بزرگنمايي:

آریا بانو - باشگاه خبرنگاران / این روزها یکی از مهم‌ترین دغدغه‌‌های افراد به خصوص دانشجویان، مهاجرت به کشورهای خارجی جهت کسب درآمد بالاست.
امروزه مهاجرت به عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های تمام افراد در سطح جهان شناخته شده است. دلایل گوناگونی برای ترک میهن توسط افراد وجود دارد، اما مهم‌ترین آن وجود مشکلات اقتصادی در کشور مبداء است که فرد به امید کسب درآمد بالا و زندگی بهتر راهی کشورهای بیگانه می‌شود.
بر اساس آمار موجود 20 درصد از ایرانیان تمایل به مهاجرت به سایر کشور‌ها دارند که از این میان تنها 3 درصد می‌توانند برای رفتن خود را آماده کنند؛ چرا که عوامل بسیار زیادی برای تحقق این امر موثر خواهد بود که مهم‌ترین آن داشتن مقدار زیادی پول است. برخی از افراد برای کسب درآمد بیشتر از کشور خارج می‌شوند و با تمام سختی‌ها، زندگی در یک کشور غریب را به جان می‌خرند تا جزو افراد ثروتمند باشند و بتوانند نیاز های مادی خود را به راحتی تامین کنند.
یکی از مهم‌ترین مهاجرت‌هایی که این روز‌ها بیشتر شاهد آن هستیم، ترک وطن از سوی دانشجویان است که به منظور ادامه تحصیل و تضمین آینده خود زندگی در ایران را رها کرده و با پذیرش از دانشگاه‌های خارج زندگی جدیدشان را در همان کشور‌ها آغاز می‌کنند.
با نگاهی به آمار مهاجرت دانشجویان تمام جهان در سیستم رصدخانه مهاجرت، آمار ترک وطن از سوی دانشجویان به راحتی به دست می‌آید.
دانشجویان برای ادامه تحصیل بیشتر جذب کدام کشور‌ها می‌شوند؟
در سال 2016 جمعیت کل دانشجویان کشور تنها 216 میلیون نفر بود که 8.4 میلیون نفر آن‌ها را دانشجویان بین‌المللی یا مهاجر تشکیل می‌داد. از سال 2000 تا 2017 کشور‌های چین، هند و کره جنوبی به عنوان مقصد نهایی بیشتر دانشجویان ایرانی برای ادامه تحصیل محسوب می‌شد، اما امروزه این آمار در کشور‌هایی مانند چین، روسیه و کانادا مشاهده می شود. 
کشور ایران در سال 2011 جایگاه دوازده را در ادامه تحصیل دانشجویان یا فرار مغزها به کشور‌های خارجی داشته است، اما در سال 2017 با تحصیل بیش از 50 هزار دانشجوی ایرانی در کشور‌های کانادا، ترکیه و آمریکا این رتبه به 20 رسیده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد دانشجویان ایرانی مقیم خارج از کشور نسبت به سال‌های گذشته تنها 4 درصد بوده و این آمار در مقایسه با کشور‌های پاکستان و عربستان بسیار پایین‌ است؛ چرا که در اعزام دانشجو به خارج از کشور، پاکستان و عربستان به ترتیب رشد 33 درصدی و 74 درصدی داشته‌اند. این موضوع نشان دهنده بی توجهی به دستاورد‌های علمی و فناوری دانشجویان داخلی است که به علت مشکلات اقتصادی موجود آینده درخشان خود را برای ادامه تحصیل در خارج از کشور می‌بینند.
مهم‌ترین عامل کاهش در روند مهاجرت دانشجویان ایرانی، عدم توانایی در تامین مالی و امکانات مهاجرت، بهبود علمی دانشگاه‌های ایرانی یا پایین آمدن ارزش تحصیل در خارج از کشور است. حال یک موضوع بسیار مهم این است که هیچ آماری برای بازگشت دانشجویان ایرانی که به منظور ادامه تحصیل در سال های گذشته جذب دانشگاه‌های خارج شده اند، وجود ندارد. آنان به هیچ عنوان قصد ندارند که دستاورد‌های علمی و فناوری خود را برای کشورشان صرف کنند و زندگی در کشور‌های بیگانه را به کشور خودشان ترجیح می‌دهند.
90 درصد دانشجویانی که برای ادامه تحصیل کشور خود را ترک می‌کنند ترجیح می‌دهند در همان کشور مبدا مشغول به کار شده، استعداد‌های خود را در همان جا شکوفا کنند، به همین علت روز به روز آمار از دست دادن نخبه‌های جوان ایرانی در کشور بیشتر ‌شود که این موضوع برای آینده علمی ما به شدت زیان بار خواهد بود و می تواند مشکلات زیادی را برای ما به وجود آورد. 
بالا بودن درجه کیفی تدریس، مهم‌ترین عامل مهاجرت دانشجویان
شاید تنها دلیل انتخاب افراد برای ادامه تحصیل در کشور‌های دیگر بالا بودن درجه کیفی تدریس و معتبر بودن مدرک مراکز علمی این دانشگاه هاست. از دلایل افزایش اقامت به کشور‌های دیگر هم می‌توان به سرمایه گذاری بالا و میزان سوددهی این کشور‌ها اشاره کرد.
رعایت ثبات اقتصادی در کشور‌های دیگر یکی از مهم‌ترین دلایلی است که باید حتما رعایت شود، برای مثال یک تاجر برای محاسبه میزان سود و زیان خود می‌تواند طی چند دقیقه آمار مربوطه را به دست آورد، اما همین تاجر در ایران به علت نوسانات قیمت، باید به فکر جلوگیری از ضرر و زیان باشد، در غیر این صورت نمی‌تواند نتیجه موفق آمیز و مطلوبی را کسب کند.
بسیاری از ایرانیان به علت بالا بودن امکانات مورد نیاز و شرایط مطلوب زندگی، آمریکا را به عنوان محل سکونت انتخاب می‌کنند. تا کنون تقریبا یک میلیون نفر توانسته اند اقامت این کشور را دریافت کنند، البته ناگفته نماند که اقدامات کشور آمریکا برای ایرانیان روند نزولی داشته و دلیل این امر سخت شدن اخذ اقامت آمریکا برای ایرانیان بوده است. در حال حاضر شرایط علمی یا ثروتمند بودن تنها دلیل اخذ اقامت آمریکا برای افراد شناخته شده است؛ هر چه پول بیشتری داشته باشید، راحت تر در این کشور زندگی خواهید کرد. 
باید مشکلات را سنجید تا به این نتیجه دست یابیم که مهاجرت دانشجویان به کشور‌های خارجی تا چه میزان برای کشور ما سود دارد و آیا این افراد بعد از رفتن تمایلی به بازگشت خواهند داشت یا خیر؟.
دستاورد‌های علمی و فناوری دانشجویان باید در کشور خودمان مورد استفاده قرار بگیرد، اما در حال حاضر این روند نتیجه بالعکس دارد و برای بهبود این وضعیت باید راهکار‌های اساسی در نظر گرفته شود.
وزارت علوم باید برای بازگشت دانشجویان مهاجر برنامه‌ریزی کند
محمد صادق بیجندی، معاون آموزشی جهاد دانشگاهی اظهار کرد: اعزام دانشجویان ایرانی به خارج از کشور اگر با برنامه ریزی مناسبی صورت بگیرد، تاثیر مثبتی بر رشد علم و فناوری کشور خواهد داشت و باعث برقراری ارتباطات متقابل علمی و فرهنگی بین دانشجویان و جامعه می‌شود.
او افزود: از آنجایی که ایران برای اعزام دانشجویان به خارج از کشور هدفمند عمل نکرده است و دانشجویان ایرانی خودشان با گرفتن پذیرش از دانشگاه‌های دیگر به آنجا مهاجرت می‌کنند، هیچ برنامه‌ای برای بازگشت و برقراری ارتباط منسجم با آنان وجود ندارد. تمام دستاوردهای آن‌ها نصیب کشورهای بیگانه می شود و کشورمان از نظر علم و فناوری عقب می ماند.
بیجندی تصریح کرد: توسط سفارتخانه های کشورمان در سراسر جهان می توانیم از مهارت و دستاوردهای دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در خارج استفاده کنیم، اما در حال حاضر مجموعه و ساختاری که بتواند هدفمند با دانشجویان ایرانی خارج از کشور ارتباط برقرار کند، نداریم و این موضوع ممکن است مشکلات جدی را برای حوزه فناوری کشور به وجود آورد.
معاون آموزشی جهاد دانشگاهی ادامه داد: بسیاری از دانشجویان با استعداد ایرانی برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری از دانشگاه‌های برتر دنیا پذیرش گرفته و به آنجا می‌روند. باید بدانیم که به علت رصد نشدن این دانشجویان عالی رتبه، مشکلاتی در آینده دانشگاهی و پژوهشی کشور به وجود خواهد آمد و نیروهای ماهر ایرانی را از دست خواهیم داد.
بیجندی درباره راهکار‌های موثر برای بهبود وضعیت مهاجرت دانشجویان ایرانی و استفاده از دستاورد‌های علمی آنان در کشور، گفت: مهم‌ترین راه استفاده از دستاورد‌های این دانشجویان، استفاده از تجربه‌های موفق کشور‌های دیگر در این حوزه است. کشورهای خارجی برای اعزام دانشجو به خارج امتیاز خاصی قائل نمی‌شوند، اما با تنظیم برنامه‌های خاص به ویژه بعد از پذیرش فرد از دانشگاه‌های خارجی سعی می‌کنند به شیوه‌های مختلف ارتباط آنان را با دانشگاه‌هایی که مقاطع قبلی را در آن جا خوانده اند، تقویت کنند.
معاون آموزشی جهاد دانشگاهی اضافه کرد: اگر وزارت علوم، همه دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی عالی را موظف کند که پذیرش دانشجویان در کشور‌های خارجی را رصد کرده و با برقراری ارتباط موثر با دانشجویان باعث بازگشت به کشور و استفاده از دستاورد‌های علمی آنان شود، وضعیت بهتری در این زمینه خواهیم داشت.
بیجندی بیان کرد: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فعالیت‌هایی را طی چند سال اخیر در زمینه بازگشت دانشجویان ایرانی به کشور انجام داده است، اما باید گفت این اقدامات کافی نبوده و باید منسجم‌تر و هدفمند‌تر عمل کنیم.
معاون آموزشی جهاد دانشگاهی گفت: نیرو‌های توانمند و با استعداد کشور جذب کشور‌های توسعه یافته می‌شوند و این امر باعث خواهد شد در آینده‌ای نزدیک شاهد ایجاد خلاء در زمینه نخبگان علمی باشیم که برای بهبود این وضعیت باید با کمک وزارت علوم برنامه های راهبردی و موثری را ترتیب دهیم.