چاپ

آریا بانو - حوزه / سوال: درمورد خمس، پاسخ به این روایت از امام زمان (عج) که می فرمایند: در دوره غیبت خمس از شیعیان من برداشته شده چیست؟
پاسخ:
آنچه در پرسش به آن اشاره شده، مربوط به روایاتی است که بر طبق اطلاق آنها؛ ائمه اطهار(ع)، خمس را –در زمان حضور امام معصوم(ع) و در زمان غیبت امام مهدی(عج)- به شیعیان بخشیده و بر آنان حلال نموده اند و لازم نیست مردم تنها سهم امام(ع) و یا سهم سادات را هم بدهند که در فقه به آن «اخبار تحلیل خمس» گفته می شود.
فقهای بزرگوار بحث های مفصلی در این موضوع مطرح کرده اند.
با توجه به زمان و موقعیت صدور روایات تحلیل خمس، نیز شرح و استدلال بیشتر فقهای شیعه درباره ی این روایات، نتایجی از این دست به دست می آید که روایات تحلیل خمس، مربوط به زمان خاص است؛ مانند این که پرداخت خمس دشوار و یا شخص پرداخت کننده در تنگ دستی و مشکلات معیشتی در زندگی باشد. توجه ائمّه اطهار(ع) عمدتاً به این بوده که کار را برای شیعیان در صورت ناچاری و تنگ نایی و نبودن حکومت اسلامی، آسان سازند.
اگر بر فرض، اطلاق روایات تحلیل را بپذیریم؛ از آن جایی که منعی در روایات مربوط به عصر غیبت امام مهدی(عج) در گرفتن خمس نیست و در واقع، دلایل از این جهت ساکت اند، حکومت اسلامی که در صدر آن فقیه جامع شرایط باشد، می تواند با معیارها و مقرّرات معیّنی تحلیل و اذن را محدود کند، بلکه می تواند مردم را از تصرّف در اموال عمومی- جز در صورت اذن و با شرایط خاصی- باز دارد و این مقتضای ولایت و نیابت از امام معصوم(ع) است و به عنوان یک حکم ولایی از سوی فقیه با هدف در نظر گرفتن مصالحی خاص تلقی می شود که با اطلاق تحلیل یا اذن به عنوان حکم اوّلی منافاتی ندارد.
در بخشی از توقیع به خط صاحب الزمان(عج)، چنین آمده است: «... و امّا آنان که در اموال ما چنگ آویخته اند؛ هر کسی کوچک ترین چیزی از آن را حلال بشمارد و آن را بخورد، گویا آتش خورده است. و امّا خمس را ما بی گمان برای شیعیان حلال کردیم و تا زمان ظهور، اجازه ی این تصرّف را به آنان دادیم تا برای پاک بودن و پلید نبودن ولادتشان در گشایش باشند».
از توقیع شریفی که از صاحب الزمان(عج) نقل شده است، نیز استفاده می شود؛ شاید خمسی که در توقیع بیان شده نوع خاصی از خمس بوده که مصلحت، حلال نمودن آن را اقتضا می کرد، چنان که بیان علت به پاک شدن ولادت، اشعار به آن دارد. و با توجه به این که کلام حضرت در پاسخ به پرسشی بوده که نه بیان شده و نه معلوم است، در حالی که نیاز به پرسش داریم تا با تناسب حکم و موضوع بتوان استدلال نمود و به مقصود امام(عج) پی برد؛ لذا دلیلی بر حمل «الف و لام» در کلمه ی «الخمس» بر استغراق نیست؛ زیرا شاید سؤال از نوع خاصی از خمس بوده و «الف و لام» هم برای عهد و اشاره به همان نوع خاص باشد، و وقتی هر یک از این احتمالات بیاید، دیگر استدلال برای استفاده عموم از توقیع شریف باطل است.