهبود کرونایی‌ها، اکسیژن‌رسانی مناسب است. بر این اساس افزایش ظرفیت اکسیژن سازها در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفت. باید توجه کرد که از سال 92 تا 98 ظرفیت اکسیژن‌سازها در کشور 1.4 برابر شده بود، اما با توجه به شرایط کرونایی ظرفیت اکسیژن‌سازها در سال 99، 330 درصد رشد کرده است که به عبارتی حدود 92هزار لیتر در دقیقه است. بر این اساس اگر در سال 92 همزمان امکان اکسیژن‌رسانی به 20هزار بیمار وجود داشت، اکنون این ظرفیت به 65هزار بیمار افزایش یافته است.
اگر دوباره "شیوع" از "امکانات" پیشی بگیرد...
کرونا نشان داد که همه کشورها باید برای اقدامات ضربتی در حوزه سلامت آماده باشند تا بتوانند بیماریها و ویروس‌های نوظهوری چون کرونا را مهار کنند؛ اتفاقی که نظام سلامت ایران در زمان شیوع کرونا در کشور، آن را تجربه کرد و توانست بحران را مدیریت کند.
البته هر چند که در حال حاضر اوضاع نسبت به وضعیت پیک سوم مدیریت شده‌تر است، اما یازدهم اسفند ماه مجددا شاهد مرگ‌های سه رقمی در کشور بودیم و آمارها نزدیک مرز سه رقمی حرکت می کنند. بنابراین باید توجه کرد که هرچند آمادگی بیمارستان‌ها و وجود تخت‌های بیمارستانی، امکانات و تجهیزات درمانی کافی بسیار حائز اهمیت است، اما اگر شرایط را عادی فرض کنیم، پروتکل‌های بهداشتی را رعایت نکنیم، سفر رویم و رفت و آمدهایمان را آغاز کنیم، میزان شیوع و تعداد بیماران از امکانات پیشی گرفته و در این میان جانهای بسیاری نیز روانه خاک خواهند شد...