آریا بانو - اکثر مسایل کودکی که باعث ارجاع آن ها به متخصصین بهداشت روانی و روان شناس میشود ، به مشکلات رفتارهای کنترل نشده بیرونی مربوط میشود . یکی از این مشکلات رفتاری، مسئله است به اسم اختلال سلوک، که از لحاظ روان شناسی شخصی و اجتماعی بسیار حائز اهمیت بوده و باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
بیماری افسردگی و استرس علل عمده مراجعه بزرگسالان به متخصصان بهداشت روانی به شمار میرود . ولی در خصوص بچه ها اینطور نیست. اکثر مسایل کودکی که باعث ارجاع آن ها به متخصصین بهداشت روانی و روان شناس میشود ، به مشکلات رفتارهای کنترل نشده بیرونی مربوط میشود . یکی از این مشکلات رفتاری، مسئله است به اسم اختلال سلوک، که از لحاظ روان شناسی شخصی و اجتماعی بسیار حائز اهمیت بوده و باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
اختلال سلوک، عبارت است از رفتاری که حقوق اساسی سایرین و هنجارهای اجتماعی مناسب با سن را نقض میکند ، پرخاشگری، ویرانی و تخریب اموال، دزدی و تقلب، دروغگویی و... در بین بچه ها مبتلا به اختلال سلوک مشاهده میشود . این اختلال در بین پسران، شایع تر است و در سطح جهانی دیده میشود . این مشکل اختصاص به موقعیت ندارد. بلکه مشکلات سلوک در مدرسه، در منزل، در جامعه و با همسالان مشاهده میشود .
انواع اختلال سلوک
به طور کلی سه نوع اختلال سلوک موجود است که باتوجه به سن بروز اولین علایم این اختلال گروه بندی میشود :
1. آغاز بچگی که علایم اختلال سلوک پیش از سن 10 سالگی ظاهر میشود 
2. آغاز نوجوانی که علایم اختلال در زمان نوجوانی و بلوغ ظاهر میشود 
3. آغاز نامشخص که سن بروز اولین علایم سلوک مشخص نیست
توجه: بعضی بچه ها به نوع خاصی از اختلال سلوک مبتلا هستند، این بچه ها احساسات اجتماعی محدودی داشته و اغلب بعنوان افرادی بی عاطفه و بی احساس شناخته شده اند.
دلایل اختلال سلوک
دلایل اختلال سلوک را میتوان به دو دسته عوامل بیولوژیکی و عوامل روانی – اجتماعی طبقه بندی کرد. این عوامل به شرح زیرند:
عوامل بیولوژیک
ژنتیک: بنظر می‌اید یک عامل ژنتیک در اختلال سلوک نقش دارد و پرخاشگری و خشونت هم عنصر ژنتیکی داشته باشند.
عوامل قبل از تولد: در زمان حاملگی، عواملی از جمله استفاده سیگار و الکل مادر باردار، سو تغذیه در زمان حاملگی و پس از زایمان میتوانند در ابتلا به اختلال سلوک نقش داشته باشند.

عوامل روانی- اجتماعی
محیط خانوادگی: یکی از مهم ترین عوامل، محیط خانوادگی است. بد رفتاری با بچه، خشونت، محیط های خانوادگی بهم ریخته و پر از اضطراب، بی کاری والدین، ابتلا یکی از والدین به اختلال ضد اجتماعی همه فاکتورهایی هستند که شخص را نسبت به این اختلال مستعد میکنند .
تأثیر دوستان و رسانه ها: اکثر بچه ها به این علل رفتارهای پرخاشگرانه انجام می‌دهند که تحت‌تأثیر رفتارهای خشونت آمیز رسانه های عمومی یا دوستان و همسالان خویش می بینند.
عوامل اجتماعی – اقتصادی: رفتارهای خشنوت آمیز با فقر، پائین بودن طبقه اجتماعی – اقتصادی، عدم موفقیت تحصیلی مرتبط است . اگرچه این عوامل ممکن است در پی ابتلا شخص به این اختلال هم بوجود بیاید.
درمان اختلال سلوک:
در مجموع برای حل مشکلات روز افزون در کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال سلوک برنامه های درمانی مختلفی ابداع شده است، که از جمله مهم ترین آن ها میتوان به مواردی ما ند مداخالت رفتاری که در آن ها در ازای رفتارهای غیرپرخاشگرانه و رفتارهای اجتماعی مورد قبول ، پاداش عرضه میشود؛ اموزش مهارت های اجتماعی؛ اموزش خانواده و مداخالت دارویی اشاره نمود . از درمان دارویی می توان بعنوان درمان کمکی علائمی که اغلب در اختلال سلوک نقش دارد، استفاده کرد.
به طورکلی بر نامه های درمانی در کاهش علائم اشکار اختلال سلوک مانند پرخاشگری، مؤثرتر از علائم مخفی مانند دروغگویی یا دزدی هستند. اعتقاد بر این است که راهبردهای درمانی که معطوف به افزایش رفتارهای اجتماعی و کفایت اجتماعی هستند، سبب کاهش رفتار پرخاشگرانه می شود. یافته ها نشان می‌دهند که برنامه های پیش‌گیری مبتنی بر مدارس، میتواند مهارت های هیجانی و اجتماعی را تقویت نموده و باعث کاهش رفتار پرخاشگرانه در جمعیت سالم کودکان سنین مدرسه شود. کاهش خشونت وپرخاشگری در مدارس، زمینه مهمی برای مداخالت است. سن آغاز درمان مهم است برای این که هرچه رفتار غیراطباقی بیش تر ادامه یابد، مقاوم تر می گردد.
تحقیقات شان می دهد که اشخاص عاری مهارتهای ارتباطی( و به طورکلی مهارت های زندگی) مناسب، در حالت های گوناگون دچار مشکل میشوند :مشکلات چنین افرادی عمدتا به دو حیطه مربوط می شود:راهبردهای کنترل بیرونی و راهبردهای حل مسئله چناچه این اشخاص بطور صحیح و به مقدار مناسب تحت اموزش مهارتهای ارتباطی یا دیگر مهارتهای زندگی قرار بگیرند، در این دو نوع مشکل بهبودی چشمگیری خواهند داشت؛ بنابراین بنظر می رسد که یکی از بهترین انواع برنامه های پیش‌گیری و بهبود علائم اختلال سلوک در کودکان نوجوانان، اموزش مهارت های اجتماعی و ازجمله مهارت های حل مسئله باشد.

از دیگر شیوه های درمان اختلال سلوک قصه درمانی است. گرچه تأثیر نسبی اموزش مستقیم مهارت های شناختی و اجتماعی در چند مطالعه گزارش شده است. بطور کلی محققان عدم تعمیم پذیری مهارت های آموخته شده به محیط طبیعی را، بزرگ ترین مشکل اموزش سنتی مهارت های اجتماعی( اموزش، ارائه الگو، تمرین، بازخورد و تقویت) میدانند .
برای این که در این روش، اموزش یک تبحر تنها دستور العملی مستقیم در مورد یک روش عمل مشخص در یک حالت خاص است و انعطاف پذیری الزامی را برای مطابقت با موقعیت های جدید ندارد بر همین اساس به کارگیری روش های غیرمستقیم مانند بازی و داستان در اموزش مهارت ها یک ضرورت محسوب می شود به نظر میرسد از آن جایی که آموزه ها و پندها در خلال داستان به خوبی برا ی کودک قابل درک و بامعنی میشود ، احتمال به کارگیری و تعمیم آنها به وسیله کودک در زمینه های مشابه افزایش می یابد.
پژوهشهای گوناگون اثرگذاری داستان و قصه گویی را در کاهش مشکلات رفتاری و افزایش رفتارهای مثبت در کودکان نشان می‌دهند . برای نمونه مطالعه شتمن در قالب برنامه ای برای کاهش پرخاشگری در پسرانی که بعنوان بسیار پرخاشگر شناخته شده بودند؛ برنامه کاربرد قصه در کلاس تگلاسی و روتمن برای کاهش رفتارهای خشونت آمیز کودکان در کلاس درس؛ برنامه کرسول( برای کمک به مراجعان ده ساله تکانشی جهت درک مقدمات، رفتار و نتایج آن.
همچنین مطالعه راحیل بر روی اثرگذاری یک برنامه قصه محور د ر بهبود کفایت های اجتماعی و مهارت های رابطه با همسالا ن در کودکان دارای نا توانایی – های هیجانی، که در آن از داستان ها به عنوا ن وسیله ای برای بررسی مشکلات اجتماعی رایجی که کودکان در مدرسه با آنها برخورد دارند و پرورش مهارت های گزینش و کاربرد راهبرد هایی برای حل این مشکلات، استفاده شده بود. در ایرا ن هم چند پژوهش اندک، اثربخشی کاربرد قصه گویی را بعنوان تکنیکی برای اموزش راهبردهای اجتماعی به کودکان دارای مشکلات رفتاری – عاطفی:پرخاشگری، و اختلالات رفتاری آشکار نشان داده، تأثیر آنرا مثبت محاسبه کرده اند.
از آن جا که مدیریت رابطه متقابـل والــدین و نوجــوان، خــط اول درمــانی در بســیاری از اخــتلال هــای رفتاری کودکان ونوجوانان محسوب میشود؛ درمـان هـای رفتـاری در اصلاح روابط والدین فرزندان در اختلال سلوک ضـروری اسـت عوامل خانوادگی ماننـد مشـکلات روانـی والـدین و شـیوه هـای تربیتی ناکارآمد، در رشد و حفظ علائم اختلال سلوک در نوجوانان نقش مهمی دارند؛ بنابراین مـداخلاتی کـه والـدین را مـورد هـدف قـرار دهند از جمله روشهـای مـوثر بـرا ی پیشـگیری و نیـزدرمـان اسـت. از این رو با توجه به نقش مهـم شـیوه هـا ی رفتـار ی والـدین در سبب شناسی این اختلال، اموزش سبک های والدگری به والدین این نوجوانان در روند درمانی بسیار مفید و کمک کننده است.
گردآوری: بخش روانشناسی بیتوته