چاپ

آریا بانو -
قوم بلوچ؛ نماد غیرت، مقاومت و سختکوشی 5
٣٩
٠
سفرزون / قوم بلوچ ، ریشه در تاریخ ایران‌زمین دارد. آنها مسلمان‌اند و سنی مذهب و پیشینه و فرهنگی کاملاً مختص خود دارند. بلوچ‌ها به خوش‌قولی و مهمان‌نوازی معروف‌اند و از کمک به هیچ همسایه و ‌هم‌نوعی دریغ نمی‌کنند. در عین ‌حال به شدت شجاع و مقاوم و با‌عزت‌نفس‌اند و هیچ ظلمی ‌را تاب نمی‌آورند. در دفاع از قوم و قبیله خود سرسخت و در همه‌حال پشت یکدیگر می‌ایستند. اگر می‌خواهید بیشتر با بلوچ‌های دوست‌داشتنی کشورمان آشنا شوید، این مطلب ما را تا انتها بخوانید.
مردم بلوچ در کجا ساکن هستند؟
بیشتر بلوچ‌های کشورمان در بلوچستان استان سیستان و بلوچستان ساکن‌اند؛ یعنی در زاهدان، ایران شهر، خاش، سراوان، نیک شهر و بندر چابهار و توابع و روستاهای مربوط به آن‌ها. اما بلوچ‌ها در دیگر مناطق ایران مانند جنوب و شمال شرقی استان خراسان (سرخس و جام)، گرگان، جنوب کرمان و شرق هرمزگان نیز پراکنده‌اند. تعداد دیگری از بلوچ های ایرانی در خارج از مرزها عمدتاً در کشورهای همسایه به خصوص پاکستان در تردد بوده و یا ساکن هستند. عده‌ای دیگر نیز در شیخ نشین‌های جنوب خلیج فارس به عنوان کارگر مهاجر و برخی دیگر در ترکمنستان و آسیای مرکزی زندگی می کنند.
زیستگاه قوم بلوچ
بلوچستان ایران از قدیم‌الایام به دو بخش «سرحد» و «مکُران» خوانده می‌شده است. سرحدات شامل جنوب سیستان تا شمال ایرانشهر کنونی و شهرهایی چون زاهدان و خاش بوده. مکُران نیز با مرکزیت «بمپور» تا دریای عمان گسترده بوده است.مکُران به معنای سرزمین درختان خرما یا همان نخلستان است که با توجه به اینکه در منطقه ایرانشهر، سرباز، نیکشهر، سراوان و چابهار نخل بسیار است و انواعی از خرما در این منطقه به دست می آید این معنی قابل قبول است.
زبان قوم بلوچ
مردمان ساکن در بلوچستان استان سیستان و بلوچستان به سه زبان صحبت می کنند: بلوچی، براهوئی و پشتوئی. اما زبان اصلی این منطقه زبان بلوچی است. بلوچی گویش های مختلفی دارد که زبان شناسان دو گویش مهم آن یعنی بلوچی شرقی و بلوچی غربی را به رسمیت می‌شناسند. زبان بلوچی علاوه بر دو گویش اساسی شرقی و غربی، لهجه های فرعی متعددی نیز دارد؛ نظیر جدگالی، سراوانی، مکرانی، سرحدی، دلگانی، دشتیاری و لاشاری. لهجه سرحدی (شمالی) بیشتر در شمال بلوچستان و در نواحی خاش و زاهدان صحبت می شود و لهجه مکرانی (جنوبی) بیشتر ساکنین سراوان و ایرانشهر و چابهار را تشکیل می دهد. تفاوت لهجه ها به گونه ای است که برای سایر بلوچ ها قابل فهم است.
پوشش قوم بلوچ
لباس بلوچی، لباسی است که در یک منطقه بزرگ جغرافیایی از قدیم مورد استفاده مردم بوده است. مناطقی چون ناحیه سیستان و بلوچستان ایران، بخش‌هایی از خراسان (به خصوص جنوب آن)، بخش‌هایی از استان کرمان و هرمزگان، کشورهایی چون پاکستان، هندوستان، افغانستان از جمله نواحی‌ای هستند که مردمان ملبس به این لباس را در آن‌ها مشاهده می‌کنیم. بلوچها یکی از معدود اقوامی هستند که در محافل رسمی نیز با لباس محلی ظاهر می‌شوند.
لباس مردان بلوچ شامل موارد زیر است:
پاگ : عمامه ای گرد که بر سر می‌بندند.
مسر : دستمال سر که شبیه عمامه می‌بندند.
کلاه سوپی : عرقچین است و در مسجد و عبادت برسر می گذارند.
جامگ : پیراهن مردانه‌ای است گشاد و جادار
لنگ : پارچه‌ای است که به دور گردن می آویزند.
پاجامگ : شلوار گشاد و چین دار بلوچی است.
سرین بند : کمربندی است پارچه ای برای شلوار
شال : کت پشمی که زمستان می پوشند
دوبنده : پاافزاری است از جنس پوست گاو
زنان بلوچ اما لباس‌هایی با تنوع رنگی بالا می‌پوشند که حکایت از حس هنر‌دوستی و زیبایی‌شناسی این قوم دارد. آن‌ها همراه با «جامگ» و «پاجامگ» مردانه که به تناسب ظرافت و سلیقه زنان تغییراتی داشته‌اند، تکو (چارقد) و سریگ (روسری) که بزرگتر از چارقد هست به سر می‌کنند. کفش و جوراب زنان نیز همان نام‌ها را دارد. زنان اهل زیورآلات نیز هستند: گوشواره، پولک، پولوه، کیگ، سینه ریز، کید، سربند و مِزبری؛ زیور آلاتی است که می‌توانید به همراه زنان بلوچ مشاهده کنید.
شاید از دید یک فرد غیر بلوچ و یا افرادی که آشنایی با این لباس ندارند، همه این لباس‌ها یک شکل و یکسان دیده شوند. اما در واقعیت این‌گونه نیست و فرم و ساختار لباس و شلوار نشان دهنده خیلی چیزهاست. به عنوان نمونه نوع پوشش و نوع دوخت اهالی شهرهای مختلف بلوچستان به گونه‌ای است که با دیدن لباس و شلوار، می‌توان پی برد که آن فرد متعلق به کدام شهر، منطقه یا طایفه بلوچ است.
آداب و رسوم؛ ازدواج قوم بلوچ
بلوچ‌ها معمولاً در بهار ازدواج می‌کنند؛ بهارگاه. برپایی مراسم ازدواج در میان بلوچ های ایرانی کما بیش همچون رسم سال های دور این قوم است و دستکم 8 مرحله از مراحل عروسی همچنان در میان بلوچ‌ها به اجرا درمی‌آید:
«گِندونِن» که در واقع همان خواستگاری است، «هِبَرجنی» که به نوعی همان بله برون است. «بربند مال» که مراسمی برای تعیین مال عروس و مهریه است. «جُل بندی» که در آن عروس برای رفتن به مراسم عروسی بسط می نشیند و نباید کسی او را در این مدت ببیند. «حِنا دوزوکی» که حنابندان غیررسمی پیش از شب حنابندان است. «حِنا راستکی» که مراسم حنابندان اصلی است. «سرآپی» یا «سرآب» یا «مشاطه» که به آماده کردن عروس و داماد مربوط است. و سرانجام «شب یکجایی» که در آن داماد و عروس یکخانه می شوند و زندگی مشترک از این نقطه آغاز می شود.
خوراکی‌های بومی قوم بلوچ
در بلوچستان عمدتاً بنا به اقلیم خاص منطقه‌ای غذای مخصوص به آن اقلیم طبخ می شود. برای مثال ماهی مهمترین غذای مردمان چابهار و کنارک است و انواعی از خوارک ماهی توسط آن‌ها طبخ می‌شود. یا در آن بخش‌هایی از استان که درخت نخل وجود دارد غذاهای خرمائی بیشتر مورد مصرف است. در مناطقی با ظرفیت کشاورزی و دامپروری نیز خوراکی هایی از گندم و گوشت حیوانات به مصرف می‌رسد .
غذای بلوچی
“پترونگ” ( نوعی سبزی کوهی ) ،” راب” ( نوعی سبزی) و”بت” (مخلوطی است از برنج، ماش و سایر حبوبات به همراه روغن و ادویه) غذای عمده مردم بلوچستان است. “اشکنه گشنیز” خوراک مردم سراوان است .”خوراک خرما” (ترکیبی از خرما، نان، برنج و حبوبات) مخصوص چابهاری‌ها است و”نان بلوچی” و “آچار” (نوعی ادویه) به عنوان غذاهای گیاهی در این منطقه سرو می‌شود. “آبگوشت” و بزقرمه” (گوشت به همراه فلفل قرمز و دارچین زردچوبه که در ظروف سفالی و به سبک غذاهای هندی پخته می‌شود) توسط میرجاوه‌ای ها خورده می‌شود . “آب گوشت ماهی” و “ماهی نمک سود” غذای مخصوص نیک‌شهری‌ها است .”کله‌جوش” در زاهدان طبخ می‌شود که این ها در زمره خوراکی‌های حیوانی‌اند.
صنایع دستی قوم بلوچ
مهم ترین صنعت دستی منطقه بلوچستان رودوزی و بافتنی است. سوزن دوزی یکی از مهم ترین انواع رودوزی است و این صنعت دستی در تمام منطقه بلوچستان به جز چابهار که در آن ماهی گیری رواج دارد دیده می‌شود. سوزن دوزی به بلوچ دوزی هم معروف است و سند هویت و موجودیت زن بلوچ است.
سفال‌گری و سرامیک‌سازی دیگر شاخه صنعت دستی منطقه است که مهمترین سازندگان آن در محدوده شهرستان سراوان به ویژه در روستای “گلپورگان” مشغول به کارند. ساخت این سفال ها بسیار ساده و سنتی انجام می شود و یکی از دلایل خرید این صنعت دستی توسط خارجی ها شیوه تولید به شدت سنتی آن است .