چاپ

آریا بانو - ژیلا امیرشاهی: مردم هنوز تم قدیمی «به خانه برمی‌گردیم» را دوست دارند
٦٧٥
١
فارس / برنامه‌هایی که در دسته‌بندی خانواده‌محورها قرار می‌گیرند، از برنامه‌هایی هستند که هر چه بیش‌تر از سال‌های تولیدشان می‌گذرد، انگار پخته‌تر می‌شوند و تکرار در آنها جایی ندارد.
اگر خانم خانه‌دار باشید قطعا این را می‌دانید که در میان سریال‌ها و برنامه‌هایی که برای خانواده‌ها تولید می‌شود، جذاب‌ترین برنامه تلویزیون برنامه‌هایی است که فوت و فن خانه‌داری را آموزش می‌دهند.
برنامه‌هایی از جنس مردم که فاکتور مهمشان خانواده و در جهت خانواده‌هاست. این برنامه‌ها بخش‌های مختلفی دارند که هر بخش از آنها نیز طرفداران خاص خود را دارد.
به همین میزان مجریان این برنامه‌ها نیز شبیه به عضوی از یک فامیل و خانواده با شما صحبت می‌کنند و کاری می‌کنند که یک وقت احساس غریبی نکنید و به راحتی با برنامه همگام شوید. اما موضوعی که درباره این برنامه‌ها قابل توجه است، تلاش برای تکراری نشدن طی سالیان طولانی است و اینکه سازندگان چنین برنامه‌هایی چه برنامه‌ای دارند که هنوز دیدنی باشند. در این گزارش بنا داریم راه‌های تکراری نشدن برنامه‌های خانواده محور را در گفت‌وگو با کارشناسان رسانه و مجریان این برنامه‌ها بررسی کنیم و دلایل آن را از زاویه دید آنها به نظاره بنشینیم.
** برنامه‌هایی که دو دهه آنتن تلویزیون را پُر کرده‌اند
شروع و تولید برنامه‌های خانواده محور تلویزیون از همان ابتدای راه اندازی برنامه‌های ترکیبی مختلف و در دهه 70 در رسانه ملی پا گرفت. اوایل که تولید برنامه‌های خانواده محور در تلویزیون کلید خورد، فقط دو شبکه یک و دو بودند که اقدام به ساخت و پخش این برنامه‌ها کردند و تا مدتی فقط همین دو شبکه چنین رسالتی داشتند. تعدادی از این برنامه‌ها هنوز هم با حفظ هدفگذاری خود از شبکه‌های مختلف پخش می‌‌شوند و تعدادی نیز بعد از مدت زمانی مشخص با آنتن تلویزیون خداحافظی کردند. «سیمای خانواده» و «به خانه برمی‌گردیم» از برنامه‌هایی هستند که با وجود گذشت دو دهه از فعالیتشان هنوز پای ثابت هر روز تلویزیون هستند.
** سیمای خانواده؛ سردمدار برنامه‌های خانواده محور تلویزیون
عنوان یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های خانواده محور تلویزیون به «سیمای خانواده» تعلق می‌گیرد. این برنامه از سال 73 آغاز به کار کرد و با ترکیبی اعم از مجریان و کارشناسان ثابت و متغیر به کار خود ادامه داد. هرمز شجاعی مهر یکی از مجریان ثابت این برنامه است که حالا و بعد از گذشت 25 سال به دلیل سابقه کاری طولانی مدتش در این برنامه و مطالعه‌های فراوان و گفت‌وگوهای کارشناسی که با مهان‌هایش داشته به کارشناس مسائل خانواده تبدیل شده است و یک جورهایی این مجری هویت این برنامه زنده تلویزیونی است. سیمای خانواده از ابتدای ظهورش در تلویزیون به صورت زنده و مستقیم بروی آنتن می‌رفت و کماکان بر آن اصل پایدار است.
** شجاعی‌مهر: برنامه‌های خانواده محور شبیه به زندگی تکراری روزمره ما است
«هرمز شجاعی مهر» مجری برنامه «سیمای خانواده» در گفت‌وگو با خبرنگار رادیو و تلویزیون خبرگزاری فارس، درباره اینکه چرا برنامه‌های خانواده محور با گذشت این همه سال هنوز تکراری نشده‌اند؟ گفت: دو دلیل واضح دارد دلیل اول اینکه زندگی هر روزه ما تکرار است. هر روز شروع به کار کردن می‌کنیم و در پایان روز هم به خانه رفته و شام می‌خوریم و می‌خوابیم. ما در برنامه‌های خانوادگی قصه زندگی را تعریف می‌کنیم و ناخودآگاه و ناخواسته به یک تکراری دچار می‌شویم. البته باید متولیان فرهنگی جامعه یک سری مسائل را برای دوری از تکرار و ایجاد تنوع به زندگی مردم تزریق کنند.
وی ادامه داد: مطلب دوم این است که باید یکسری کارهای تازه انجام داد و فکرهای جدیدی را به برنامه‌ها آورد و این موضوع نیاز به بودجه و آدم‌های خوش فکر، افرادی که حرف‌ و فکر تازه‌ای برای گفتن دارند و خط قرمزها را به خوبی رعایت می‌کنند، دارد تا بتوان از این طریق حرکتی را آغاز کرد.
این مجری درباره اینکه تا به حال برای اینکه در برنامه «سیمای خانواده» به دور تکرار نیفتید، چه کارهایی انجام دادید؟ گفت: در این سالها خیلی تلاش کردیم تا بر اساس نظرسنجی که معمولا سازمان تهیه کرده و به دست ما می‌رساند، حرف‌های مردم را گوش کرده و مردم در ارتباط تنگاتنگی با برنامه هستند. از طرفی موضوع‌هایی که در این برنامه مطرح می‌شود از مواردی است که مردم به صورت روزمره با آنها سر و کار دارند. تربیت فرزندان، مشکلات بین زوجین، احترام گذاشتن به والدین و ... همیشه از موضوع‌های جذاب برای مردم بوده است و ما نیز بر اساس نیاز و خواسته مردم و مخاطبینمان برنامه را پیش می‌بریم.
وی با اشاره به موارد پیشنهادی خود در جهت رفع تکرار در زندگی خانواده‌ها، افزود: اما این کافی نیست و باید علاوه بر این کارهای جدیدی هم به برنامه‌ها تزریق شود که برای مردم جذاب بوده و تازگی داشته باشد. این موارد می‌تواند شامل چیزهایی باشد که زندگی روزمره مردم را از این تکرار خارج می‌کند. سالها پیش پیشنهادی را مطرح کردم و جواب مثبتی هم نشنیدم و آن پیشنهاد را در اینجا دوباره می‌گویم.
شجاعی مهر با بیان پیشنهادی به متولیان فرهنگی کشور نیز عنوان داشت: من اگر جای متولیان فرهنگی کشور بودم از هنرمندان خوب و موجه رادیو و تلویزیون دعوت می‌کردم تا در 10 نقطه شهر مثل میدان نبوت، میدان آزادی و ... استیج‌های کوچکی دایر شود و خواننده‌ ها و هنرمندان برای مردم به مناسبت اعیاد ملی و مذهبی به صورت زنده برنامه اجرا کنند. انجام دادن این کار قدیمی و کهنه در قالب برنامه‌های تلویزیونی فایده‌ای ندارد. البته من چندین سال پیش تجربه ناقص اینچنینی را در فرهنگسرای خاوران داشتم که شاهکار بود. مدیر فرهنگسرا در همان مدت از من تشکر ویژه‌ای کرد و گفت این پنج هزار نفری که هر شب در اینجا جمع می‌شوند، ممکن بود در این ساعت در مکان‌های مختلفی بدون برنامه حضور داشته باشند و کاری که شما کردید واقعا قابل تحسین است.
** استفاده از مردم در برنامه‌های خانواده‌محور
وی در این باره و برای انجام چنین کارهای جدیدی در تلویزیون گفت: باید گروهی متشکل از نویسنده‌ها و برنامه‌سازها فکر تازه‌ای کنند. اما معتقدم هر چقدر حضور مردم را در برنامه بیشتر کنیم برنامه موفق‌تری خواهیم داشت. برای این کار باید استودیو کمی بزرگتر باشد و از خانواده‌ها دعوت کنیم تا در اجراها حضور داشته باشند و باید گفت‌وگو صورت بگیرد. همچنین از خواننده‌ها دعوت کنیم تا برای مردم برنامه اجرا کنند.
این مجری درباره پخش برنامه‌های خانوادگی که با حضور مردم روی آنتن می‌رود، ادامه داد: این برنامه‌ها هم با اینکه تعدادشان خیلی محدود هستند می‌توانند به تکرار بیفتند، اما اگر آزادی عمل بیشتری داشته باشند می‌توانند از این تکرار دوری کنند.
وی با اشاره به اینکه چقدر برنامه‌های خانوادگی روی مناسبت‌های فرهنگی و آداب و رسوم هر خانواده متمرکز است،‌ گفت: بسیاری از خانواده‌های هم نسلان من بیشتر دوست داشتند تا فرزندانشان در گرفتن مدرک علمی موفق باشند نه آداب اجتماعی. در خانواده‌های ایرانی به طور معمول رسم نیست که به فرزندان حتی آداب معاشرت یاد دهند. اما در سیمای خانواده اساسی‌ترین مطلب این است که وقتی دو نفر می‌خواهند با هم ازدواج کنند چطور باید در مورد مسائل مختلف اخلاقی، شیوه زندگی و ... آموزش ببینند.
مدیر مسئول مجله «خانواده سبز» درباره مشکلاتی که حین تولید این سبک برنامه‌ها بوجود می‌آید، ادامه داد: تصمیم گیرنده درباره برنامه من نیستم و تهیه کننده برنامه است اما تهیه کننده هم بر اساس آنچه به او می‌گویند کاری را انجام می‌دهد. بالاخره تعدادی افراد هستند که بر اساس ضرورت‌ها و مناسبت‌های جامعه برنامه را شکل می‌دهند. کلیت برنامه در اتاق فکر اتفاق می‌افتد و تهیه کننده نیز به ما منتقل می‌کند. هر چند من همیشه خودم را در برنامه دخیل کردم و سعی کردم تا حد توانم آگاهی‌هایم را منتقل کنم.
وی درباره پروسه پژوهش در این سبک برنامه‌ها گفت: هر برنامه‌ای قبل از شکل‌گیری باید مرحله پژوهش‌،‌تحقیق و گردآوری مطلب را طی کند و طی جلسه‌هایی تصمیم‌گیری‌هایی بر اساس چارچوب برنامه انجام می‌شود.
** «به خانه برمی‌گردیم» دومین برنامه پر مخاطب خانوادگی
این برنامه که از فروردین 77 پخش خود را در شبکه پنج سیما آغاز کرد، تا همین الان و با توقف‌هایی کوتاه مهمان هر روز خانم‌های خانه‌دار است. یکی از نکات جالب توجه حضور مجریان بسیاری در این برنامه است، از مجریان قدیمی گرفته که تعدادی از آنها ممنوع الکار شدند تا مجری‌های جدیدی نظیر ژیلا امیرشاهی، راحله امینیان، محمد نظری، بهروز تشکر و ... کمتر پیش آمده تا اغلب این مجریان اجرای برنامه دیگری را در کنار «به خانه برمی‌گردیم» قبول کنند. حتی محمد نظری که دکتر دامپزشک است بیش از اینکه به حرفه اصلی خود بپردازد، درگیر اجراهای تلویزیونی است. اما ژیلا امیرشاهی مدتی به دلیل مسائل شخصی از این برنامه خداحافظی کرد و بعد از دو سال دوباره به این برنامه برگشت.
** امیرشاهی: مردم هنوز تم قدیمی «به خانه برمی‌گردیم» را دوست دارند
«ژیلا امیرشاهی» مجری برنامه «به خانه برمی‌گردیم» در گفت‌وگو با خبرنگار رادیو و تلویزیون خبرگزاری فارس، درباره اینکه چرا برنامه‌های خانواده محور با گذشت اینهمه سال هنوز تکراری نشده‌اند؟، گفت: برنامه‌های دیگر را اخیرا ندیدم و درباره آنها نمی‌توانم نظر درستی بدهم اما در مورد برنامه خودمان باید بگویم که مدتی است بعد از تغییر مدیریت شبکه تم برنامه از جمله رویکرد، میان برنامه‌ها و ... در حال تغییر است. حالا همه چیز به نظر مردم بستگی دارد و آنها باید بگویند که آیا از این تغییرها راضی هستند یا خیر.
وی درباره اینکه در تم جدید برنامه چه رویکردی پررنگ‌تر است؟ گفت: موضوع دین در سبک زندگی پررنگ‌تر از قبل شده است و حالا باید صبر کرد و دید رویکرد جدید چقدر می‌تواند مردم را جذب کند.
این مجری با اشاره به اینکه مردم همان تم قدیم «به خانه برمی‌گردیم» را دوست دارند، ادامه داد: با اینکه هر از گاهی تغییراتی در این برنامه صورت می‌دهیم اما با توجه به بازخوردهایی که داشتیم مردم همچنان تم قدیمی این برنامه را با رویکردهای متفاوت دوست دارند و می‌خواهند که برای مثال پزشک‌ها تغییر کنند و ساختار هنری برنامه متفاوت شود.
وی درباره اینکه برای جدید کردن برنامه‌های خانواده محور باید بیشتر به چه سمتی رفت؟ افزود: برنامه ما که تابوی مجری‌های ثابت را در سبک خانواده‌محورها از بین برده است و 5 مجری زن و 2 مجری مرد برنامه را اجرا می‌کنند. اما باز هم مردم تصمیم می‌گیرند که کار کدام مجری را می‌پسندند، در هر حال نظر مدیران شبکه بوده که این تابو شکسته شود و ما الان با 7 مجری برنامه را اجرا می‌کنیم.
امیرشاهی با اشاره به ارائه چند پیشنهاد نیز بیان داشت: به نظر من دعوت از هنرمندان فاخر و برجسته می‌تواند حال دل مردم را خوب کرده و جذب مخاطب را نیز بیشتر کند. برای مثال ما هیچوقت به حوزه تئاتر و هنرمندانی که در این حوزه کار می‌کنند نپرداختیم. همچنین درباره حیطه سینما چراکه خیلی‌ از علاقه‌مندان این حوزه دوست دارند بدانند چطور باید وارد آن شوند. نقاشی و هنرهای تجسمی نیز از دیگر حوزه‌های هنری است که می‌تواند آموزه‌های بسیاری برای مخاطبان داشته باشد. البته در برنامه به خانه برمی‌گردیم مدت‌ها است که هنر بافتنی آموزش داده می‌شود و به نظرم عده‌ای که می‌خواستند یاد بگیرند تا حالا یاد گرفته‌اند. جای خالی بخش روانشناسی و مخصوصا NLP که مردم گرایش ویژه‌ای به آن دارند و حوزه ادبیات و شعر و شعرخوانی و مفاخر ادبی کشورمان در این دست برنامه‌ها احساس می‌شود.
وی ادامه داد: اگر در برنامه‌های خانواده محور اینگونه رویکردها با دعوت از افرادی که صالح هستند و می‌توانند در این باره بتوانند صحبت کنند می‌تواند حال دل مردم و برنامه را عوض کند و رویکرد مردم را دوباره به تلویزیون مثبت کند. چون متاسفانه روز به روز در حال از دست دادن تعدادی از مخاطبانمان هستیم که به سمت شبکه‌های جم رفته و سریال‌های بی‌محتوای آنها را می‌بینند.
** گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی در برنامه‌های خانواده‌محور
این مجری با اشاره به دیگر مسئله مهم در این برنامه‌ها نیز بیان داشت: یکی از مسائل مهمی که در برنامه‌های خانواده محور به چشم می‌آید عدم معرفی کتاب و کتابخوانی است که بهتر است بتوانیم بسط و گسترشش دهیم. حتی می‌توانیم خلاصه کتاب‌ها را نیز معرفی کنیم و از این طریق در رشد سرانه کتابخوانی در طول سال موثر باشیم.
وی درباره اینکه آیا برنامه‌های خانوادگی مناسبت‌های فرهنگی هر خانواده‌ای را رعایت می‌کنند و اگر در مواجهه با فرهنگ‌های متفاوت دچار تغییر شوند چه می‌کنند؟، گفت: اگر ما در برنامه‌های خانوادگی رویکردهای متفاوتی داشته باشیم و از طریق کتابخوانی برنامه را جوان محور کنیم و بیشتر به آنها بپردازیم و جوان‌ها را جذب برنامه کنیم در این بخش می‌توانیم اثرگذار باشیم.
امیرشاهی با اشاره به پروسه تحقیق و پژوهشی که در برنامه «به خانه برمی‌گردیم» وجود دارد، گفت: ما معمولا جلسه‌هایی داریم و صحبت‌هایی درباره برنامه می‌کنیم، اما تصمیم گیرنده مدیران و برنامه‌سازان هستند. آنها حرف‌های ما را می‌شنوند اما اینکه چقدر این حرف‌ها در شکل‌گیری برنامه اثر گذار است دیگر به ما برنمی‌گردد.
** «آموزش آشپزی» بخش محبوب این سبک برنامه‌ها
شاید اشتباه نباشد اگر بگوییم بخش آموزش آشپزی در تلویزیون به واسطه تولید برنامه‌های خانواده‌محور به راه افتاد و به عبارتی شروع آیتم‌های آشپزی از این برنامه‌ها بود. به هر حال از آنجایی که مخاطبان اصلی برنامه‌هایی که خانواده محور هستند را خانم‌های خانه‌دار تشکیل می‌دهند و یکی از رسالت‌های ویژه خانم‌ها در خانه آشپزی است، سازندگان این برنامه‌ها هم به چنین موضوعی در ترکیب برنامه‌های خود توجه ویژه‌ای کردند و آشپزی را به عنوان یکی از بخش‌های مهم برنامه در نظر گرفتند. اما در روزهای ابتدایی هر برنامه‌ای میزان علاقه مخاطبان به آیتم‌های مختلف مشخص نمی‌شود و با گذر زمان می‌توان از این توجه مردم مطلع شد. نکته اینجاست که با گذشت حدود دو دهه از عمر این نوع برنامه‌ها هنوز هم «آشپزی» یکی از آیتم‌های ویژه و پرمخاطب بوده و از تعداد مخاطبان آن کاسته نشده است. ناگفته نماند که بروز و ظهور برنامه‌هایی که این روزها به عنوان برنامه‌های مستقل آشپزی پخش می‌شوند، درست بعد از شروع پخش این برنامه‌های خانواده محور آغاز شد،‌ مثل بهونه، دستپخت، آشپزخانه شماره 3 و ... و هر از گاهی نیز سایر شبکه‌ها نظیر آی‌فیلم آیتم‌های کوتاه 10 دقیقه‌ای را به دستور پخت غذاهای مختلف اختصاص می‌دادند.
** پرطرفدارترین بخش‌های برنامه‌های خانوادگی
این برنامه‌های تلویزیونی بخش‌های مختلفی دارد و از جمله آنها می‌توان به بخش کارشناس روانشناسی، مذهبی، امور مربوط به خانواده، پزشکی، مسائل اجتماعی روز، تغذیه و ... اشاره کرد. البته در این میان نباید از بخش پزشکی و آشپزی غافل شد چراکه همیشه و در هر برنامه‌ای این دو بخش از جمله پرطرفدارها هستند و گاهی فرقی ندارد که کیفیت برنامه از سطح قابل قبولی برخوردار باشد یا نه و معمولا در اغلب شرایط مخاطبان این برنامه‌ها از این دو بخش استقبال می‌کنند.
** تخصص مجری‌ها حرف اول را می‌زند
یکی دیگر از دلایلی که باعث شده مخاطبان پای ثابت این سبک برنامه‌ها باشند، تخصصی بودن مجریان آنها است. ممکن است که هر مجری زمانیکه پا به این برنامه می‌گذارد، تخصص لازم برای اداره کردن بحث‌های کارشناسی تغذیه، پزشکی، روانشناسی و ... را نداشته باشد و به مرور زمان این تخصص در او ایجاد می‌شود تا بتواند پا به پای کارشناس برنامه پیش رفته و سوال‌های تخصصی از او بپرسد.
** استایل مجریان در این برنامه‌ها
همیشه ظاهر مجری‌ها در هر برنامه‌ای مورد توجه است اما برنامه‌ای که اغلب مخاطبان آن خانم‌های خانه‌دار هستند باید توجه ویژه‌تری به استایل و ظاهر و پوشش مجریان خود داشته باشد. اغلب مجریان برنامه‌های خانواده محور با سلیقه خاصی که خود دارند پوشش و لباس‌هایشان را انتخاب می‌کنند و سعی دارند تا در این زمینه سلیقه بصری مخاطبان را افزایش دهند.
** چرا برنامه‌های خانواده محور تکراری نشدند؟
این احتمال وجود دارد تا هر اثر تلویزیونی از جمله سریال، فیلم، برنامه و ... که در طولانی مدت از تلویزیون پخش می‌شود، هر از گاهی به ورطه تکرار بیفتد و برنامه‌های تلویزیونی نیز بیش از همه در تیررس این هستند، چراکه از بخش‌های ثابتی تشکیل شده‌اند، مجریان و دکورهای ثابتی دارند و در اصل وجه سرگرم کنندگیشان بیش از پیش مورد توجه است. اما نکته اینجا است که چرا برنامه‌هایی که 20 سال ازتولیدشان می‌گذرد هنوز بوی تکرار نگرفته‌اند و همچنان مخاطبان خود را دارند. در این زمینه با «حسین سلطان محمدی» منتقد برنامه‌های تلویزیونی گفت‌وگو کردیم.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار رادیو و تلویزیون خبرگزاری فارس، درباره اینکه چرا برنامه‌های خانواده محور تلویزیون با اینکه 20 سال سابقه دارند، هنوز تکراری نشده‌اند؟ گفت: آیا خانواده‌های ما در این سالها نیاز جدیدی داشتند؟ و آیا چیزی تغییر کرده و یا عنصر متحول آمیزی در خانواده‌ها پیدا شده که در این برنامه‌ها دیده نمی‌شود؟ یا الگوی تلویزیون این است که به همان مسائل اصلی که در مسائل خانوادگی، فرهنگی و حتی بحث‌های دینی مطرح می‌شود که خانواده، تغذیه، پرورش کودک، نظافت، حفظ خانواده و ... توجه کردن در این مسیرها چیزی رخ داده که تلویزیون دستمایه قرار نمی دهد که آن موقع فکر می‌کنیم که این برنامه‌ها تکراری شده است.
دوم اینکه آیا همه این برنامه‌ها را نگاه می‌کنند؟ و برای چه نگاه می‌کنند؟ هرکدام با یک ذهنیت نگاه می‌کنند یکی به خاطر اشپزی و دیگری به خاطر هنرهای دستی این برنامه‌ها را نگاه می‌کند. سایر مهارت و فن ها را در این برنامه ها نشان می دهند. هدف این بخش‌های آشپزی این است که مردم را به سمت درست کردن غذاهای خانگی تشویق کند.
وی در همین زمینه ادامه داد: یا اینکه این برنامه‌ها فکر موارد دیگری را بکنند مثل بحث روانشاسی اجتماعی توصیه‌های سلامت، ورزش و ... همه آن چیزهایی است که همه خانواده‌ها به صورت روزانه با آن درگیرند و خانواده‌های امروزی به دلیل اشتغال‌های اقتصادی و درگیری‌های کاری و شلوغ نمایی آیتم‌هایی که در اطرافشان هست گاهی لازم دارند که تلویزیون با این برنامه‌های تکراری یکسری اصول پایه را به آنها یادآوری کند.
سلطان محمدی در ادامه بیان داشت: بعد از طرح و پرسش این سوال‌ها به این می‌رسیم که چرا این برنامه‌ها در ارائه اصول پایه نوآوری ندارند و این می‌تواند محل اعتراض و بحث باشد؟ حتی وقتی من برنامه‌های خانواده محور دنیا (افغانستان و فرانسه) را هم نگاه کردم بخش آشپزی، کارشناس بهداشتی، خانواده و درمان و ... در همه آنها مشترک بود. اما سیاست تلویزیون این است که همان ترکیب کلی سیاست گذاری فرهنگی کشور، سیاست گذاری اسلامی است و آنهم این است که اولویت با خانواده است.