آریا بانو - تابناک با تو / آیا زنی را دیده‌اید که به عنوان «زنگ تفریح» برای دکور خانه
پرده یا گوبلن بدوزد؟ یا زنی که به عنوان تفریح
فرزند خود را به پارک بازی ببرد و تمام مدت شش دُنگ حواسش به فرزندش باشد؟ چند بار
زنان را در حال فعالیت‌هایی دیده‌اید که نه فقط اسمشان تفریح باشد، بلکه حقیقتا با فراغ خاطر همراه باشند و در خدمت
خانه داری و
فرزند داری نباشد؟
تفریح و فراغت در شهر هم سویه جنسیتی دارد؛ وقتی زنی بچه‌اش را به پارک می‌برد فکر می‌کنیم مشغول تفریح است، اما در واقع او دارد بچه‌داری می‌کند.
مجموعه جنسیت و شهر
آیا زنی را دیده‌اید که به عنوان «زنگ تفریح» برای دکور خانه
پرده یا گوبلن بدوزد؟ یا زنی که به عنوان تفریح
فرزند خود را به پارک بازی ببرد و تمام مدت شش دُنگ حواسش به فرزندش باشد؟ چند بار
زنان را در حال فعالیت‌هایی دیده‌اید که نه فقط اسمشان تفریح باشد، بلکه حقیقتا با فراغ خاطر همراه باشند و در خدمت
خانه داری و
فرزند داری نباشد؟
از اوایل دهه هشتاد میلادی محققان جنسیت متوجه شدند که باید به شکل گذران «اوقات فراغت» (leisure) به عنوان فعالیتی اجتماعی با بعد ویژه جنسیت نگاه کنند. منظور از اوقات فراغت زمان‌هایی است که در آن فرد هیچ وظیفه کاری ندارد و فارغ از هر وظیفه‌ای آزاد است فعالیتش را طبق تمایل شخصی خود و در جهت لذت و تفریح خود تنظیم کند.
محققان هنگام کنکاش درباره فراغت به نسبت تغییرات در جامعه متوجه شدند آنچه
زنان و
مردان فراغت می‌نامند از یکدیگر متفاوت است و به بیان دیگر مقوله تفریح سویه جنسیتی دارد: زمان و میزان مشارکت
زنان و
مردان در فعالیت تفریحی و همینطور نگاهی که جامعه به تفریح زن و مرد دارد نیز متفاوت است. جنسیت شخص موضوعی مجرد و ایستا نیست و همواره در مناسبات با دیگران و انتظارات و آراء جامعه شکل می‌گیرد و تغییر می‌یابد. بدین ترتیب فراغت نیز به عنوان عواملی مهم در فهم شخص از خود و رابطه‌اش با دیگران انتخاب می‌شود و از این بابت باید در تعامل با هویت جنسیتی تحلیل شود.
در تحلیل جنسیتی تفریح، سه شاخه یا مضمون اصلی وجود دارد. چگونگی گذران اوقات فراغت هم می‌تواند نقش‌های
سنتی جنسیتی را بازتولید کند و هم فضایی برای چالش آن‌ها بیافریند.
سهم کوچک
زنان از فراغت و تفریح
یکی از مضامین اصلی در حوزه مطالعه فراغت، بحث مشارکت در فعالیت (activity participation) است. سوال این است که فعالیتی که فرد به عنوان تفریح برمی‌گزیند (یا سراغش نمی‌رود) تا چه حد با کلیشه‌های جنسیتی جاری در جامعه در ارتباط است و تفاوت امکانات، تجربیات و زمان لازم برای تفریح به نسبت جنسیت افراد چیست.
زنان متاهل اوقات فراغت بسیار کم‌تری در مقایسه با
مردان متاهل دارند. همینطور تحقیقات در زمینه کمبود وقت و استرس مربوط به آن نشان می‌دهد که
زنان خیلی بیشتر با ضیق وقت سروکله می‌زنند و آن را حس می‌کنند.
زنان بچه‌دار، مخصوصا اگر شاغل هم باشند، وضع‌شان از نظر حس کمبود وقت از همه بدتر است.
بار منفی تفریح
زنان در بستر سنت
مضمون اصلی دیگر در تحلیل فراغت در هر جامعه ای عرف و انتظارات
فرهنگی است و اینکه چگونه ایدئولوژی‌های رایج جنسیتی، نوع فراغت و میزان مشارکت افراد در فعالیت‌های تفریحی را رقم می‌زند. تحقیقات نشان می‌دهد که نقش جنسیتی که عرف به فرد می‌دهد، چه بسا بیشتر از جنسیت فرد در گذران اوقات فراغت او برایش تعیین تکلیف می‌کند. در این میان، فعالیت‌های ورزشی نمونه‌ای شاخص‌اند؛ در بیشتر جوامع فهمی جنسیتی از
ورزش وجود دارد که در آن یک سری از ورزش‌ها «مردانه» و گروهی دیگر از ورزش‌ها «زنانه» محسوب می‌شوند و اینکه فرد برای پر کردن اوقات فراغتش سراغ چه ورزشی برود، عمیقا تحت تاثیر این نگاه است.
تفاوت هنگفت فراغت
زنان و مردان
جنسیت بر نوع تفریح یا سرگرمی در اوقات فراغت تاثیر می‌گذارد و به عبارت دیگر نحوه استفاده از اوقات فراغت را شکل می‌دهد و محدود می‌کند اخلاقیات درونی‌شده مراقبت که طبق آن زن خود را همواره موظف به تروخشک کردن دیگران می‌داند، یکی از محدودیت‌های اصلی در ایجاد فرصت فراغت در میان
زنان است. به بیانی دیگر، مسئولیت‌های درونی شده باعث می‌شود
زنان خودشان را از داشتن اوقات فراغت محروم کنند.
موضوع دیگر تصویر فرد از بدن خود (body image) است که باعث می‌شود
زنان در برخی فعالیت‌ها مثلا شنا به خاطر فشار جامعه روی
زیبایی هیکل و بدن شرکت نکنند یا شرکت آن‌ها به اندازه
مردان لذت‌بخش نباشد. اعتماد به نفس پایین و وزن همگی در انتخاب فعالیت‌های فراغتی
زنان نقش عمده دارند.
باز تولید جنسیت در بستر فراغت
رابطه جنسیت و فراغت دوسویه است: نه تنها کلیشه‌ها، نقش‌ها و عرف‌های مربوط به جنسیت فراغت را شکل می‌دهند، بلکه فراغت نیز به نوبه خود مفاهیم و نقش‌های جنسیتی را بازتولید می‌کند.مثلا اگر به دختری که مایل است
فوتبال بازی کند مرتب بگویند
فوتبال پسرانه است و در طول بازی هم مرتب با تمسخر مواجه شود، تجربه جنسیت‌زده‌ای از
فوتبال پیدا می‌کند که در رابطه درونی‌اش با جنسیت تاثیر دارد.