جاده چالوس؛ خاطرات شمال، محاله یادم بِره

بزرگنمايي:

آریا بانو - دوازدهم آذر ماه، روز تاسیس جاده‌ای به‌نام «جاده شماره 59» بود، که بعد‌ها به «جاده چالوس» شهرت یافت. جاده‌ای که یکی از پُرتردد‌ترین جاده‌های کشور است، حالا 87 ساله شد.
برترین‌ها: دوازدهم آذر ماه، روز تاسیس جاده‌ای به‌نام «جاده شماره 59» بود، که بعدها به «جاده چالوس» شهرت یافت. جاده‌ای که یکی از پُرتردد‌ترین جاده‌های کشور است، حالا 87 ساله شد. با گذشته چند دهه از ساخت جاده چالوس، این مسیر همچنان یکی از مهم‌ترین مسیر‌های رسیدن به شمال ایران است. به‌همین مناسب، در این مطلب سرگذشتی از این جاده‌ی خاطره‌انگیز بخوانید.
جاده چالوس، محبوبِ با اصالت
تا اواخر دوره قاجار، جاده‌ای بین کرج - چالوس وجود نداشته و تنها یک مسیر خاکی و مالرو، راه دسترسی به روستا‌های این منطقه را تشکیل می‌داده، اما به گونه‌ای نبود که ارتباط دهنده شمال و جنوب کشور باشد. این جاده در سال 1312 مورد بهره برداری قرار گرفت. جاده چالوس و تونل کندوان 87 سال پیش با ابزاری ابتدایی هم‌چون بیل و کلنگ در مدتی کوتاه ساخته شدند. از این زمان به بعد، انواع رستوران‌ها و واحد‌های اقامتی و پذیرایی در کنار این جاده شکل گرفت و با ساخت سد امیر کبیر (سد کرج) در سال 1340 به جاذبه‌ها و زیبایی‌های این جاده افزوده شد و در اندک زمانی این جاده به یکی از تفریحگاه‌های مهم گردشگری ایران تبدیل شد.

آریا بانو

به نقل از گفته‌های شفاهی از مردم قدیم، کارگران را برای کندن این تونل در دل کوه (چون کندن تونل کندوان آن‌هم بدون تجهیزات کار بسیار سخت و دشواری بود) با یک سکه پنج ریالی که در آن زمان ارزشمند بود، تشویق می‌کردند و گفته می‌شود به ازای هر کلنگ پول داده می‌شده‌ است.
در مقطعی به دستور ناصرالدین شاه هم جاده مالرو چالوس و هم جاده مالرو هراز توسط مهندس اتریشی به نام گاستیگیرخان تعریض شد، تا بتوان همزمان با چند اسب در کنار هم یا به وسیله کالسکه و اسب در این راه تردد نمود. همه راه‌های دوران قاجاریه مالرو بودند. در طول جنگ جهانی اول پس از نقض بی طرفی ایران و اشغال ایران، با توجه ساخت ادوات نظامی جدید در آن زمان، نیرو‌های اشغالگر خصوصا نیرو‌های بریتانیایی برای تردد و انتقال زره پوش و نفربر‌ها که در خلال جنگ جهانی اول اختراع شده بود با مشکل روبه رو بودند؛ و در جریان سرکوب قیام جنگل و خصوصا پس از انقلاب اکتبر برای مقابله احتمالی با بلشویک‌ها در مسیر به گیلان حتی مجبور به ساخت راه شدند تا بتوانند این ادوات نظامی را به خط مقدم برسانند.

آریا بانو

از سَرگیری برنامه‌ی توسعه راه‌های ایران
پس از به قدرت رسیدن رضا شاه، به خواست بریتانیا و به منظور مقابله احتمالی با بلشویک ها، توسعه راه‌های ایران توسط رضا شاه با جدیت ادامه یافت. بر اساس اسناد آرشیو ملی ایران، طرح و مطالعات و ساخت جاده کرج - چالوس طی سال 1309 توسط مهندس چرنتلسکی طراحی و نقشه برداری شد. عملیات اجرایی آن در اواسط اردیبهشت سال 1310 آغاز شد و در 10-12 آذر سال 1312 افتتاح و مورد بهره برداری قرار گرفت.
در خبر روزنامه اطلاعات 12 آذر 1312 آمده است: «راهی که امروز از طرف قرین‌الشرف ملوکانه افتتاح می‌یابد و نقشه آن از عرض مبارک می‌گذرد از حیث موفقیت و وضعیت محلی و طبیعی در ردیف اول قرار می‌گیرد بهمن جهت است که مورد علاقه خاص ذات مقدس شاهانه شده.»

آریا بانو

بعد از اینکه راه مخصوص در سال 1312 افتتاح و مورد بهره برداری قرار گرفت، بیش از 5 ماه از سال، گذر از این جاده در قله کندوان در ارتفاعات 3200 متری عملا غیر ممکن بود. به همین منظور در اردیبهشت سال 1314 عملیات ساخت تونل کندوان آغاز شد با کندن تونل کندوان در ارتفاع 2000متری از سطح دریا دیگر نیاز نبود دور کوه را با خودرو بگردند و تا ارتفاع 3200 متری صعود کنند. مشکل‌ترین قسمت این جاده این بود که حدودا پنج ماه در سال به علت ریزش برف و شرایط جوی با توجه به خودرو‌های آن روزگار، عملا عبور و مرو از آن را غیر ممکن می‌کرد. با احداث این تونل 13 کیلومتر از راه کرج به چالوس کاسته و دشواری رفت و آمد در زمستان از میان برداشته شد. تونل کندوان 1887 متر طول، عرض تونل 7 متر و ارتفاع آن 6 متر بود.
نام تونل کندوان برگرفته شده از قله کندوان یا گردنه کندوان در جاده چالوس است که این تونل در پایین این گردنه حفاری شده است. ناصرالدین شاه در سفرنامه‌های مازندران خود در عبور از این جاده از کندوان و گردنه کندوان نام برده است. «گدوک کندوان. نام محلی کنار راه تهران به چالوس میان گچسر و دونا و گدوک. جایی از کوه که در زمستان برف در آن جمع شود و مانع عبور و مرور گردد؛ گردنه کوه.» در برخی داستان‌سرایی‌های جعلی تاریخی عنوان شده، چون برای ساخت جاده کندوان در دوران رضا شاه توسط کارگران و استادکاران روستای کندوان همنام با این گردنه در آذربایجان شرقی استفاده شده است، نام این تونل را کندوان گذاشتند که صحت ندارد.
در انتهای راه در هنگام ورود به شهر چالوس روی رودخانه چالوس نیز پل چالوس ساخته شد. عملیات ساخت پل چالوس در بهمن سال 1311 آغاز و در آذر سال 1312 به اتمام رسید. قسمت فلزی پل که عبارت از یک دهنه 70 متری است به وسیله شرکت اشکودا و چهار دهانه بتنی طرفین آن به وسیله اداره طرق مازندران ساخته شده است. طول پل 140 متر و طول فلزی آن 70 متر است. قسمت فلزی پل 295 تن وزن دارد و تمامی این پل به وسیله پرچ ساخته شده است.

آریا بانو

در بعضی مقالات می‌خوانیم رضا شاه دستور ساخت جاده چالوس را به منظور سرکشی به املاک خود واقع در مازندران صادر کرده بود. روزنامه ایران دراین‌باره نوشت: این مطلب نمی‌تواند صحت داشته باشد، زیرا بر اساس اسناد و مدارک موجود بعد از ورود تقی زاده به وزارت مالیه در 26 مرداد سال 1309 اداره واگذاری املاک تاسیس و در راستای آن مالکان مبارز منطقه چالوس، نوشهر، کلاردشت، کجور و تنکابن دستگیر و روانه زندان شدند و در سال 1310 املاک آنان توسط رضا شاه غصب و آنان روانه تبعید شدند.
به نظر می‌رسد همزمان با ساخت جاده چالوس به کمک جاذبه‌های چالوس و نوشهر، کلاردشت و کجور، رضا شاه را وسوسه کردند تا با دستگیری مبارزان منطقه پس از زندانی و تبعید آنان املاکشان را به نفع رضا شاه غصب کنند. مبارزانی که در طول مشروطه، عامل پیروزی مشروطه و فتح تهران بودند.
برای ساخت این جاده تونل‌ها و پل‌های طولانی بسیاری ساخته شده که با توجه به زمان ساخت آن‌ها کار و رنج زیادی لازم داشته‌است. بیشتر سفر‌های گردشگری مردم تهران به کرانه‌های دریای خزر به‌ویژه در تابستان از طریق همین جاده صورت می‌گیرد. اما به علت اینکه طراحی آن در گذشته انجام گرفته‌است، برای سرعت‌های بالا مناسب نیست.
در ادامه عکس‌هایی از مراحل ساخت این جاده‌ی خاطره‌انگیز ببینید.

آریا بانو

مجید آهی وزیر راه وقت در حال دادن گزارش چگونگی ساخت تونل کندوان به رضا شاه

آریا بانو