آریا بانو - آشنایی با ریشه و معنی تابو
تابو در لغت به معنای تحریم و منع است و به آن گروه از رفتارها، گفتارها یا امور اجتماعی است که بر طبق رسوم و آئین یا مذهب یا عرف جامعه، ممنوع و نکوهش پذیر است.
تابو چیست؟
"تابو" چیزیست که مقدس است و در خصوص آن گفته میشود که به آن دست نزن، به آن نزدیک نشو و آن را انتقاد نکن. چنانچه روشنفکران به این تابوها دست درازی کنند، شمشیر همان مداحان و حافظان تابوها که نمیخواهند وضعیت خود را از دست بدهند به فرق آنان حواله میشود. یعنی با ایجاد فرهنگ ها، تزویر به این شکل در کنار زور و زر قرار میگیرد. نتیجۀ آن نه تنها استبداد دینی است، بلکه همچنان این ممنوعیت ها سبب ترویج نادانی میشوند.
جویندگی در طبعیت انسان است و هر انسانی علاقه دارد دیروز و امروز خویش را درک کند و حتی فردای خویش را هم تلاض دار پیش بینی کند؛ ولی در برابر، افارطیان اسلامی، با تهدید به مرگ، خوف را در جامعه حاکم میسازند و با ارعاب، حکمرانی تابوها را ضمانت میکنند. در مقابل مردم باید پیروی گوسفندگونه بکنند. خواهش و گرایشات انسانها ، در صورت سرکوب شدن شدت بیشتر پیدا میکند؛ ازادی بیان هم جزء این ها است و نیما میگوید که جلوگیری از یک شوق طبیعی، شبیه جلوگیری جریان یک رودخانه است که چنانچه مسدود شود شدیدتر از نخست جریان پیدا میکند.
تابو اولین قانون بشری بوده که بعدها ریشه انواع منعیات اخلاقی و دینی شده است. برای فهم بیشتر، به دو تابوی معروف و نشانه عینی آن ها در ایران اشاره می کنیم:* تابوی گره زدن:« طبق اصول جادوی هومیوپاتیک یا تقلیدی، مانع فیزیکی گره در طناب یا لباس یا... مانع همانندی در بدن یا زندگی و کار و... طرف ایجاد می کند.
برای همین ایران مسلمان که در شرایط احرام یا تابو قرار دارند نه در لباس شان گرهی باید باشد و نه حلقه ای به دست.»( فریزر 267) در ایران زمین عمل گره زدن یا قفل زدن، هم میتواند موجد خیر شود هم موجد شر و این بستگی دارد که گره یا قفل برای انتقال نیرو از منبع مقدس و پاک باشد یا از منبع شیطانی و ناپاک. به عنوان مثال اگر این گره یا قفل در اماکن مقدس و برای اتصال به قدیسان دینی باشد سبب انتقال نیروی شفادهنده اینان می شود و رفع خطر می کند ولی چنانچه در مواقع مهمی مانند ازدواج و زایمان باشد سبب ایجاد گره و بستگی همانندی در روند آن کار می شود.

* حرمت معاشرت با بیگانگان: وحشیان بر این عقیده بودند که هر چیز یا فرد غریبه دارای قدرت شیطانی بسیار خطرناکی است که سبب بلا و مصیبت می شود ازاین رو به هیچ وجه نباید به آن ها نزدیک گردید و چنانچه این اتفاق ضروری است باید با انجام مراسمی از آنان دفع قدرت کرد. حتی افردی که به نزدیک بیگانگان میروند یا با آن ها تماس برقرار می کنند هم تابو میشوند زیرا این قدرت اهریمنی به آنان منتقل شده و باید تطهیر شوند.
در ایران زمین پیوسته مصیبت ها و بلایا به بیگانگان نسبت داده شده و سرزمین بیگانگان هم سرزمین فساد و بلا بوده است. در نتیجه هر آنچه به بیگانگان مربوط شود، یا ساخته و تولید ایشان باشد مثل خودشان تابو و شیطانی است و چنانچه مجبور به تماس با آن شوند در نخستین قدم باید تطهیر کنند تا دفع شر شود.
انجام مراسمی مانند قربانی کردن حیوان پیش پای مسافر یا پیش از وارد شدن به منزل یا سرزمین غریب و تازه و دود کردن اسپند و کندر یا دادن صدقه و کفاره همه و همه برای برطرف کردن بلا و دفع نیروی شیطانی و خطرناکی است که از بیگانگان می رسد.

مقاصد تابو
فروید مقاصد تابوها را بطور کلی اینگونه دسته بندی می کند:
الف: حفظ شخصیت های مهم مثل رؤسا، کشیشان و اشیای ارزشمند دربرابر هر نوع گزند ممکن.
ب: حفظ ناتوانان مثل زنان، بچه ها و مردم عادی دربرابر نیروی جادویی پرقدرت در کشیشان و رؤسا.
ج: حفظ افردی که با میت تماس داشتند و یا از غذاهای مخصوصى خورده اند و در نتیجه در معرض خطرند و غیره.
د: جلوگیری از اختلالاتی که به هنگام تحقق بعضی از اعمال بزرگ زندگی مثل تولد، ازدواج، اعمال جنسی، بلوغ و غیره امکان دارد پیش آید.
هـ: پشتیبانی از موجودات انسانی دربرابر خشم و قدرت خدایان و شیاطین.
و: کمک به کودکان به هنگام تولد و یا حفظ نوزادان دربرابر خطرات بزرگی که به دلیل وابستگی آن ها به اولیاء متوجهشان می شود.( فروید، توتم و تابو 46)
تابوها با این مقاصد از بین بدوی ترین اقوام و قبیله ها برخاستند و بعدها به گونه قالب عادی قانونگذاری و در خدمت گرایش های اجتماعی بسیار جدیدتر از خود درآمدند و به پیروی آن اهداف جدیدی را هم تأمین کردند.
چه چیزهایی تابو است؟
همان طور که گفته شد تابوها مجموعه ای از قوانین و موردهای ممنوع هستند. در پی جریان ها و دوره های تاریخی مختلف تابوهای گوناگونی شکل گرفته است. از قدرت گرفتن کلیسا تا جلوگیری از گسترش جهل و توحش، رابطه جنسی با اعضای خانواده، مسایل مربوط به مردگان یا تولید مثل، خوراکی ها و... موضوعات گوناگون تابوها هستند.
تابو با حس گناه در رابطه است و هرچیزی که سبب حس گناه شود میتواند تابو باشد. به هرحال تابو بسیار گسترده است ولی چنانچه بخواهیم مختصر بگوییم، چند دسته کلی دارد که در ادامه شرح داده ایم.

1. تابوهای اخلاقی
آن دسته از بایدها و نبایدهای اخلاقی مانند راستگویی، خیانت، انصاف، عدالت، مهرورزی و هر عملی که در ذهن خیلی از انسانها به خودی خود بعنوان عمل اشتباه شناخته می شود. امکان دارد از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت باشد ولی این مفاهیم معمولاً جهان شمول هستند.
2. تابوهای اجتماعی
این تابوها بیشتر به هنجارهای فرهنگی هر جامعه و هر محیط مربوط می شوند. این محیط از خانواده تا کشور یا قومیت یا نژاد گسترده است. به طورمثال در یک خانواده، پس از 9 شب به منزل امدن تابو است. در یک فرهنگ مانند فرهنگ اعراب، ازدواج با پسرعمو و دختر عمو واجب است. در جایی استفاده الکل در خیابان و در جایی پوشش زنان مسئله تابو می شود. رابطه با محارم در دوره ای از مصر باستان جزء اداب دربار به حساب می آمد ولی اکنون به تابو تبدیل شده است. انجام تابوهای اجتماعی، معمولاً طرد از محیط و تنبیه را در پی دارد.
3. تابوهای دینی
تابوهای دینی، آن گروه از قوانین و ممنوعیاتی هستند که در هر دین و آیینی وجود دارد و مردم خود را به انجام ندادن آن توصیه می کنند. همجنس گرایی در مسیحیت یا اسلام، استفاده خوراکی های غیرمجاز، محدودیت ها و قوانین ازدواج، عدم ارتباط با نامحرم در اسلام، عدم ازدواج با نزدیکان در مسیحیت و ... بعضی از تابوهایی است که در ادیان گوناگون وجود دارد.
4. تابوهای قانونی
تابوهای قانونی، همان مسائلی است که امروزه در صورت زیر پا گذاشتن آنها برخورد قضایی صورت می گیرد. سرقت، درگیری و آسیب رساندن به دیگران، کلاهبرداری و ... از جمله ممنوعیت ها و تابوهای قانونی شمرده می شوند.
تابوشکن:
شکستن سختی یک مشغله ی ذهنی؛ فرو ریخن هیبت دروغین؛ از بین بردن هیمنه و هیبت دروغ؛ گذر از مانعی موهوم؛ گشودن قفل بسته ی خیالی و ساده کردن مسأله ی سختی که ذهن شخصی را به خود درگیر کرده بود.
تابو یا تَبو یا پَرهیزه آن گروه از رفتارها، گفتارها یا امور اجتماعی است که براساس رسوم و آئین یا مذهب، ممنوع و نکوهش پذیر است. برای نمونه نام بردن از اندام های تناسلی در محافل رسمی در بسیاری از آشنایان جهان یک تابو است.
واژه تابو از زبان تونگا که یکی از زبان های پلی نزی است وام گرفته شده است. به عقیدهٔ اهالی جزایر پولینزی، بعضی از افراد یا اشیا( مثل کشیشان، جادوگران، اجساد مردگان، زنان زائو، زنان در دورهٔ قاعدگی، رؤسای قبیله ها و…) دارای قوه ای مقدس و مافوق طبیعی هستند، به طوریکه نزدیک شدن به آن ها امکان دارد خطرهای بزرگی مثل جنون، بیماری یا مرگ بوجود آورَد.
گردآوری: بخش روانشناسی بیتوته