بزرگنمايي:

آریا بانو - جام جم / در میان کتاب‌ها و فیلم‌هایی که برای جنگ ساخته‌شده، گرچه سهم زنان به نسبت مردان کمتر است، اما روایت‌های جانداری از آنها بیان‌شده است. هرقدر از جنگ فاصله می‌گیریم تعداد این روایت‌های تصویری و مکتوب بیشتر می‌شود و درنتیجه مخاطبان بیشتری هم پیدا می‌کند. در این صفحه مروری داشته‌ایم بر مشهورترین کتاب‌هایی که در این حوزه نوشته‌شده‌اند. در کنار آنها فیلم‌های مهم این حوزه در سال‌های اخیر را هم فهرست کرده‌ایم.
خاطرات زنان درگیر جنگ
خاطرات زنان رزمنده زیادی تابه‌حال چاپ‌شده است. این کتاب‌ها اغلب از سوی انتشارات سوره مهر منتشرشده. بعضی از این کتاب‌ها نوشته خودزنان بود و بعضی‌ها هم از دل گفت‌وگوهای طولانی و مصاحبه‌ها درآمده است. کتاب‌های معروفی مثل دا (خاطرات سیده زهرا حسینی)، دختر شینا(خاطرات قدم خیر محمدی کنعان، همسر سردار شهید حاج‌ستار ابراهیمی) و دختران اُ.پی.دی (خاطرات مینا کمایی در دوره هشت‌ساله جنگ در بیمارستان شرکت نفت آبادان) برای دنبال کنندگان این دسته از کتاب‌ها نام‌های آشنایی است. «یکشنبه آخر» روزنوشت‌های معصومه رامهرمزی است. دختری از خرمشهر که خاطراتی را از آغاز تا پایان جنگ مکتوب کرده است.کتاب «فرنگیس» هم خاطرات فرنگیس حیدرپور است، زنی که تندیس تبر به دستش در کرمانشاه معروف است. او که پدر و برادرش توسط نیروهای عراقی کشته‌شده‌اند با دست‌خالی و تنها با یک تبر با دو نفر از متجاوزان درگیر می‌شود و یکی را کشته و دیگری را مجروح به دست سربازان ایرانی می‌سپارد. از دیگر کتاب‌های متفاوت می‎توان به «من زنده‌ام» اشاره کرد. خاطرات معصومه آباد، دختری که در 17 سالگی به دست نیروهای بعثی اسیر شد و چهار سال از عمرش را در اسارت گذراند. «روزهای بی آینه» هم از زاویه‌ای دیگر به ماجرای اسارت نگاه می‌کند و خاطرات منیژه لشکری، همسر آزاده خلبان، حسین لشکری است که 18 سال منتظر آمدن همسرش از سفر ناخواسته و طولانی‌اش است.
خاطرات همسران شهید
از دیگر کتاب‌های مستندی که به شکل متفاوتی به موضوع زنان و جنگ پرداخته، مجموعه‌ نیمه پنهان ماه است. در این مجموعه که از گفت‌وگو با همسران شهیدان سرشناس جنگ تهیه‌شده، ناگفته‌هایی مطرح می‌شود که در دل تاریخ پرالتهاب جنگ کمتر به آن پرداخته‌شده است. اینجا حمید و فاطمه. مهدی و صفیه. ابراهیم و ژیلا جای عناوینی مثل شهیدان باکری و همسرانشان و شهید همت و همسرش نشسته است. فرماندهان شجاعی که همیشه عکس آنها را بالباس‌های خاکی در میدان نبرد دیده‌ایم در این کتاب‌ها تبدیل به همسر و پدر مهربانی می‌شوند و منش و روش‌شان در زندگی فردی شرح داده می‌شود. آن نکته‌های کوچک و پنهانی که از آنها چنین شخصیت‌های استواری را ساخته در این کتاب‌ها به‌خوبی بیان‌شده است. اولین کتاب این مجموعه گفت‌وگو با غاده‌جابر، همسر شهید چمران است و کتاب دوم هم گفت‌وگو با همسر شهید همت است. با استقبال خوبی که از این مجموعه شد، انتشارات روایت فتح تاکنون بیش از 30 جلد از آن را منتشر کرده است. نویسندگانی مثل حبیبه جعفریان و مریم برادران، راوی خاطرات همسران شهید بوده‌اند.
کتاب‌های داستانی
نقش زنان در ادبیات داستانی جنگ به‌اندازه مردان دیده و پرداخته نشده است. «هرس» یکی از مشهورترین و تازه‌ترین رمان‌های این حوزه است. نسیم مرعشی نویسنده جوان اهوازی در این کتاب مشکلات و تلخی‌های زنان یک شهر جنگزده را روایت کرده است. از دیگر کتاب‌های این حوزه می‌توان به شیار 143 اشاره کرد. کتابی نوشته نرگس آبیار که فیلم سینمایی آن‌هم با اقبال زیادی مواجه شد. «او را دیدم زیبا شدم» یکی دیگر از کتاب‌های این حوزه است که از ارتباط دختر جوانی به‌عنوان پرستار و مجروحان جنگی صحبت می‌کند. 
فیلم‌ها
بخشی از مهم‌ترین فیلم‌هایی که در دهه 90 و با موضوع خانواده شهدا ساخته‌شده اینجا آمده است. فیلم‌های خوش‌ساخت و مهمی که اغلب با اقبال عمومی هم مواجه شده‌است.
ویلایی‌ها
روی پوستر فیلم ویلایی‌ها تصویر دو زن دیده می‌شود که پشت به دوربین در حال رفتن به‌جایی هستند. داستان این فیلم حول چند زن می‌گذرد. خانواده‌ فرماندهان سپاه و ارتش در سال 65 در شهرکی نزدیک جبهه منتظر برگشتن همسران‌شان هستند. زنانی عادی که در موقعیت سخت و پیچیده قرارگرفته‌اند و هرلحظه در انتظارند رزمنده‌ای از راه برسد و خبر شهادت همسرشان را با خود آورده باشد. ویلایی‌ها یکی از تأثیرگذارترین نقش‌آفرینی‌های ثریا قاسمی در سینماست.
شیار143
شیار 143 معروف‌ترین فیلم نرگس آبیار است. داستانی واقعی از مادری که سال‌ها در انتظار فرزندش بوده تا از جنگ برگردد.«انتظار» کلمه کلیدی این فیلم است که با بازی روان مریلا زارعی در نقش الفت به‌خوبی بیان‌شده است. الفتی که نمی‌داند پس از سال‌ها پسرش زنده است، شهید شده یا در زندان‌های رژیم بعث اسیر است.
بوسیدن روی ماه
داستان حول محور دو زن سالمند احترام السادات (‌شیرین یزدان بخش‌) و فروغ (‌رابعه مدنی) می‌گذرد. زنانی که سال‌ها پیش پسرهایشان را باهم به جبهه فرستادند و حالا خبری از آنها نیست. چشم‌انتظاری مادران پس از 20 سال، زندگی روزمره آنها، مراجعه مکررشان به ستاد شهدا و رنجی که آنها در نبود فرزندانشان تحمل می‌کنند در این فیلم به‌خوبی نمایش داده‌شده است.
 مهمان‌داریم
محمدمهدی عسگرپور در این فیلم زن و شوهر سالمندی را تصویر کرده که سه فرزندشان را در جنگ ازدست‌داده‌اند و یک فرزند جانباز هم دارند. آهو خردمند و پرویز پرستویی بازیگران اصلی این فیلم هستند.