آریا بانو - لست سکند / ایران کشوری با وسعت تقریبی 1.6 میلیون کیلومتر مربع، از شمال تا جنوبش طیف وسیعی از پوشش‌های طبیعی متنوع به همراه شرایط جوی خاص را در خود جای داده است. این بدان معناست که صدها زیستگاه مختلف برای گونه‌های گیاهی و جانوری می‌تواند در جای‌جای ایران وجود داشته باشد که دارای اکوسیستم انحصاری خود است. اکنون تمام این‌ها سبب شده است تا کشورمان علاوه بر 82 میلیون انسان، میزبان بیش از 202 گونه پستاندار، 500 گونه پرنده، حدود 232 گونه خزنده، 22 دوزیست و ... باشد. اما در این بین جانورانی هم وجود دارند که اگر تمام کره زمین را هم سفر کنید تنها در ایران یافت شده و بومی میهن‌مان محسوب می‌شوند که در این مطلب به طور دقیق تر قصد داریم تا به همین دست از حیوانات اندمیک بپردازیم.
از حیات وحش ایران تصویر درست‌تری داشته باشید
در کشور ایران طبق آخرین آمار‌ها 232 گونه جانور در رده خزندگان یافت شد که از این میان 66 تای آن‌ها ( حدود %28.45) بومی کشور ایران هستند در رده دوزیستان 22 گونه مختلف در در ایران حضور دارند که از این میان 5 دوزیست به صورت بومی یا اندمیک در ایران زندگی می‌کنند و در باب پرندگان و پستانداران ایرانی نیز به صورت جزئی‌تر به بررسی این ارقام خواهیم پرداخت.
قبل از آن، نکته‌ای که باید توجه داشته باشید، ناپایداری این اعداد و ارقام است؛ چرا که برای مشخص کردن گونه‌های جانوری یک رده از حیوانات مانند پستانداران نیاز به سرشماری‌های استاندارد و به روز است که خود این پیش‌نیازهایی را دربرمی‌گیرد. همچنین دیگر عاملی که سبب می‌شود هیچ وقت نتوان با قطعیت درباره گونه‌های جانوری یک مکان صحبت کرد احتمال انقراض و کشف گونه‌های جدید است (شایع در خزندگان ایرانی و حیواناتی که در زنجیره غذایی پایین‌تر حضور دارند). 

 سمندر لرستانی، دوزیست بومی ایران
پرندگان ایرانی؛ خود نمایی زاغ بور
در رده پرندگان، ایران کشور بسیار غنی به حساب می‌آید و تا کنون دست کم 500 گونه پرنده در گونه‌های مختلف یافت شده‌اند. اما در این بین یک پرنده وجود دارد که تنها زیستگاه آن در جهان، ایران است. این پرنده که زاغ بور (Pleske"s ground jay) نام دارد در تیره کلاغیان قرار می‌گیرد و معمولا در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی ایران زندگی می‌کند. از خصوصیات جالب این پرنده عدم تمایل به پرواز است. چرا که زاغ بور حتی در مواقعی که احساس خطر می‌کند نیز دویدن را به پرواز ترجیح می‌دهد. خوشبختانه IUCN وضعیت بقای این پرنده را نگران کننده نمی‌داند و خطر انقراض زاغ بور را تهدید نمی‌کند.

پستاندارانی که تنها در ایران ز ندگی می‌کنند
طبق آخرین مطالعات صورت گرفته در ایران، 202 گونه حیوان مختلف در رده پستانداران وجود دارند که حدود 12 تای آن‌‌ها به صورت بومی در ایران زندگی می‌کنند. در ادامه به معرفی این جانور پرداخته شده است.
1. گور ایرانی
نام علمی: Equus hemionus onager
زیستگاه: پارک ملی توران و منطقه حفاظت شده بهرام گور
وضعیت بقای گورخرها کاملا مناسب بوده و در فهرست IUCN در معرض خطر انقراض یا تهدید قرار ندارند. اما این توصیفات برای گورایرانی همخوانی ندارد. گور ایرانی بر خلاف سایر زیرگونه‌های خود در تهدید انقراض قرار گرفته و کمتر از 1000 راس از آن‌ها در جهان یا به عبارتی در ایران باقی مانده است. گورخرهای ایرانی که از نژاد گورهای آسیایی هستند پیش از این در کشورهایی چون چین و هند نیز یافت می‌شدند.

2. همستر دم ‌دراز زاگرس
نام علمی: Calomyscus bailwardi
زیستگاه: استان خوزستان، رشته کوه زاگرس، 120 کیلومتری جنوب شرقی اهواز، ایزه
همستر دم دراز زاگرس که در سرده همستر‌های موش‌وار قرار می‌گیرد بیشتر در جنگل‌هایی با ارتفاعات متوسط، مناطق کوهستانی استپی دیده می‌شوند. همستر دم دراز زاگراس از دانه‌ها، گیاهان و حیواناتی مانند حشرات تغذیه می‌کند.

3. یوزپلنگ ایرانی
Acinonyx jubatus venaticus
مناطق محافظت شده ایران
بدون شک معروف‌ترین حیوان این فهرست به یوزپلنگ ایرانی یا چیتای آسیایی تعلق پیدا می‌کند. چرا که بر خلاف سایر گربه‌سانان و حیوانات درنده دیگر تنها یوز ایرانیست که به صورت اندمیک در ایران زندگی می‌کند. این گربه سانان تیزپا حدود 32 تا 47 هزار سال پیش از قاره آفریقا به سمت آسیای شرقی مهاجرت کردند و در کشورهایی چون هند و ایران ساکن شدند. به مرور زمان تعداد این چیتاهای آسیایی نیز کمتر شد و ایران به تنها زیستگاهی تبدیل شد که یوزها در آن باقی ماندند. هر چند جمعیت این یوزپلنگ ایرانی بسیار کم شده و کم‌تر از 50 قلاده از آن‌ها در کشور حضور دارند.

4. ول ایرانی
نام علمی: Microtus irani
زیستگاه: استان فارس، ارتفاعات 5200 پایی شیراز
در نگاه اول ول‌ها شاید تفاوت زیادی با سایر جوندگانی مثل موش‌ها نداشته باشند اما با کمی دقت می‌توان متوجه شد که ول‌ها بدنی گرد، پوزه‌ای صاف و دمی کوچک دارند.

5. ول قزوینی
نام علمی: Microtus qazvinensi
زیستگاه: استان قزوین، 65 کیلومتری جنوب قزوین، بوئین زهرا
ول قزوینی تا سالیان دراز با ول گونتر اشتباه گرفته می‌شد و به دلیل شباهت بالای این دو تصور بر این بود که هر دو از یک گونه هستند. علاوه بر بوئین زهرا احتمال مشاهده این ول در گزر دره و سقز کردستان نیز وجود دارد.

6. دوپای طوسی
نام علمی: Scarturus toussi
زیستگاه: استان خراسان رضوی، مشهد، چشمه گیلاس

7. دوپای تالر
نام علمی: Jaculus thaleri
زیستگاه: استان خراسان رضوی، کویر نمک، جعفرآباد

8. قوچ و میش لارستانی
نام علمی: Ovis orientalis laristanica
زیستگاه: استان فارس، شهرستان لارستان، منطقه حفاظت شده هرمود
قوچ و میش لارستانی یکی از نایاب‌ترین گونه از گوسفندان وحشی است که اندام کوچکی داشته و در استان فارس، کرمان و هرمزگان یافت می‌شود. هرچند اقدامات لازم برای محافظت از این گونه طی سالیان اخیر در شهرستان لارستان صورت گرفته است، خطر انقراض این گونه اندمیک را تهدید می‌کند. هم‌اکنون هم، آمار به روزی از تعداد قوچ و میش‌های لارستانی وجود ندارد، اما احتمال می‌رود تعداد آن‌ها کمتر از 700 راس باشد. 

9. قوچ و میش اصفهانی
نام علمی: Ovis orientalis lsphahanica
زیستگاه: استان اصفهان، پارک‌های ملی کرکس، کهیاز، یخاب، موته و قمیشلو
 قوچ و میش اصفهانی بر خلاف نام خود در منطقه محفاظت شده شیدا و تنگه صیاد واقع در چهار محال بختیاری نیز دیده می‌شود و نمادی از حیات وحش اصفهان است. 

10. قوچ و میش کرمان
نام علمی: Ovis gmelini laristanica x Ovis vignei blanfordi
زیستگاه: استان کرمان، منطقه حفاظت شده خبر (عمدتا)
قوچ و میش کرمان گونه‌ای دورگه است که از آمیزش قوچ لارستانی با میش اوریال یا برعکس زاده می‌شود. علت نام علمی طولانی این گوسفند وحشی نیز به علت همین هیبریدی بودن آن است. گوسفندان وحشی گونه‌ای از حیوانات هستند که با توجه به فصول مختلف مهاجرت کرده و مسافت‌های طولانی را طی می‌کنند. به همین علت زمانی که در فصل جفت گیری (اوایل پاییز) گونه‌های ارویال یا لارستانی با یک دیگر برخورد می‌کنند شانس تولد قوچ کرمانی افزایش می‌یابد.

11. موش پوزه‌دار ایرانی
نام علمی: Crocidura susiana
زیستگاه: استان خوزستان، 8 کیلومتری جنوب غربی دزفول
احتمال می‌رود موش پوزه‌دار ایرانی به غیر از دزفول در چندی از مناطق کشور که دارای پوشش گیاهان علفی و استپ‌های نیمه خشک هستند نیز یافت شود. هرچند تا کنون شواهد قطعی در این باره وجود نداشته است.

12. همستر دم ‌دراز فشمی
نام علمی: Calomyscus grandis
زیستگاه: استان تهران، دامنه‌های رشته کوه البرز، 11 کیلومتری شمال شرق فشم
این همستر دم‌دراز که تنها در برخی نواحی البرز دیده می‌شود جنگل‌های کوهستانی، تپه‌های سنگی و امتداد نواحی کوهستانی را به عنوان زیستگاه خود برگزیده است.

در انتها توجه داشته باشید که حیوانات نامبرده بخشی کوچکی از حیات وحش ایران را تشکیل می‌دهند و بومی یا اندمیک بودن آن‌ها مسبب تهیه این مطلب شده است. پلنگ ایرانی، خرس سیاه آسیایی و ... صدها گونه جذاب دیگر در این کشور وجود دارند که می‌توان راجع به آن‌ها ساعت‌ها نوشت و توضیح داد.