چاپ

آریا بانو - خراسان / آمارهای تکان‌دهنده از وضعیت رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان در سال 91 و ادعای شبکه‌های اجتماعی درباره فاجعه بار بودن شرایط نوجوانان امروزی، به چندین دلیل معتبر نیست.
در چند روز اخیر آماری بر گرفته از پژوهشی مربوط به سال 1391 درباره رفتارهای پرخطر دانش آموزان دختر و پسر در فضای مجازی پربازدید و در توضیح جدول آماری ، این سوال مطرح شده است که وقتی هفت سال پیش اوضاع تا به این حد فاجعه‌آمیز بوده، امروز اوضاع چگونه است؟ آمارهایی که نه منبع درست و حسابی دارد و نه روش تحقیق آن مشخص است اما بسیاری از کانال‌ها و پیج‌ها با انتشار آن در شبکه‌های اجتماعی، نگرانی‌های مردم و به خصوص والدین را افزایش می دهند. در این بین باید به چند نکته درباره سواد رسانه‌ای، اصولی‌ترین عکس‌العمل در برابر مشاهده چنین پست‌هایی و بررسی آمار ارائه شده در این پژوهش از نظر علمی اشاره کنیم.
سواد رسانه‌ای را جدی بگیریم
سواد رسانه‌ای به معنای شناخت رسانه‌های معتبر و تمیز آن‌ها از رسانه‌های نامعتبر است. زمانی تنها رسانه‌های در دسترس، رسانه‌های چاپی مثل روزنامه، مجله و رسانه‌های دیداری-شنیداری مانند رادیو و تلویزیون بود اما امروز شبکه‌های اجتماعی این امکان را ایجاد کرده‌اند که هر شخصی از اتاق خانه خود، تبدیل به رسانه شود. به همین دلیل، امروزه تشخیص خبر و تحلیل درست و غلط آن به شدت مشکل شده است و نیاز به مهارت بالایی دارد. همین موضوع باعث شده بخش زیادی از مطالب منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی غیر معتبر باشند. حال چگونه می‌توان مطلب معتبر را از غیرمعتبر تشخیص داد؟ نکته اول، هر مطلب معتبری، دارای منبع قابل دستیابی است. نکته دوم، رعایت بی طرفی در متن نوشته شده است. خبر و تفسیر خبر دو چیز متفاوت هستند پس پست‌هایی با محتوای جهت‌دار احتمالا غیرمعتبر هستند. نکته بعدی، مشخص بودن راوی اصلی است. وقتی پستی دست به دست می‌شود و معلوم نیست چه کسی اولین بار آن را نوشته، معمولا غیر معتبر است. در ضمن، معمولا پست‌هایی که قضاوت صریح دارند، به احتمال فراوان بی‌پایه و اساس هستند. یک بار دیگر به پستی که درباره آن صحبت می کنیم، نگاهی بیندازید. تقریبا همه ویژگی‌های یک خبر غیرمعتبر را دارد اما این تمام دلیل ما برای نگران کننده نبودن این تحقیق نیست.
این آمار، اصلا قابلیت تعمیم به جامعه را ندارد
با یک جست و جوی ساده در اینترنت به این نتیجه می‌رسیم که نشریه و مقاله ذکر شده وجود دارد اما با کمی دقت در شیوه انجام این پژوهش، مشخص می‌شود اصلا قابلیت تعمیم به جامعه را ندارد. این‌که هر فردی برود از صد نفر از همسایه‌های خود درباره دستمزد آن‌ها سوال کند، متوسط حقوق دریافتی جامعه را نشان نخواهد داد. در تحقیق مورد بحث، طبق ادعای خود پژوهشگر، او به سراغ مدارس رفته و هنگام خروج دانش‌آموزان پرسش نامه‌ها را به آن‌ها داده است . طبق تجربه، فقط دانش‌آموزانی که دنبال هیجان هستند در بیرون مدرسه دور فرد غریبه‌ای جمع می‌شوند و دانش‌آموزان عادی و آرام بدون توجه به همهمه به راه خود ادامه می دهند.
پس حتی اگر فرض کنیم افراد صادقانه به پرسش‌ها پاسخ داده‌اند که البته فرض قابل قبولی نیست، باز هم از همه دانش‌آموزان پرسش نشده است. در ضمن، پژوهشگران برای کاهش احتمال صداقت نداشتن افراد در پاسخ به پرسش نامه، معمولا بیش از یک بار یک تحقیق را تکرار می‌کنند و اگر نتایج آن چند تحقیق مشابه بود، آن گاه به عنوان واقعیت پذیرفته می‌شود. قاعدتا سنجش فقط هزار نفر در کلان شهر تهران آن هم با شرایطی که گفته شد، قابل تعمیم به کل جامعه نیست. هرچند شکی نیست که بعضی از این مشکلات و آسیب‌های اجتماعی، واقعا وجود دارند و برای حل آن باید به صورت جدی سازمان‌های فرهنگی و والدین برنامه‌ریزی کنند اما مهم است که در این مسیر، دچار سیاه‌نمایی و بدبینی غیرواقعی نشویم.
نویسنده : دکتر مهدی سودآوری| روان شناس و مدرس دانشگاه