چاپ

آریا بانو -
تحولات معنوی دوران بلوغ
٤٠
٠
راسخون / دوران نوجوانی، دوران زیباییست که در آن استعدادهای معنوی انسان بسیار شکوفا می شود. توجه درست به این تحولات معنوی می تواند زمینه ساز رشد اخلاقی و معنوی نوجوان در دوران های دیگر زندگی است. با ما همراه باشید تا با تحولات معنوی دوران بلوغ بیشتر آشنا شوید.
پیش سخن
از تحولات مهمی که در این مرحله از عمر برای نوجوان پدید می آید تحول معنوی است. از یک سو مسئله ی بیداری فطرت برای او مطرح است و از جهت دیگر بیداری حس مذهبی، و این مسئله ای نیست که خاص دنیای اسلام و افراد مسلمان باشد، بلکه امری جهانی است و برای همه ی افراد در این سنین در همه ی نقاط دنیا مطرح است.
این بیداری برای نسل نوجوان دست کم سه فایده ی عمده دارد:
1- کاهش اضطرابی که مقدمات آن با بیداری غدد در فرد ظاهر می شود (اصولا تحولات مربوط به رشد خود اضطراب آفرین است).
2 - دست یابی به نقطه ی اتکا در حرکت؛ زیرا پیوند با بی نهایت، خود عامل مهمی در جهت حرکت آفرینی و نقطه ی شروع است.
٣- کنترل رفتار، چرا که بیداری بلوغ در مواردی زمینه ساز وسوسه ها و آشوب آفرینی ها و سیر و حرکت به سوی گناه است و مذهب این قدرت را دارد که برای فرد عامل ترمزی باشد و اصولا اعتقاد به خدا بسیاری از مسائل و دشواری های فردی و اجتماعی را حل می کند. اما در این زمینه مباحث بسیاری را در خور بررسی می دانیم. از جمله:
الف) توجه به خدا
گفتیم برای نوجوان بیداری مذهبی پدید آمده و جهان برای او رنگ خدایی می گیرد. او چنان جذب در حالات و شرایط معنوی خویش است که به حق، خدا را در درون خود وجدان جست وجو می کند، حتی در تنهایی با او حرف می زند و با او مناجات و زمزمه ها دارد.
این نقطه ی مثبتی برای تربیت است که تمایل مذهب در سن 12 سالگی که عمدتا قبل از بیداری و شکوفایی بلوغ در پسران است، آشکار می شود. در آن موقع غرایز هنوز به خوبی شکفته نشده اند و مزاج کودک اسیر طغیان شهوات نیست.[1]
علاقه به مذهب، اخلاق، فلسفه، سعی در رعایت دستورات الهی، شیفتگی در برابر اعمال قهرمانانه ی انبیا و اولیای مذهبی از خصایص این سن و مرحله است. برخی از آنان که در خانواده های طرفدار مذهب رشد و نمو یافته اند به شب زنده داری، تفکر مذهبی و عبادت می پردازند و در واقع شور و ایمان مذهبی به درونشان گرمی می بخشد.
در این راه دختران موفق ترند بدین سبب که پیروی از مذهب و ارتباط با خدا در سایه ی عواطف غنی تر، رنگ می گیرد و عواطف در طبقه ی زنان و دختران نیرومندتر است. به همین دلیل برخی از آنان در این سنین دل به تنهایی می سپارند و گاهی در خلوت با خدا حرف می زنند و اشک می ریزند و راز و نیاز می گویند.
ب) تردیدها
در این مرحله از عمر برای او تردیدهایی در امر مذهب پدید می آید. بدین ترتیب که او شک دارد آیا آن چه را که دیگران از پدر و مادر، معلم و مبلغ در امر دین برای او گفته اند به صواب است یا به خطا. نیز سعی دارد آن را به نحوی برای خود حل کند.
آری، بروز و ظهور این تردیدها از یک جهت می تواند مثبت باشد و آن زمانی است که فردی برای یافتن پاسخ منطقی برای سؤالات و ابهامات خود به کمکش بپردازد. وگرنه ممکن است شک و تردید در او تثبیت شده و موجبات سقوط مذهبی او را فراهم نماید.
حالات مذهبی، وجود تضادها و تردیدها در این امر نمی تواند برای او زیاد مایه ی امید یا خطر آفرین باشد؛ زیرا شخصیت او هنوز در حال شکل گیری است و برای فردای او نیز پیش بینی قطعی وجود ندارد. به گفته ی صاحب نظران جوجه ها را باید در آخر پاییز شمرد!
ج) پیشگیری حکیمانه
بر طبق آزمایش هایی که به عمل آمده به طور کلی ایمان به مذهب از سن 12 سالگی آغاز می شود. در اشخاص سالم و طبیعی، ایمان به حقایق جاوید، و احتیاج به پرستش، با سنین عمر افزایش می یابد.[2] و این خود امری فطری و همگانی است. هم چنین به گفته ی موریس دبس، به محض بلوغ، جهش مذهبی شروع می شود.[3]
آری، مذهب قبل از بلوغ در افراد رخ می نماید. گویی خداوند حکیم به صورت پیشگیری قبل از بروز طوفان و طغیان غرایز، وسیله مهار کردنشان را آماده نموده است و دوران چند ساله ی بلوغ را مهلت خودسازی و پرورش احساس مذهبی قرار داده است.[4]
او در این سن، بیدار است و دارای احساس آشنایی با خدا و خواستار رسیدن به مقام قرب و عبودیت، و این خود نقطه مثبتی برای اوست. او سعی دارد که مسئولیت سنگین تکلیف را بر عهده گیرد، و از عهده ی انجام تمرین آن برآید. ضمن این که در سایه مذهب، پناهگاهی نیز برای او معین شده و می تواند به صیانت نفس و روان پرداخته و از فکر و عقیده و شرافت خود دفاع نماید.
د) وجوب عبادات
در این مرحله، باید عبادات در نوجوان به تدریج شکل یابد و او بتواند خدا را عبادت کند، نسبت به اعمال عبادی آگاهی داشته و بدان مشغول گردد مثل: غسل، طهارت، نماز و دیگر امور عبادی، و این امر باید از قبل فراهم و اندیشیده شده باشد.
برخی از اسناد اسلامی، شرط عبادت را سن ذکر می کنند. بدین ترتیب که اگر فرد به 13 سالگی رسید عبادت بر او واجب است و اگر زودتر از آن به حالت احتلام یا حیض رسید از همان وقت باید به عبادت بپردازد، و ما حدیثی را در این زمینه در بحث مربوط به بلوغ ارائه خواهیم داد.
غرض این است که بروز احساسات مذهبی و تمایل به ارضای خواسته ها و بروز تمنیات اخلاقی و میل به خداشناسی، بیداری اندیشه، پی بردن به حقایق، مجاهده و تلاش در این عرصه و ظهور تمایلات فطری نسبت به پاکی و فضیلت و... همه و همه حکایت از این بیداری و آمادگی دارد و مربیان باید آن را برای ترتیب افراد غنیمت شمرند.
نکته های مهم
ممکن است در برخی از اذهان این اندیشه پدید آید که چرا اسلام بر دختر 10 ساله و یا بر پسری که مثلا 11 سال است و به جنابت رسیده عبادات را واجب کرد به ویژه امر روزه را که گاهی در هوای گرم تابستان اتفاق می افتد در حالی که توان تحمل آن را ممکن است نداشته باشند.
در پاسخ باید گفت:
تمرین های روزه داری و عبادات در سنین قبل، آنان را مقاوم و آماده ی پذیرش تکلیف می سازد.
اصل تکلیف، به میزان وسع و استطاعت است و آن جا که توان و امکان انجام فریضه ای نباشد، تکلیف ساقط است. به فرموده ی معصوم (علیه السلام) خداوند طاقت احدی را نگرفت جز آنکه تکلیف را از او برداشت.
از جهت دیگر خداوند به پدران و مادران توصیه کرد که مراقبت های لازم را برای انجام وظیفه ی فرزند بالغشان داشته باشند و سعی کنند تا فرزندان راحت و آرام به انجام وظیفه ی الهی خود بپردازند.
به غیر از این مسئله، احکام و تعالیمی در اسلام مطرح است که کار را آسان می کند مثل فرار از روزه در صورت عدم استطاعت و ممکن الفرار من الصوم... (عروه الوثقی) فردی که توان روزه گرفتن را ندارد می تواند مسافرات کوتاهی مثلا در فاصله ی نیم ساعت به خارج شهر داشته و روزه را افطار نماید و بعدها در صورت توانایی قضای آن را انجام دهد. (به رساله ی عملیه ی مراجع عظام تقلید مراجعه کنید).
نویسنده: علی قائمی امیری
پی نوشت:
[1] . جوان، محمد تقی فلسفی، ج 1، ص 375.
[2] . شادکامی، ص 40.
[3] . بلوغ، موریس دبس، ص 118.
[4] . جوان، محمد تقی فلسفی، ج 1، ص 375.
منبع: کتاب «دنیای بلوغ»