بزرگنمايي:

آریا بانو - جام جم / شبکه 5 با مستندی درباره روزهای اسارت نوجوانان از روایت یک زندانبان عراقی می گوید.
قصه جنگ آن هم طولانی ترین جنگ قرن بیستم خاورمیانه از آن داستان هایی است که هر چقدر هم که از آن بگذرد، فراموش شدنی نیست و همیشه جای پرداخت دارد. این بار هم «بین القفسین» سراغ این برگ تاریخ رفته و در قالب مستند از گروه اطفالی که به اسارت گرفته شدند، گفته است. ماجرا از این قرار است که به دنبال عملیات خیبر در سوم اسفند سال 1362 و به اسارت درآمدن حدود 400 نفر از اسرای کم سن و سال در این عملیات، بعثی ها درصدد جمع آوری این اسرا که به اطفال مشهور بودند در یک اردوگاه برآمدند. در ادامه فروردین 63 اردوگاهی را در کنار اردوگاه الرمادی و عنبر تاسیس کردند و اسرای کم سن و سال الرمادی و موصل2 که به اردوگاه خیبری ها مشهور بود را به این اردوگاه منتقل کردند. این مرکز به دلیل قرار گرفتن بین اردوگاه الرمادی و عنبر به اردوگاه بین القفسین و به علت حضور اسرای نوجوان 15 تا 18 سال در آن به اردوگاه اطفال مشهور شد. بعثی ها تا مدت ها سعی می کردند از تعداد تقریبی 700 نفر اسیر نوجوان ایرانی در این اردوگاه بهره برداری رسانه ای کنند، اما در ادامه تاریخ مسیر دیگری را طی کرد، جریانی که در این مستند به کارگردانی و تهیه کنندگی علی شهاب الدین منعکس شده است. در ادامه گپ و گفتی با سازندگان بین القفسین درباره جزئیات این مستند داشتیم.
ناگفته های یک سرباز عراقی از اردوگاه اطفال
داستان این مستند درباره سعد التمیمی، کهنه سرباز عراقی است که دوران سربازی خود را در زمان جنگ هشت ساله ایران و عراق، در اردوگاه بین القفسین الرمادی گذرانده است. او به دلیل خوش رفتاری با اسرای نوجوان ایرانی اردوگاه، ارتباط خوبی با آنها برقرار می کند. حالا بعد از گذشت 30 سال سعد به ایران می آید تا مهمان کسانی باشد که روزی اسیر اردوگاهی بودند که سعد در آنجا نگهبانی می کرده است.
شهاب الدین، کارگردان و تهیه کننده این مستند درباره شکل گیری آن و این که اصلا چه شد سراغ چنین سوژه ای رفتند، گفت: ایده اولیه این مستند زمانی به ذهنم رسید که با تعدادی از اسرا و آزادگان سرافراز، در اربعین سفری به کشور عراق داشتیم. در آن سفر در خصوص شخصیت آقای سعد؛ سرباز شیعه عراقی از اسرا چیزهایی شنیدم. او جزو سربازان عراقی بود که با نوجوانانی که اسیر شده بودند، ارتباط خوبی برقرار کرده و با آنها خوش رفتار بود. آن هم در زمانی که شکنجه های روانی و رفتارهای ناخوشایندی با این اسرا می شد. زمانی که داستان او را شنیدم، تصمیم گرفتم تا اطلاعات بیشتری را درباره اش جمع آوری کنم، به همین خاطر به استان ناصریه و شهر الرفاعی در جنوب کشور عراق رفتم.
او با اشاره به شخصیت این سرباز عراقی و دشواری هایی که باعث شد نشود به راحتی درباره آن روزها با او حرف زد، بیان کرد: آقای سعد بعد از دوره سربازی به شغل معلمی مشغول شد. او شخصیتی محکم، خویشتندار، محافظه کار، وطن پرست و تاحدودی محتاط دارد و همیشه نگران بود نکند فیلم من باعث شود او ضدوطن و خائن معرفی شود. به همین دلیل سعد در عین ارادت و همذات پنداری با سربازان ایرانی، به شدت وطن پرست، محافظ و دوستدار کشورش است و این را در صحبت هایش هم عنوان کرد. با همه اینها او ناگفته های زیادی داشت و با این روحیه به سختی می شد از ایشان حرفی، روایتی و خاطره ای را شنید.
به گفته شهاب الدین، سعد به شدت نسبت به آینده سیاسی کشور عراق نگران بود و به همین دلیل ترجیح می داد هر صحبتی را مطرح نکند، چرا که تعدادی از بازماندگان رژیم بعث در بعضی از ادارات شهر هنوز دارای پست و منصب هستند و او از این مساله واهمه داشت که نکند این ارادتش به ملت ایران و حمایت از آنها در کنار ارادتش به جمهوری اسلامی برایش دردسرساز باشد.
یادآوری یک پیوند قدیمی
او با یادآوری این دلایل اضافه کرد: در این شرایط و با توجه به صحبت هایی که از آن گفتم، ما مجبور بودیم با در نظر گرفتن تمام ملاحظات خاص این کار را انجام دهیم و دست به روایت ماجرا بزنیم. در قصه ابتدایی بنا بود تا سعد با یکی از دخترانش که از بیماری رنج می برد در یکی از بیمارستان های تهران بستری شود و توسط پزشکی که اتفاقا سال ها اسیر سعد بود، مداوا شود. اما به دلیل ناهماهنگی ها و عدم ایجاد شرایط مناسب، متاسفانه این اتفاق نیفتاد. حتی قرار بود طبق روایت سعد که می گوید اولین بار، عبدالحسین، یکی از اسرای نوجوان را که سال ها بعد از جنگ و آزادی در مرز دیده در فیلم بازسازی کنیم و نام فیلم را هم تغییر دهیم، اما متاسفانه آن هم محقق نشد. این تهیه کننده معتقد است با وجود همه تغییرات، ملاحظات و اتفاقاتی که از سرگذراندند، این اثر همچنان نقاط قوت خود را دارد، مواردی که او با اشاره به آنها گفت: نکته قوت و قابل دفاع این مستند، موضوعی است که به پیوند عمیق ملت ایران و عراق برمی گردد و این روزها توسط رسانه های غربی و عربی از زوایای مختلفی مدام به آن دامن زده می شود. من فکر می کنم پخش این مستند در این مقطع زمانی مبین آن است که پیوند بین دو ملت ناگسستنی است و با وجود جنگ خانمانسوز و کشتار وسیعی که طی این هشت سال توسط رژیم بعث بر ملت مظلوم ایران و عراق صورت گرفته، عشق به امام حسین(ع) و اهل بیت(ع)، حلقه اتصال بین این دو ملت می باشد و با وجود تمام کدورت هایی که بوده این عشق ناگسستنی است.
به گفته او، پایه داستان این مستند به دیدگاه رژیم بعث در آن زمان درباره نوجوانان برمی گردد، چرا که آنها با تصور این که می توانند از نوجوانان حاضر در این اردوگاه جهت بهره گیری رسانه ای و تبلیغاتی استفاده کنند همه شان را در آنجا جمع آوری کردند. هرچند در همین اردوگاه نوجوانان دارای، تنوع تفکر و سلیقه بودند، اما اغلب انقلابی، پرشور و در مقابل رژیم بعث شجاعانه و بی پروا ایستادگی می کردند. این که از چه زمانی تحقیق و جمع آوری داده ها برای این مستند شروع شد هم موضوعی بود که این کارگردان درباره اش گفت: تحقیق این مستند از سال 94 شروع شد و در اربعین سال های 94 و 97 در عراق و در تابستان 98 در ایران ضبط شد که با مونتاژ و صداگذاری آن در سال 98 با حمایت مدیر محترم شبکه پنج جناب آقای اشناب و مدیر محترم گروه معارف این شبکه جناب آقای سلطانی این شبکه، پروژه به پایان رسید.
زندانبانی که زندانی شد
بین القفسین در گروه معارف شبکه پنج تولید شده است و سعید سلطانی، مدیر این گروه درباره آن بیان کرد: واقعا وقتی از اسارت در اردوگاه اطفال صحبت می کنیم، باید دید که از چه می گوییم! در این مستند و داستانی که البته ما به ازای بیرونی دارد و خیلی از اسرای آن زمان در جریانش هستند، به نظر می رسد بعد از هفت سال اسارت؛ زندانبان زندانی شده بود و زندانی زندانبان. حالا اما نه زندانی هست و نه نگهبانی، اما اسارت یک مفهوم است که از ذهن شروع می شود و ادامه پیدا می کند. چه بسا زندانی ای که از اسارت آزاد می شود و چه بسا زندانبانی که در اسارت باقی می ماند. او اضافه کرد: همان طور که می دانید و صحبت آن مطرح شد، علی شهاب الدین چند روزی در پی انتخاب سوژه ای خاص بود که به واسطه دوستی با تعدادی از آزادگان با شخصیت کهنه سرباز عراقی به نام «سعد» آشنا می شود. سعد، مقلد امام خمینی بود و به دلیل برخورداری از شخصیت فرهنگی و انسانی، رفتاری معقول و به دور از خشونت و آزار با اسرا داشت. او هرچند در برخی مواقع برای جلوگیری از هرگونه شک در بین بعثی ها مجبور به تظاهر به رفتار خشن با اسرا می شد و برای همین نگاه به سعد از طرف تعدادی از اسرا همراه با احتیاط بود. سلطانی با اشاره به جزئیات این طرح و این که چه شد که با آن موافقت کردند، بیان کرد: وقتی این طرح از طرف طراح و تهیه کننده به شبکه ارائه شد به دلیل برخورداری از درونمایه های عاطفی و انسانی؛ در راستای پیوند عمیق بین دو ملت ایران و عراق و استفاده از تصاویر روتوسکوپی که بخشی از دوران اسارت را تداعی می کند؛ در شورای طرح و برنامه تصویب شد. در ادامه اما به دلیل روند طولانی تحقیق و سفر های متعدد، تولید این کار حدود چهار سال زمان برد. مدیر گروه معارف شبکه پنج در آخر گروه های مختلف را تشویق به ارائه طرح کرد و گفت: در راستای ارج نهادن به مجاهدت مجاهدان و ایثارگران، از هر گونه ایده ای که بتواند گوشه ای از فداکاری این افراد را به مخاطبان مشتاق نشان دهد حمایت خواهیم کرد و علاقه مندان به این فضا می توانند ایده هایشان را برای ما ارسال کنند.
 فاطمه شهدوست