چاپ

آریا بانو -
چگونه کودکم را به کتاب و کتاب‌خوانی علاقه‌مند کنم؟
٢٧٥
٠
خراسان / «بیایید با کتاب‌ها بزرگ شویم»، این شعار سازمان جهانی ادبیات کودک و نوجوان است که برای سال 2018 انتخاب و به آن توجه شد. 18 تیر به عنوان روز ملی ادبیات کودک و نوجوان اعلام شده و مقارن است با روز درگذشت «مهدی آذریزدی» نویسنده خوب کودک کشورمان در سال 88. «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب»، «قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن»، «گربه‌ ناقلا»، «گربه‌ تنبل»، «مثنوی»(برای بچه‌ها) و «مجموعه‌ قصه‌های ساده» از جمله آثار این نویسنده کودک و نوجوان است که او را پرتیراژترین نویسنده‌ تاریخ ادبیات کودک و نوجوان ایران می‌دانند. در پرونده امروز زندگی‌سلام توصیه‌هایی به والدین برای انتخاب یک کتاب کودک مناسب داریم و توضیح می‌دهیم که چطور یک قصه‌گوی حرفه‌ای و جذاب برای کودک‌مان بشویم تا یک داستان، بیشترین تاثیر را بر شکل‌گیری شخصیت آن‌ها بگذارد.
مروری بر مزایای خواندن قصه برای کودکان و تاثیراتش بر شخصیت آن‌ها
قدرت جادویی قصه!
قصه، جادویی‌ترین ابزار بشر است. جادویی خیال‌انگیز که ما را با خود می‌کشاند میان تمامی عناصر قصه و با شخصیت‌ها همپا می‌شویم و هر‌آن چه را برای آن ها اتفاق می افتد، درک می‌کنیم. شاید هرگز متوجه ریشه‌ای که قصه در درون‌مان دوانده است، نشویم اما تمامی قصه‌ها رد و نشانی در ذهن‌مان به جای می‌گذارند، این قدرت یک قصه خوب است. هرگز نباید قدرت یک قصه خوب را دست کم گرفت. یک قصه خوب می‌تواند مسیر زندگی را تغییر دهد؛ یک هیولا را به فرشته تبدیل کند. قصه دریچه‌ای است به دوباره و چندباره زندگی کردن. در جهان قصه می‌توان تمام مسیرها را رفت، گویا یک پیش آزمون در جهان واقعیت است. یک تلاش هنرمندانه در قالب کلام، برای هدایت کودک به سوی رشد، با زبان و شیوه‌ای مناسب و در خور فهم او. کودک مجذوب قصه می‌شود و همپای شخصیت‌ حرکت می‌کند. در جهان قصه او به درکی از احساسات و عواطف می‌رسد و مسیرها را پیش روی خود می‌بیند. پس چرا ما از قدرت نهفته قصه در تربیت کودکان‌مان بهره نبریم؟!
افزایش مهارت شنیداری و گفتاری
قصه بر افزایش مهارت شنیداری و گفتاری کودک تاثیر می‌گذارد. به هنگام خواندن قصه برای کودک او را متوجه خود می‌کنیم، دقتش را افزایش می‌دهیم و گوش او را به شنیدن و درک مفاهیم و پیچیدگی‌های زبانی، حساس‌تر می‌کنیم که نتایج حاصل را به صورت عینی در مکالمه با او خواهیم فهمید.
افزایش خلاقیت و تخیل
امروزه کودکان، توانایی خلق تصاویر ذهنی خود را از دست داده اند زیرا بیشتر وقت خود را صرف تماشای پویانمایی با تصاویر و رنگ‌هایی از پیش تعیین شده می‌کنند اما وقتی قصه‌ای برای کودک می‌گوییم در ذهن او جهانی ویژه و منحصر به فرد متناسب با تخیلش شکل می‌گیرد. با فعال‌تر شدن تخیل، خلاقیت بیش از پیش خود را بروز می‌دهد. می‌توانیم از کودک بخواهیم که بر مبنای تصویر، قصه بسازد، این امر تخیل و خلاقیت، دقت و حافظه کودک را بیشتر افزایش خواهد داد.
افزایش حافظه و دقت
همچنین می‌توانیم در جهان قصه، ذهن کودک خود را به چالش بکشیم و از او سوال کنیم یا بخواهیم تا قصه چند روز گذشته را برایمان بازگو کند. این امر افزون بر مهارت گفتاری به تقویت حافظه و دقت بیشتر در قصه‌های بعدی می‌انجامد.
ارتباط موثر با کودک
والدین با قصه‌گویی ارتباط موثر و محکمی با کودک برقرار می‌کنند. در بستر قصه، گفت‌وگو میان والدین و کودک شکل می‌گیرد. والدین با دقت به سوالاتی که کودک هنگام قصه می کند، پاسخ می دهند و متقابلا از او سوال می کنند. قصه به والدین کمک می‌کند که به شناخت دقیق‌تری از علایق و مسائل فرزند‌شان دست یابند. معمولا کودکی که با قصه عجین شده است‌، مشکلات خود را به شکل قصه‌گویی بیان می‌کند.
آشنایی با ارزش های خانوادگی
برای همه والدین یک سری ارزش، اعتقادات فرهنگی و سنتی نیز مهم است که باید کودک از آنان آگاه باشد و به آن عمل کند. برای رسیدن به این مهم قصه راهگشاست. قصه‌های خانوادگی و بیان خاطرات کودکی والدین برای کودکان، جذاب است. پس قصه‌های خانوادگی را سر و سامان دهید. خواندن قصه و تعریف کردن خاطرات کودکی‌تان، فعالیت‌ها و سرگرمی‌هایی که در زمان کودکی داشتید و جشن‌ها و مراسمی که در آن شرکت می‌کردید، باعث می‌شود فرزندتان با فرهنگ خانوادگی و آداب اجتماعی که قرار است در آن بزرگ شود بیشتر آشنایی پیدا کند و تفاوت فرهنگ و سنت‌های رایج را با یکدیگر بشناسد.
آموزش غیر مستقیم
والدین می‌توانند در قالب داستان، نکات تربیتی‌ را به صورت غیر مستقیم بیان ‌کنند. علاقه کودک به شخصیت‌های محبوب داستانی باعث می‌شود که از آنان بیشتر بداند و تقلید کند. پس می‌توان مفاهیم اخلاقی، شجاعت، همدردی، صداقت و دانایی را در سنین پایین در کودکان نهادینه کرد.
یادگیری هنر درست سوال کردن
قصه‌گویی برای کودکان تمرینی است برای ایام تحصیل که سوالات زیادی در ذهن‌شان ایجاد می‌شود. گاهی اوقات کودکان در سوال کردن مردد هستند حتی اگر ذهن آن‌ها مملو از سوال و کنجکاوی باشد. قصه گویی هنر درست سوال کردن را به کودکان می آموزد. همچنین به آن‌ها یاد می‌دهد چگونه یک گفت وگو را به خوبی شروع کنند و اعتماد به نفس را در آن ها افزایش می دهد. خواندن و گوش فرا دادن به صورت مداوم توان سخنوری آن‌ها را نیز بالا می برد.
داشتن الگوهایی برای موفق شدن
در نهایت زمانی که ذهن کودک سرشار از گنجینه‌ای از قصه‌هایی باشد که قهرمانان و شخصیت‌های داستانی از پس مشکلات متنوع برمی‌آیند، او با الگو برداری و تکیه بر آنان در موقعیت‌های سخت، قوی‌تر عمل می‌کند و می‌داند که همچون شخصیت های قصه پس از تحمل این سختی‌ها به خوشی و شادی دست می‌یابد.
توصیه‌هایی به والدین که نمی‌دانند چگونه کودکان‌شان را به کتاب و کتاب‌خوانی علاقه‌مند کنند
قصه گویی جذاب و حرفه ای شوید
قصه‌گویی، خواندن یک داستان برای کودک نیست بلکه نقش آفرینی در آن برای تحت تاثیر قرار دادن کودک است تا درس‌هایی از آن یاد بگیرد. والدین با کمی تلاش می‌توانند از فن و فنون قصه‌گویی استفاده کنند و با جذب کودک به دنیای قصه افزون بر ایجاد ارتباطی صمیمی، نکات تربیتی و آموزشی را آموزش دهند.
با قصه ارتباط برقرار کنید
در آغاز انتخاب قصه، مهم‌ترین بخش است. قصه باید متناسب با سن کودک انتخاب شود و از سوی دیگر قصه‌گو نیز با قصه ارتباط بگیرد. برای کودکان زیر پنج سال باید طی 5 تا 10 دقیقه قصه را تمام کرد. با افزایش ظرفیت حافظه کودک از شش سالگی به بعد او توانایی دارد داستان‌های چند قسمتی و طولانی‌تری را بشنود. اگر در سنین دو تا هفت سالگی شنیدن قصه در کودک نهادینه شود، می‌توان امیدوار بود فرزند کتاب‌خوانی تربیت شده است. همان طور که گفته شد در انتخاب قصه، ارتباط والدین با قصه هم مهم است. اگر فضای قصه و شخصیت‌ها برای والدین غیر ملموس است، باید به سراغ قصه‌ای دیگر بروند و تلاش کنند وجوه اشتراکی میان کودک و خود را پیدا کنند. قطعا قصه‌ای وجود دارد که هر دو از آن لذت ببرند.
چهارچوب داستان را به فضای مورد علاقه کودک ببرید
برای کودک، لحن داستان گویی مهم است. اگر قصه از صافی تجربیات و عواطف قصه‌گو بگذرد، برای او ملموس‌تر و خوشایند‌تر است. قصه‌های تکراری در هر بار بازگویی برای کودک دلنشین است. هر آن چه قصه شما با فضاهای ذهنی کودک نزدیک‌تر باشد، موفقیت شما در جذب کودک بیشتر خواهد بود بنابراین می‌توان چهارچوب داستان را به فضاهای مورد علاقه کودک برد. اگر کودک علاقه‌مند به دایناسور است، بهتر است قصه‌ها در دنیای دایناسورها اتفاق بیفتند.
لحن مناسبی برای قصه گویی داشته باشید
والدین در قصه‌‌گویی باید نه از زبان محاوره استفاده کنند و نه خشک و رسمی مانند یک گوینده باشند بلکه باید در لحن کلام‌شان متناسب با قصه، فراز و فرود داشته باشند. تن صدا باید بلند و رسا باشد و والد سرحال و پر‌‌انرژی و با اعتمادبه‌نفس، قصه‌‌گویی کند. همچنین از اشارات و حرکات دست به صورت طبیعی، آرام و متناسب با فضای قصه استفاده کنند. در قصه‌‌گویی باید به دایره لغات کودک توجه و از مفاهیم و عبارات ساده و روان استفاده کرد. اگرچه باید لغات و مفاهیم ساده دیگری به گنجینه ادبی او افزود که در این صورت باید کلمه و مفهوم در هنگام قصه‌‌گویی برای کودک توضیح داده شود.
کمی خلاقیت به خرج بدهید
برای قصه‌گوی حرفه‌ای شدن باید کمی خلاق بود و حوصله به خرج داد. اگر والدین نقاشی‌شان خوب نیست، کمی به نقاشی‌های ساده بیشتر توجه و تلاش کنند که کپی کار خوبی شوند. وقتی در قصه‌گویی پای مداد و کاغذ یا ساخت عروسک نمدی و ماسک شخصیت‌ها، به میان آید کودک جذب قصه می‌شود وقصه‌گویی را مشابه بازی می‌نگرد. حال نوبت گفتن قصه فرارسیده است، قصه‌گو که قبلا قصه را چندین مرتبه خوانده و با آن ارتباط برقرار کرده است می‌تواند تصاویری زنده و جذاب خلق کند و با یک مقدمه عالی دست کودک را بگیرد و پا به سرزمین عجیب قصه‌ها بگذارد. هنگام خوتندن قصه والدین از کودک بخواهند او را یاری و آن چه را در اطراف خودش می‌بیند بازگو کند همچنین از کودک سوال کنند و کودک را به بازی بگیرند و بگذارند در این فرایند خود به نتایج قصه دست یابد. قطعا هم والدین و هم کودک پس از قصه‌گویی احساس آرامش و رضایت بیشتری خواهند کرد.
نویسنده : مینا چوپانی | روزنامه نگار
والدین با قصه می توانند زمینه گفت و گو با فرزندشان را فراهم کنند
کودک را با قصه درگیر کنید!
بازی و قصه دروازه ورود به دنیای کودکان است. برای ارتباط با کودک، یکی از موثرترین راه‌ها، عبور از همین دروازه است. خوشبختانه در سال های اخیر به بازی درمانی و قصه درمانی توجه و بسیاری از مسائل و مشکلات پیچیده کودکان از این طریق حل شده است. هم اکنون کتاب های بسیار متنوعی در حوزه مهارت های زندگی چاپ شده است که در قالب داستان به کودکان راه‌حل ارائه می دهد. والدین می توانند با خواندن داستان ها یا مشابه سازی آنان برای کودکان قصه گویی کنند و از مزایای آن بهره ببرند البته صرفا خواندن قصه برای کودک راه‌حل نیست. قصه‌گویی پل ارتباطی با کودک است بنابراین والدین به واسطه قصه می توانند باب گفت وگو را با کودک باز کنند و باید گامی فراتر از قصه خوانی برداشت چراکه ضمن قصه گویی و گفت وگو با کودکان، ریشه مشکلات بررسی و طی فرایند قصه‌گویی و گفت وگو مسائل حل می شود. یکی از این راه های موثر «بارش ذهنی» است. فرض کنید قصه ای با عروسک یا تصویر کتاب شروع تا بدان‌جا که شخصیت داستان با یک مشکل مواجه می شود. به طور مثال دو عروسک در حال بازی هستند که ناگهان توپ به یکی از آ ن ها برخورد می کند، ادامه قصه بر عهده کودک است. کودکان گاهی پاسخ‌های زیرکانه ای می دهند، رفتار مطلوب را بیان می کنند در حالی که خودشان آن را انجام نمی دهند و گاهی هم رفتاری را که خود انجام می‌دهند برای ادامه قصه در نظر می گیرند. در گام بعدی چه جواب های مثبت و چه‌جواب های همراه با خشونت پذیرفته می شوند. سپس در فرایند گفت وگو، واکنش های دیگر بررسی و جایگزین می شود. گفت وگو به گونه ای ادامه می یابد که کودک خود به روش درست برسد. باید تلاش شود با درگیر کردن کودک در قصه، او خود به درکی از مسئله برسد تا یک روش دیکته شده از بیرون.
آسیه حیدری | بازی درمانگر
یک نویسنده موفق از ویژگی‌های یک کتاب خوب برای کودکان می‌گوید
افزون بر جذابیت باید تولید فکر کند
این روزها حوزه نشر، شرایط مناسبی ندارد اما در همین شرایط هم نویسندگان خوبی داریم که به طور مستمر کتاب چاپ می‌کنند و حضور فعال دارند. یکی از نویسندگان جوان سال‌های اخیر، «مهدی رجبی» است که کتاب‌های کودک و نوجوان زیادی منتشر کرده است و چند اثرش مثل«کنسرو غول»و «کابوس شب» از بقیه شناخته شده تر است . او درگفت‌وگو با ما درباره وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در شرایط فعلی می‌گوید: «وضعیت ادبیات کودک و نوجوان امروز ما طبیعتا متاثر از بحران نشر است. وضعیت کاغذ، قدرت خرید مردم، اهمیت به مسئله کتاب و کتاب خوانی باعث شده است شاخص‌ها و مولفه ها تغییر کند. در چند سال گذشته از نظر کیفی و کمی در شرایط به نسبت خوبی بودیم اما با شرایط اقتصادی و رکودی که پیش آمده، اوضاع کمی دشوار شده است.»
نگاه سرسری به کتاب کودک وجود دارد
معمولا تصور خیلی‌ از ما در باره ادبیات کودک و نوجوان، نگاهی از سر ساده‌گیری و سرسری‌انگاری است اما این ادبیات در جهان بسیار بیشتر از این حرف‌ها جدی گرفته می‌شود. «رجبی» در این باره می‌گوید: «متاسفانه هنوز که هنوز است ادبیات کودک و نوجوان در ایران جایگاه درستی نیافته است و حتی از آن با لفظ غلط «بچگانه» یاد می‌کنند. لفظی که باعث می‌شود ادبیات کودک جدی گرفته نشود و لزوم بالا بودن کیفیت آن حس نشود. این نگاه غلط و سرسری‌انگارانه البته خیلی قدیمی و باسابقه است. چون اساس نگاه به کودک همواره اندرزگویانه و تعلیم‌محور بوده است. کودک و نوجوان را به عنوان یک موجود منفعل در نظر می‌گیرند که هیچ فردیتی از خودش ندارد و هویت شخصی برایش تعریف نمی‌شود. از قدیم عادت شده است که باید یک سری درس‌ها را به بچه‌ها داد و بعد جدی‌شان نگرفت بنابراین وقتی دنیای کودکان و نوجوانان را جدی نگیرید، باعث می‌شود که کتاب‌های کودک را جدی نگیرید و در ادامه البته نویسنده‌های کودک را هم جدی حساب نکنید. تا زمانی که این نگاه در جامعه و حتی قشر فرهیخته از بین نرود این مشکل وجود خواهد داشت.»
سوژه کتاب‌های کودک باید بکر باشد
در دنیای کتاب و ادبیات برای بزرگ سالان همیشه مولفه‌هایی برشمرده می‌شود که یک کتاب خوب باید آن‌ها را دارا باشد. همین مسئله درباره ادبیات کودک و نوجوان هم باید اتفاق بیفتد. این نویسنده کودک و نوجوان در جواب به این سوال که یک کتاب خوب در حوزه کودک و نوجوان چه ویژگی‌های باید داشته باشد، این گونه پاسخ می‌دهد: «در سنگر اول برای کودک باید ایجاد سرگرمی کند، همان چیزی که به عنوان قصه‌گو بودن از آن یاد می‌کنیم. وقتی سرگرم کند، می‌تواند کودک و نوجوان را جذب کند و احیانا تاثیری بر او بگذارد اما طبیعتا آن ماهیت اساسی کتاب که باید تولید فکر باشد در این‌جا هم صدق می‌کند. کتاب نباید خسته‌کننده‌ باشد. مخاطب را باید بتواند درگیر کند، سوژه‌اش بکر باشد. داستان آن از نظر تکنیکی با کیفیت باشد و البته سرسری هم نباشد. یعنی نباید صرفا وقت پرکن باشد. به نظرم البته بعد از عبور از کودکی و رسیدن به نوجوانی باید واقعیت‌ها را هم به‌تدریج به بچه ها گفت. کم‌کم مثلا آسیب‌های اجتماعی مثل طلاق و اعتیاد یا مرگ پدر و مادر را می‌توان در کتاب‌های نوجوان آورد و او را برای مقابله آماده کرد. البته خیلی مهم است به گونه‌ای گفته شود که ذهن‌شان را به هم نریزد و کمک کند ، خوب قضیه را درک کنند. سختی کار کودک و نوجوان هم همین حساسیت آن است. ظاهرش این است که ساده‌تر است اما در واقع با مخاطب بسیار پیچیده‌تری مواجه هستید.»
محمدعلی محمدپور | روزنامه‌نگار
منبع: بیتوته، چطور، ماهنامه شهرزاد، ماهنامه رشد