آریا بانو - شهربانو / اینستاگرام رسانه‌ای در اختیار زنان امروز ایران است. حضور پررنگ زنان ایرانی در این شبکه اجتماعی ما را بر آن داشته است که بیشتر درباره این شبکه بدانیم، بنویسیم و بشناسیم. به‌خصوص برای والدینی که دختران نوجوان دارند شناخت و آشنایی با این شبکه اجتماعی ضروری است. در این یادداشت درباره حضور دختران نوجوان در اینستاگرام خواهیم گفت. نوجوانی سن هویت‌یابی است و نوجوانان برای پاسخ به سؤال «من کیستم و چه کسی می‌خواهم باشم؟» به هر جایی سرک می‌کشند. شبکه‌های اجتماعی نیز از فضاهایی هستند که نوجوانان برای کشف هویت خود وارد آن می‌شوند. این شبکه‌ها آن‌ها را با انواع مختلفی از الگوها و سبک‌های زندگی روبه‌رو می‌کنند که هرکدام به نوعی بر فرایند هویت‌یابی نوجوانان مؤثرند. در ادامه توضیح خواهیم داد که دختران در این شبکه‌ها به چه فعالیت‌هایی مشغول هستند و اینستاگرام چه تأثیری بر شکل‌گیری هویت آن‌ها دارد.

معمولا دختران نوجوان در اینستاگرام صفحات خصوصی دارند که با دوستان و مخاطبان خاص خود در آن‌ها ارتباط برقرار می‌کنند. صفحات آن‌ها عمومی نیست که افراد ناشناس بتوانند وارد شوند. به نظر می‌رسد آن‌ها از اینستاگرام بیشتر برای حضور در جمع دوستان هم‌سن خود استفاده می‌کنند. در واقع، عضویت در این شبکه بخشی از دوستی‌ها و ارتباطشان با گروه هم‌سالان است. چنانچه گروه هم‌سالان در سنین نوجوانی تأثیرگذارترین افراد هستند، معمولا نوجوانان به خاطر دوستان خود وارد این شبکه می شوند. این عضویت نوعی مقبولیت و به‌روز بودن در بین گروه دوستان را برای آن‌ها به دنبال دارد. در نقطه مقابل، حضور نداشتن در این شبکه برایشان نوعی طرد شدن و مورد تمسخر قرار گرفتن توسط دوستان را به وجود می‌آورد. آن‌ها ابتدا برای دور نماندن از گروه دوستان وارد این شبکه می‌شوند اما به مرور، با دنیای تازه و افراد بسیاری در این شبکه آشنا می‌شوند.
همان‌طور که گفته شد، نوجوانان به دنبال کشف هویت در این شبکه می‌چرخند و پیش از هر چیز جذب افراد مشهور، قدرتمند و جذاب می‌شوند و آن‌ها را به عنوان الگوهای موفق سرمشق خود قرار می‌دهند. سؤالی که در اینجا مطرح است این که شبکه اینستاگرام چه افرادی را به عنوان افراد موفق و محبوب به نوجوانان معرفی می‌کند. پاسخ این است که هر فردی در اینستاگرام فالوئر (دنبال‌کننده) بیشتری داشته باشد، فرد موفق‌تری تلقی می‌شود. البته این تلقی در بسیاری از موارد صحیح نیست و افراد موفق، دانشمند و نخبه زیادی در اینستاگرام حضور دارند که فالوئرهای کمی دارند. اما متأسفانه اینستاگرام این‌طور القا می‌کند که هرکس فالوئر بیشتر دارد موفق‌تر و مهم‌تر است.
افراد پرفالوئر در اینستاگرام در درجه اول سلبریتی‌ها هستند که یا بازیگرند یا خواننده یا ورزشکار. در نتیجه، نوجوانی که به دنبال هویت و آینده خودش می‌گردد بیش از هر گروه دیگری با این افراد به عنوان افراد موفق روبه‌رو می‌شود. به همین دلیل است که اگر صفحات اینستاگرامی و علاقه‌مندی‌های نوجوانان را در این شبکه دنبال کنید، متوجه علاقه و تمایل افراطی آن‌ها به خوانندگی می‌شوید که این تمایل تا حد زیادی متأثر از فضای سلبریتی‌محور شبکه‌های اجتماعی است.
دنبال کردن سلبریتی در برخی از آن‌ها شکل افراطی‌تری به خود می‌گیرد و باعث می‌شود دسته‌ای از دختران نوجوان فعالیت‌هایی جدی در قالب ایجاد صفحات هواداری سلبریتی‌ها داشته باشند. آن‌ها برای زنان و مردان ستاره سینما یا خواننده‌ها و ورزشکاران صفحات هواداری ایجاد می‌کنند و در این صفحات ابراز علاقه شدید خود را به یک ستاره بیان می‌دارند. صاحبان این صفحات هواداری با یکدیگر گروه‌های طرف‌داران تشکیل می‌دهند و هویت خود را متأثر از ستاره محبوبشان تعریف می‌کنند. بسیاری از این نوجوانان حتی نام واقعی خود را بیان نمی‌کنند بلکه اسم خود را در کنار نام ستاره محبوبشان به عنوان نام قرار می‌دهند.
علاوه بر سلبریتی‌ها، افراد اینستاگرامی معروف مانند اینفلوئنسرها و بلاگرها بر نوجوانان تأثیرگذارند. زنان اینفلوئنسر که صفحات پرفالوئری در اینستاگرام دارند اغلب در زمینه مد و زیبایی کار می‌کنند. آن‌ها جدیدترین و متنوع‌ترین مدل‌های لباس و آرایش را به نمایش می‌گذارند. به همین دلیل، نوجوانان در سبک پوشش خود می‌توانند بسیار متأثر از اینفلوئنسرهای اینستاگرامی باشند.
افراد مشهور اینستاگرامی بیش از هر چیز شهرت، نمایش و مصرف را به عنوان مؤلفه‌های موفقیت به نمایش می‌گذارند. با توجه به الگوهای تک‌بعدی که در اینستاگرام تحت عنوان افراد پرمخاطب و موفق به نوجوانان معرفی می‌شود، به نظر می‌رسد وظیفه خانواده‌ها، معرفی الگوهای متنوع‌تری از افراد موفق به فرزندانشان باشد. لازم است که اشخاص موفق در رشته و حوزه‌های متنوع به نوجوانان معرفی شوند که آن‌ها بتوانند هویت و آینده خود را در طیف وسیع‌تری از مشاغل، تخصص‌ها و سبک‌های زندگی پیدا کنند.
نویسنده: دکتر زهرا اردکانی - پژوهشگر مطالعات رسانه ای زنان