بزرگنمايي:

آریا بانو-

مهرگان یا جشن مهر یکی از جشن‌ های ایران باستان است که در روزهای آغازین فصل پاییز برگزار می‌ شد.

مهرگان پس از نوروز بزرگ ترین جشن ایرانیان باستان بوده‌ است.

فلسفه ی جشن مهرگان سپاسگزاری از خداوند به خاطر نعمت‌ هایی که به انسان ارزانی داشته و نیز استوار کردن دوستی‌ ها و مهرورزی میان انسان ها است.

جشن مهرگان نیز همانند نوروز با آیین یگانه و آداب و رسوم ویژه برگزار می‌شود.

تاریخچه جشن مهرگان

قدمت جشن مهرگان به هزاره دوم پیش از میلاد بر می‌گردد و این مراسم بیش از 4 هزار سال قدمت دارد. دیرینگی جشن مهرگان دست کم تا دوران شاهان باستانی و بزرگ ایران باز می‌ گردد. فردوسی در شاهنامه به روشنی به این جشن کهن اشاره کرده‌ است.

پیش از هخامنشیان، جشن مهرگان «بغ یادی – بگ یادی» (bāgayādi) نام داشت که به معنای «یاد خدا – سپاسگزاری از خدا» بود. براساس متون اوستا،کتاب مقدس زرتشتیان، تقویم ایرانیان پیش از هخامنشیان دارای دو فصل تابستان و زمستان بود که نوروز جشن آغاز سال جدید و فصل تابستان، و مهرگان جشن آغاز نیمه دوم سال و فصل زمستان بوده.

زمان برگزاری جشن مهرگان

این جشن امروزه در روز دهم مهر ماه برگزار می‌ شود. با این حال برخی ایران‌ شناسان آن را نادرست می‌ دانند. البته بر اساس آنچه در شاهنامه ی فردوسی آمده، زمان برگزاری جشن مهرگان در آغاز ماه مهر و فصل پاییز بوده است و دست کم تا پایان دوره هخامنشی و احتمالاً تا اواخر دوره اشکانی نیز به همینگونه بوده. اما از این زمان و شاید در دوره ساسانی، جشن مهرگان به «مهر روز» یا شانزدهم ماه مهر منتقل  شد. این جشن در «مهر روز» آغاز می‌ شد، شش روز به درازا می‌ انجامید و در روز «رام روز» به پایان می‌ رسید.

دلیل برگزاری جشن مهرگان

دلیل برگزاری جشن مهرگان در آغاز ماه مهر و اصولاً نامگذاری نخستین ماه فصل پاییز به نام مهر آن است که در مقاطعی از دوران باستان و همینطور در عصر هخامنشی، شروع پاییز، آغاز سال نو بوده و از همین روی نخستین ماه سال را به نام مهر منسوب کرده‌ اند.

تثبیتِ آغاز سال نو در هنگام اعتدال پاییزی با نظام زندگیِ مبتنی بر کشاورزیِ ایرانیان بستگیِ کامل دارد. می‌ دانیم که سال زراعی از ابتدای پاییز آغاز می شود و در پایان تابستان خاتمه می‌ یابد، قاعده‌ ای که هنوز هم در میان کشاورزان متداول است و در بسیاری از نواحی ایران جشن‌ های فراوان و گوناگونی به مناسبت فرارسیدن مهرگان و همینطور پایان فصل زراعی برگزار می‌ شود.

آیین‌های جشن مهرگان

آنگونه که از منابع موجود، همچون نگاره‌ ها و متون باستانی و نوشته‌ های مورخان و دانشمندان قدیم ایرانی و غیر ایرانی و نیز آثار شاعران و ادیبان دریافت می‌ شود، ایرانیان در جشن مهرگان تا حد امکان با جامه‌ های ارغوانی (یا دستکم با آرایه‌ های ارغوانی) گرد هم جمع می‌ شدند، در حالی که هر یک چند «نبشته‌ی شادباش» یا به قول امروزی، کارت تبریک برای هدیه به همراه داشتند. این شادباش‌ ها را معمولاً با بویی خوش همراه می‌ ساختند و در لفافه‌ ای زیبا می‌ پیچیدند.

در میان، خوان یا سفره‌ی مهرگانی که از پارچه‌ ای ارغوانی رنگ بود، «گل همیشه شکفته» می گذاشتندد و پیرامون آن را با گل‌ های دیگر تزئین می‌ کردند. امروزه نمی‌ دانیم که آیا «گل همیشه شکفته» نام گلی خاص بوده‌ یا نام عمومی گل‌ هایی که برای مدتی طولانی و گاه چندین ماه شکوفا می‌ مانند. در پیرامون این گل‌ ها، چند شاخه درخت گز، هوم یا مورد نیز قرار می دادند و انواعی از میوه‌ های پاییزی ترجیحاً به رنگ سرخ، به این سفره اضافه می‌ کردند؛ میوه‌ هایی مانند: سنجد، انگور، انار، سیب، به، ترنج (بالنگ)، انجیر، بادام، پسته و فندق.

ایرانیان پس از خوردن نان و نوشیدنی، به اجرای موسیقی و پایکوبی‌ گروهی می‌ پرداختند. در پایان مراسم، شعله‌ های فروزان آتش، نظاره‌ گر دستانی بود که به طور دسته‌ جمعی و برای تجدید پایبندی خود بر پیمان‌ های گذشته، در هم فشرده می‌ شدند.