بزرگنمايي:

آریا بانو - اطلاعات آماری نام استان: ایلام مرکز استان: ایلام مساحت: 20150 کیلومترمربع جمعیت: 580158 نفر)سرشماری 95) تعداد شهرستان ها: 10 سال تاسیس:1353 اطلاعات جغرافیایی استان ایلام از استان های غربی کشور که با استان های خوزستان، لرستان و کرمانشاه دارای مرز مشترک بوده و هم چنین دارای مرز مشترک با کشور عراق است. این استان کوهستانی، در بین رشته کوهای کبیرکوه قرار گرفته و دارای آب و هوای نیمه مرطوب کوهستانی می باشد. اطلاعات تاریخی و فرهنگی استان ایلام از قدمت تاریخی زیادی برخوردار بوده به طوری که آثاری مربوط به تپه باستانی علی کش با قدمت 9000 ساله نیز در آن یافت شده است. در واقع این استان قسمتی از کشور عیلام بوده که در کتیبه های به دست آمده آن را “آلامتو” یا “آلام” (به معنی کوهستان یا محل طلوع خورشید) می خواندند. در زمان حکومت هخامنشیان تحت حکومت آن ها بوده و بعد از حمله اعراب به احتمال زیاد تحت فرمان حکومت کوفه درآمده است. از قرن 4تا 6 نیز خاندان حسنویه بر آن حکومت می کردند. این استان تا سال 1309 جز استان پنجم یعنی کرمانشاه محسوب می شد. تا سرانجام در سال 1353 استانی مستقل گردید. نام آن در ابتدا اریوجان و برای مدتی نیز قصبه حسین‌آباد بوده که در زمان سلطنت رضاشاه در سال 1314 به منظور بزرگداشت و یادآوری تمدن عیلام، به ایلام تغییر یافت. زبان مردم ایلام، گویش کردی ایلامی بوده که یکی از گویش های زبان کردی است و به عنوان گونه ای از گویش کردی در کنار گونه های کلهری، سنجابی و لکی قرار دارد. این گویش را “فیلی” نیز می نامند. لباس محلی زنان ایلام شامل سرپوش، کِلاو، گُل وَنی، تا کاری، هَبر، قَترهَ، یَل، کُلَنجَه، کِراس یا شَوو و… بوده است. استان ایلام تنوع زیادی در پخت شیرینی و غذاهای سنتی دارد. از جمله شیرینی های این استان می توان به کاک، بژی برساق، سمون، کله کنجی، حلوای بگل، گمکه، شل کین، نان ساجی، نان پپگ، سقز، نان پنجه کش، نان تنوری، نان ذرت اشاره کرد.براساس منابع تاریخی موجود، اقوام ایلامی شاخه ای از اقوامی بودند که حدود پنج هزار سال قبل از میلاد از آسیای میانه به ایران وارد شده و در جنوب غرب ایران امروزی ساکن شدند و توانستند دولتی مقتدر با قدمت سه هزار ساله – یعنی از سال 3500 قبل از میلاد تا 645 قبل از میلاد – تشکیل دهند. ایلامیان دولت خود را که شامل: خوزستان، اطراف کوههای بختیار، لرستان، پشتکوه و انشان یا انزان فارس می شد همزمان با دولت سومری ها تشکیل دادند و شهر شوش را به عنوان پایتخت خود برگزیدند. در اوایل حکومت شهرهای اهواز و « خایدالو» یا همان خرم آباد امروز ج زو مهم ترین شهرهای آنان به حساب می آمد. اما بعدها، سرزمین تحت سلطه شان را تا نواحی مرکزی و شرقی ایران گسترش دادند. ایلامیان کشور خود را «هلتمتو» ( Haltamtu ) یعنی «سرزمین خدا»، می نامیدند و در کتیبه های بابلی، عیلام را «آلامتو» یا «آلام » به معنای کوهستان یا «کشور طلوع خورشید» ذکر کرده اند. همچنین سومری های دشت نشین ناحیه بین النهرین، کشور ایلام را «ایلام »(Elam) به معنای «کشور کوهستانی» و اهالی آن را «ایلامی» یعنی «ساکنین مناطق کوهستانی» خطاب میکردند و اکدی ها هم نام ایلام را از سومری ها اخذ کردند . دولت مقتدر ایلام، پس از 3 هزار سال حکومت، بالاخره، در سال 645 قبل از میلاد با حمله آشور بنی پال – پادشاه آشور – و دستگیری خوم بان کالداش – آخرین شاه ایلام – منقرض شد. در دوران حکومت مادها، هخامنشیان، سلوکیان و اشکانیان، این سرزمین به جهت همسایگی باحوزه های همدان ، کردستان، کرمانشاه، لرستان و از همه مهم تر قرار گرفتن در کنار شوش – خوزستان امروزی – دارای آثاری و تمدن مهمی است. در عهد ساسانیان سرزمین ایلام امروزی را ایالت های «مهرجانقذق» و «ماسبذان» تشکیل داده بود که پس از تصرف اعراب، مسلمانان آن را «سرزمین جبال یا کوهستان» نامیدند. ایالت جبال که مرکز آن «سیمره» بود در دوران حکومت اعراب جزو یکی از سرزمین های تحت حکومتی بغداد و بصره درآمد و تا نیمه اول قرن چهارم هجری به حیات خود ادامه داد. ولی با وقوع زلزله در سال 334 ه.ق ، این منطقه برای همیشه از بین رفت و تا دوران قاجاریه اطلاعی از آن در دست نیست. اما در دوره قاجاریه با ورود «‌حسین قلی خان ابوقداره» به منطقه پشتکوه وپسرش «غلامرضاخان»‌ بعنوان والی، بار دیگراین منطقه رونق گرفت. اقوام و زبان وقوع حوادث طبیعی وغیر طبیعی نظیر مرگ ومیرهای ناشی از بیماریهای واگیر، خشکسالی، از بین رفتن مراتع، محصولات کشاورزی، تلف شدن دامها، جنگ ها وخونریزی های خارجی، داخلی وقومی و در نهایت سیاست های حکومتی طی چند قرن گذشته بیشترین تاثیر را در جابجایی گ سترده گروهی جمعیت های انسانی در این منطقه داشته است. با این وجود استان ایلام محل زندگی اقوام مختلفی همچون؛ لر، لک، کرد و عرب است که توانسته اند سالیان متمادی در 20 حوزه ی فعلی ایلام با تعامل فرهنگی وزندگی مسالمت آمیز بر همدیگر تاثیرات فراوانی بگذارند. اقوام لر : لرهای ساکن استان ایلام، بیشتر در شهرستان دره شهر و یا به صورت پراکنده در بخش هایی از شهرهای آبدانان و دهلران زندگی می کنند. این اقوام خود را به واسطه ی همجواری با استان لرستان ، از ایلات وطوایف مختلف لرستان می دانند. اقوام لک : از گروههای بزرگ وکوچکی تشکیل شده اند که درنقاط مختلفی از استان کرمانشاه ولرستان به صورت پراکنده زندگی می کنند. با این وجود مراکز عمده ی محل سکونت آنها در ایلام، منطقه ی هلیلان وزردلان در شمال استان است. عده ای آنها را لر وبرخی از نژاد کردها می دانند. اقوم کرد : جزو اقوام بسیار بزرگ ایرانی به شمار می آیند که در نواحی غرب و به ویژه استانهای کردستان، کرمانشاه وایلام ساکن هستند. شهرستانهای ایلام ، شیروان، چرداول، ایوان، قسمت هایی از دهلران، مهران و آبدانان، از مراکز عمده سکونت کردهای ایلامی است که به زبان کردی و گویش ایلامی سخن می گویند. آنها در گذشته مانند سایر گروه های استان زندگی کوچ نشینی داشتند، ولی امروزه به علت افزایش جمعیت، یکجا نشین شده اند و تعداد معدودی از آنان به شیوه گذشته زندگی می کنند. ایلام امروزی گرچه مدت ها جزوی از ولایت لرستان بود اما از دیرباز محل سکونت طوایف و قبایل کرد بوده است، به طوری که 70 درصد از ساکنین آن را اقوام کرد تشکیل می دهند . ساکنین استان ایلام به زبان کردی با دو لهجه «کردی فیلی» و «لک» صحبت می کنند که این زبان در شهرستان های استان به جهت وجود طوایف و ایلات مختلف با اندک تفاوتی در ادای الفاظ و کلمات تکلم می شود. لهجه ی «کردی فیلی» بیشتر در مرکز استان رایج می باشد و لهجه ی «کردی لک» اغلب در نواحی شرقی یعنی در شهرستانهای دره شهر، آبدانان و جنوبی در شیروان و چرداول مورد استفاده قرار می گیرد. واژه «فیلی» را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام، رواج داده اند و دارای لهجه های گوناگونی هستند که مهمترین آنها عبارتند از : ملکشاهی: در شهرستان‌های ایلام و مهران خزلی: در بخش‌های از شهرستان شیروان چرداول آبدانانی : در شهرستان‌های آبدانان، دهلران و دره شهر ایلامی: در شهرستانهای ایلام، مهران، شیروان چرداول بدره ای : در بخش بدره از شهرستان دره شهر قوم عرب : ایلامی های عرب زبان جزو آن دسته از مهاجران عربی هستند که در قرون گذشته ودر پی تحولات سیاسی و عوامل مختلف دیگر به ایران وبه ویژه به نواحی جنوب غربی مهاجرت کرده اند و با عرب زبانان خوزستان نیز دارای رابطه ی خویشاوندی وقومی هستند. آنها هنوز به زبان عربی محلی سخن می گویند وعلیرغم تغییرات فراوان فرهنگی هنوز اکثر آنها سمبل های عمده فرهنگ خویش را مانند لباس، زبان، برخی رسوم حفظ کرده اند. این قوم به عنوان اقلیت در شهرستان های جنوبی و شرقی استان به صورت پراکنده ساکن هستند. اطلاعات زیست محیطی قسمت زیادی از مساحت استان ایلام را کوه ها و تپه ماهورها تشکیل داده اند. رشته کوه های بلند و موازی کبیرکوه به طول 160 کیلومتر از شمال غربی تا جنوب شرقی ایلام را در بر گرفته و مناطقی از غرب و شمال غربی ایلام را از قسمت های دیگر جدا می کند. اقلیم استان گرمسیری بوده اما به دلیل وجود ارتفاعات و اختلاف درجه حرارت و میزان بارندگی در قسمت های شمالی، جنوبی و غربی آن می توان شاهد وجود مناطق سردسیری، گرمسیری و معتدل در این استان بود. استان ایلام به علت داشتن شکل زمین متفاوت، اقلیم و موقعیت جغرافیایی متنوع دارای پوشش گیاهی و جانوری گوناگون بوده و از ویژگی های دو منطقه رویش گاهی ایران (تورانی و خلیج-عمانی) بهره مند است. درحدود 1000 گونه گیاهی، 32 گونه پستاندار و 183 گونه پرنده در این منطقه شناسایی گردیده. 3 منطقه حفاظت شده و 3 اثر طبیعی ملی با مساحت 81/5 هزار هکتار و 2 منطقه ویژه زیست محیطی شکار ممنوع با وسعت 126000 هکتار برای حفظ ذخایر گونه های گیاهی و جانوری تحت مدیریت حفاظت محیط زیست می باشد. به طور کلی استان ایلام با داشتن 600000 هکتار اراضی جنگلی، 15 رودخانه دایمی، 20 سراب، 3 اثر طبیعی ملی ثبت شده، چشمه های آب گرم، 1000 گونه گیاهی، 3 منطقه حفاظت شده، 5 ذخیره گاه جنگلی و حدود 80 زیستگاه حیات وحش از نظر تنوع زیستی و محیط زیست طبیعی از جایگاه ممتازی در کشور برخوردار است. استان ایلام جاذبه های گردشگری سنگ‌ نوشته‌ آشوری ( گل ‌‌ گل ‌) گورستان‌ چنار تپه‌ ورکبود تالاب سیاب دریوش آبشار گچان تالاب زمزم تالاب چکر دریاچه دوقلو دژ میرغلام هاشمی غار بره زرد قلعه‌ پوراشرف (دژ شیخ مکان) آتشکده چهارطاقی شهر باستانی ماداکتو طاق شیرین و فرهاد سردار شورشی مشاهیر غلامرضا ارکوازی میر نوروز آقا بیگ علی اصغر عباسی (آرام) سیف اله نوروزی حبیب اله محمودیان عبدالجبار کاکایی صنایع دستی قالی بافی نمدمالی احرامی ‌بافی گیوه بافی معرق روی چوب بافت سیاه چادر (دوار) چیغ (چیت) بافی جاجیم بافی قلم زنی روی مس آداب و رسوم دیارى دزیرانى مراسم چمر دستگیرانی دامادچرانه

اطلاعات آماری
نام استان: ایلام
مرکز استان: ایلام
مساحت: 20150 کیلومترمربع
جمعیت: 580158 نفر)سرشماری 95)
تعداد شهرستان ها: 10
سال تاسیس:1353
اطلاعات جغرافیایی
استان ایلام از استان های غربی کشور که با استان های خوزستان، لرستان و کرمانشاه دارای مرز مشترک بوده و هم چنین دارای مرز مشترک با کشور عراق است. این استان کوهستانی، در بین رشته کوهای کبیرکوه قرار گرفته و دارای آب و هوای نیمه مرطوب کوهستانی می باشد.
اطلاعات تاریخی و فرهنگی استان ایلام از قدمت تاریخی زیادی برخوردار بوده به طوری که آثاری مربوط به تپه باستانی علی کش با قدمت 9000 ساله نیز در آن یافت شده است. در واقع این استان قسمتی از کشور عیلام بوده که در کتیبه های به دست آمده آن را “آلامتو” یا “آلام” (به معنی کوهستان یا محل طلوع خورشید) می خواندند.
در زمان حکومت هخامنشیان تحت حکومت آن ها بوده و بعد از حمله اعراب به احتمال زیاد تحت فرمان حکومت کوفه درآمده است.
از قرن 4تا 6 نیز خاندان حسنویه بر آن حکومت می کردند. این استان تا سال 1309 جز استان پنجم یعنی کرمانشاه محسوب می شد.
تا سرانجام در سال 1353 استانی مستقل گردید. نام آن در ابتدا اریوجان و برای مدتی نیز قصبه حسین‌آباد بوده که در زمان سلطنت رضاشاه در سال 1314 به منظور بزرگداشت و یادآوری تمدن عیلام، به ایلام تغییر یافت.
زبان مردم ایلام، گویش کردی ایلامی بوده که یکی از گویش های زبان کردی است و به عنوان گونه ای از گویش کردی در کنار گونه های کلهری، سنجابی و لکی قرار دارد.
این گویش را “فیلی” نیز می نامند. لباس محلی زنان ایلام شامل سرپوش، کِلاو، گُل وَنی، تا کاری، هَبر، قَترهَ، یَل، کُلَنجَه، کِراس یا شَوو و… بوده است.
استان ایلام تنوع زیادی در پخت شیرینی و غذاهای سنتی دارد. از جمله شیرینی های این استان می توان به کاک، بژی برساق، سمون، کله کنجی، حلوای بگل، گمکه، شل کین، نان ساجی، نان پپگ، سقز، نان پنجه کش، نان تنوری، نان ذرت اشاره کرد.براساس منابع تاریخی موجود، اقوام ایلامی شاخه ای از اقوامی بودند که حدود پنج هزار سال قبل از میلاد از آسیای میانه به ایران وارد شده و در جنوب غرب ایران امروزی ساکن شدند و توانستند دولتی مقتدر با قدمت سه هزار ساله – یعنی از سال 3500 قبل از میلاد تا 645 قبل از میلاد – تشکیل دهند.
ایلامیان دولت خود را که شامل: خوزستان، اطراف کوههای بختیار، لرستان، پشتکوه و انشان یا انزان فارس می شد همزمان با دولت سومری ها تشکیل دادند و شهر شوش را به عنوان پایتخت خود برگزیدند.
در اوایل حکومت شهرهای اهواز و « خایدالو» یا همان خرم آباد امروز ج زو مهم ترین شهرهای آنان به حساب می آمد. اما بعدها، سرزمین تحت سلطه شان را تا نواحی مرکزی و شرقی ایران گسترش دادند.
ایلامیان کشور خود را «هلتمتو» ( Haltamtu ) یعنی «سرزمین خدا»، می نامیدند و در کتیبه های بابلی، عیلام را «آلامتو» یا «آلام » به معنای کوهستان یا «کشور طلوع خورشید» ذکر کرده اند.
همچنین سومری های دشت نشین ناحیه بین النهرین، کشور ایلام را «ایلام »(Elam) به معنای «کشور کوهستانی» و اهالی آن را «ایلامی» یعنی «ساکنین مناطق کوهستانی» خطاب میکردند و اکدی ها هم نام ایلام را از سومری ها اخذ کردند .
دولت مقتدر ایلام، پس از 3 هزار سال حکومت، بالاخره، در سال 645 قبل از میلاد با حمله آشور بنی پال – پادشاه آشور – و دستگیری خوم بان کالداش – آخرین شاه ایلام – منقرض شد.
در دوران حکومت مادها، هخامنشیان، سلوکیان و اشکانیان، این سرزمین به جهت همسایگی باحوزه های همدان ، کردستان، کرمانشاه، لرستان و از همه مهم تر قرار گرفتن در کنار شوش – خوزستان امروزی – دارای آثاری و تمدن مهمی است. در عهد ساسانیان سرزمین ایلام امروزی را ایالت های «مهرجانقذق» و «ماسبذان» تشکیل داده بود که پس از تصرف اعراب، مسلمانان آن را «سرزمین جبال یا کوهستان» نامیدند.
ایالت جبال که مرکز آن «سیمره» بود در دوران حکومت اعراب جزو یکی از سرزمین های تحت حکومتی بغداد و بصره درآمد و تا نیمه اول قرن چهارم هجری به حیات خود ادامه داد. ولی با وقوع زلزله در سال 334 ه.ق ، این منطقه برای همیشه از بین رفت و تا دوران قاجاریه اطلاعی از آن در دست نیست.
اما در دوره قاجاریه با ورود «‌حسین قلی خان ابوقداره» به منطقه پشتکوه وپسرش «غلامرضاخان»‌ بعنوان والی، بار دیگراین منطقه رونق گرفت.
اقوام و زبان وقوع حوادث طبیعی وغیر طبیعی نظیر مرگ ومیرهای ناشی از بیماریهای واگیر، خشکسالی، از بین رفتن مراتع، محصولات کشاورزی، تلف شدن دامها، جنگ ها وخونریزی های خارجی، داخلی وقومی و در نهایت سیاست های حکومتی طی چند قرن گذشته بیشترین تاثیر را در جابجایی گ سترده گروهی جمعیت های انسانی در این منطقه داشته است. با این وجود استان ایلام محل زندگی اقوام مختلفی همچون؛ لر، لک، کرد و عرب است که توانسته اند سالیان متمادی در 20 حوزه ی فعلی ایلام با تعامل فرهنگی وزندگی مسالمت آمیز بر همدیگر تاثیرات فراوانی بگذارند.
اقوام لر : لرهای ساکن استان ایلام، بیشتر در شهرستان دره شهر و یا به صورت پراکنده در بخش هایی از شهرهای آبدانان و دهلران زندگی می کنند. این اقوام خود را به واسطه ی همجواری با استان لرستان ، از ایلات وطوایف مختلف لرستان می دانند.
اقوام لک : از گروههای بزرگ وکوچکی تشکیل شده اند که درنقاط مختلفی از استان کرمانشاه ولرستان به صورت پراکنده زندگی می کنند. با این وجود مراکز عمده ی محل سکونت آنها در ایلام، منطقه ی هلیلان وزردلان در شمال استان است. عده ای آنها را لر وبرخی از نژاد کردها می دانند.
اقوم کرد : جزو اقوام بسیار بزرگ ایرانی به شمار می آیند که در نواحی غرب و به ویژه استانهای کردستان، کرمانشاه وایلام ساکن هستند. شهرستانهای ایلام ، شیروان، چرداول، ایوان، قسمت هایی از دهلران، مهران و آبدانان، از مراکز عمده سکونت کردهای ایلامی است که به زبان کردی و گویش ایلامی سخن می گویند.
آنها در گذشته مانند سایر گروه های استان زندگی کوچ نشینی داشتند، ولی امروزه به علت افزایش جمعیت، یکجا نشین شده اند و تعداد معدودی از آنان به شیوه گذشته زندگی می کنند.
ایلام امروزی گرچه مدت ها جزوی از ولایت لرستان بود اما از دیرباز محل سکونت طوایف و قبایل کرد بوده است، به طوری که 70 درصد از ساکنین آن را اقوام کرد تشکیل می دهند .
ساکنین استان ایلام به زبان کردی با دو لهجه «کردی فیلی» و «لک» صحبت می کنند که این زبان در شهرستان های استان به جهت وجود طوایف و ایلات مختلف با اندک تفاوتی در ادای الفاظ و کلمات تکلم می شود.
لهجه ی «کردی فیلی» بیشتر در مرکز استان رایج می باشد و لهجه ی «کردی لک» اغلب در نواحی شرقی یعنی در شهرستانهای دره شهر، آبدانان و جنوبی در شیروان و چرداول مورد استفاده قرار می گیرد.
واژه «فیلی» را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام، رواج داده اند و دارای لهجه های گوناگونی هستند که مهمترین آنها عبارتند از :
ملکشاهی: در شهرستان‌های ایلام و مهران
خزلی: در بخش‌های از شهرستان شیروان چرداول
آبدانانی : در شهرستان‌های آبدانان، دهلران و دره شهر
ایلامی: در شهرستانهای ایلام، مهران، شیروان چرداول
بدره ای : در بخش بدره از شهرستان دره شهر
قوم عرب : ایلامی های عرب زبان جزو آن دسته از مهاجران عربی هستند که در قرون گذشته ودر پی تحولات سیاسی و عوامل مختلف دیگر به ایران وبه ویژه به نواحی جنوب غربی مهاجرت کرده اند و با عرب زبانان خوزستان نیز دارای رابطه ی خویشاوندی وقومی هستند.
آنها هنوز به زبان عربی محلی سخن می گویند وعلیرغم تغییرات فراوان فرهنگی هنوز اکثر آنها سمبل های عمده فرهنگ خویش را مانند لباس، زبان، برخی رسوم حفظ کرده اند. این قوم به عنوان اقلیت در شهرستان های جنوبی و شرقی استان به صورت پراکنده ساکن هستند.
اطلاعات زیست محیطی قسمت زیادی از مساحت استان ایلام را کوه ها و تپه ماهورها تشکیل داده اند. رشته کوه های بلند و موازی کبیرکوه به طول 160 کیلومتر از شمال غربی تا جنوب شرقی ایلام را در بر گرفته و مناطقی از غرب و شمال غربی ایلام را از قسمت های دیگر جدا می کند.
اقلیم استان گرمسیری بوده اما به دلیل وجود ارتفاعات و اختلاف درجه حرارت و میزان بارندگی در قسمت های شمالی، جنوبی و غربی آن می توان شاهد وجود مناطق سردسیری، گرمسیری و معتدل در این استان بود.
استان ایلام به علت داشتن شکل زمین متفاوت، اقلیم و موقعیت جغرافیایی متنوع دارای پوشش گیاهی و جانوری گوناگون بوده و از ویژگی های دو منطقه رویش گاهی ایران (تورانی و خلیج-عمانی) بهره مند است. درحدود 1000 گونه گیاهی، 32 گونه پستاندار و 183 گونه پرنده در این منطقه شناسایی گردیده.
3 منطقه حفاظت شده و 3 اثر طبیعی ملی با مساحت 81/5 هزار هکتار و 2 منطقه ویژه زیست محیطی شکار ممنوع با وسعت 126000 هکتار برای حفظ ذخایر گونه های گیاهی و جانوری تحت مدیریت حفاظت محیط زیست می باشد.
به طور کلی استان ایلام با داشتن 600000 هکتار اراضی جنگلی، 15 رودخانه دایمی، 20 سراب، 3 اثر طبیعی ملی ثبت شده، چشمه های آب گرم، 1000 گونه گیاهی، 3 منطقه حفاظت شده، 5 ذخیره گاه جنگلی و حدود 80 زیستگاه حیات وحش از نظر تنوع زیستی و محیط زیست طبیعی از جایگاه ممتازی در کشور برخوردار است.