بزرگنمايي:

آریا بانو - جام جم / 9 آگوست (دیروز) روز جهانی تشویق به کتابخوانی بود. تا سال قبل و پیش از این که کرونا همه گیر شود و دورهمی ها و گردهمایی ها تعطیل، مردم در سراسر دنیا در چنین روزی درگروه های بزرگ یا کوچک دور هم جمع می شدند و کتاب می خواندند تا این رسم دیرینه همچنان ادامه یابد. حالا که کرونا آمده و نباید آدم ها کنار هم باشند، دیروز در بیشتر نقاط دنیا و بیشتر در آن مکان هایی که آدم های کتاب دوست و کتابخوان زندگی می کنند، مراسم کتابخوانی به صورت آنلاین برگزار شد. در کشور ما مساله کتابخوانی و مطالعه از آن مسائل نخ نمایی شده که مانند خاری در زخم عمل می کند، نه خوب می شود و نه آنقدر عمق جراحت زیاد که صورت مساله کلا حذف شود. سال هاست آدم های مختلفی که در حوزه فرهنگ فعال هستند، هشدار می دهند که سرانه مطالعه در کشور ما بسیار پایین است.برخی می گویند شرایط تغییر کرده و الان مردم به جای کتاب کاغذی، کتاب آنلاین و الکترونیک می خوانند و آمار کتاب آنقدرها هم پایین نیست. اما ناشران و آنهایی که دستی در نشر و توزیع دارند، می گویند این یک فریب است و تیراژ نشان می دهد که کتاب در کشور ما مساله نیست. در میان همه این اظهارنظرها گروهی هم بر این باورند که کتابخوانی یکباره در آدم ها شکل نمی گیرد و باید مطالعه از کودکی در آدم ها برنامه ریزی شود تا در بزرگسالی به سبک زندگی آنها تبدیل شده و جامعه ما صاحب آدم هایی شود که کتاب می خوانند. بچه های دهه های قبل، سرگرمی های محدودی داشتند که اصلی ترین آنها خواندن کتاب بود و این عادت در بزرگسالی هم همراه آنها می شد اما وقتی سرگرمی ها متنوع شد و گسترده، آخرین گزینه اوقات فراغت و سرگرمی برای بچه ها شد کتابخوانی. اما برخی با این نظر موافق نیستند و ریشه این که آدم های امروزی کتاب نمی خوانند را در کم کاری در سه حوزه می دانند: خانواده، مدرسه و صدا و سیما.
ارجحیت معیشت بر کتاب
بیوک ملکی، نویسنده قدیمی و پیشکسوت کودک و نوجوان بر این باور است که بیشتر مردم الان درگیر معیشت هستند و زمانی که پدر و مادر بیشتر حجم ذهنشان درگیر دخل و خرج خانواده است دیگر به این فکر نمی کنند که کتاب را در سبد خانواده قرار دهند.
به این نویسنده می گویم: اما اگر پدر و مادر دغدغه کتابخوانی داشته باشند و بخواهند این روش را به فرزند خود منتقل کنند، از کتاب هایی که در خانه دارند، می توانند استفاده کرده و همان ها را بخوانند یا حتی مجله بخوانند، چون کارشناسان می گویند، فرزند، وقتی پدر و مادر خود را در حال مطالعه ببینند، این رفتار در او نهادینه می شود.
ملکی می گوید: بله، اینها روش های کتابخوان کردن بچه هاست. همانطور که اگر کتاب دغدغه مسوولان کشور باشد، باید در برنامه های تلویزیون کتابخانه حتما وجود داشته باشد، چه در برنامه های ترکیبی و چه در برنامه های نمایشی، چون در بیننده تاثیرگذار است. اما سوال من این است که چرا جامعه ما در زمینه کتاب به اینجا رسید؟ در دهه 60 تیراژ کتاب ها حدود 20هزار جلد بود اما الان رسیده به 500 جلد که دیگر نمی توان نامش را انتشار کتاب گذاشت.
جریان سازی کیانوش همچنان ادامه دارد
از ملکی می پرسم شاید نویسنده های خوب هم کم شده اند، می گوید: این که طبیعی است، ما انتظار نداریم همه آنهایی که می نویسند خوب بنویسند. قبل از انقلاب چهار، پنج شاعر خوب و مدرن در زمینه کودک داشتیم که بهترین شان محمود کیانوش بود. کیانوش به تنهایی جریانی راه انداخت که هنوز هم وجود دارد و همه شاعران این حوزه اول از او الگو گرفته اند. یک شاعر در شعرخوان کردن مردم زیادی تاثیرگذار بود. اکنون هم اگر چهار، پنج شاعر و چند نویسنده درجه یک داشته باشیم کفایت می کند اما سوال اینجاست که چقدر در زمینه تولید آثار خوب کار شده است، چقدر تلاش کرده ایم داستان های خوب و اشعارخوب را به بچه ها معرفی کنیم و کتابخانه های کودک چقدر از نویسنده ها، شاعران و مترجمان خوب تغذیه می کنند؟ کتابخانه کودک و نوجوان نباید به سمت پرکردن قفسه هایش از کتاب های بازاری برود. پدران و مادران کتاب های خوب را نمی شناسند و هر چه دم دستشان می آید را برای بچه ها می خرند. نمایشگاه های کتاب از کتاب های بنجل کودک و نوجوان اشباع می شود. کتاب های خوب لابه لای کتاب های سطحی گم می شود و پیدا کردن شان سخت است.
نویسنده ها دنبال کننده ندارند
به ملکی می گویم الان دوره شبکه های اجتماعی و فضای مجازی است و نویسنده ها می توانند از این فضا برای معرفی آثارشان استفاده کنند. می گوید: این اتفاق می افتد اما نویسنده ها و شاعران مگر چقدر فالوئر دارند؟ نویسنده، خواننده نیست که میلیون ها دنبال کننده داشته باشد. مشکل اینجاست که هر جا تولید محتوا مزخرف می شود، مردم زیادی آن را دنبال می کنند. مثالش تتلو ! مخاطب کتاب کم است و این مساله باید اساسی ریشه یابی شده و روی آن کار شود، این که ما مدام بگوییم و شما بنویسید مشکل حل نمی شود. قبلا پدری که بیسواد بود برای فرزندش کتاب می خرید حتی اگر دستمزد کمی داشت، چون نمی خواست فرزندش مانند خودش بی سواد بماند. الان همه پدر و مادرها باسوادند اما نه خودشان کتاب می خوانند و نه فرزندان شان. وقتی خانواده لنگ می زند باید آموزش و پرورش جای او را بگیرد و کتاب را به زندگی بچه ها وارد کند. اما بزرگ ترین سازمان کشور یعنی آموزش و پرورش هم در این زمینه بسیار کم کاری می کند.کتابخانه های مدارس تغذیه و به روز نمی شوند و برخی مدارس اصلا کتابخانه ندارند! باید نویسنده ها و شاعران به مدارس دعوت شوند و برای بچه ها شعر و داستان بخوانند تا بچه ها را علاقه مند به مطالعه کنند، اما چند سال قبل یکی از معاونان وزیر آموزش و پرورش گفت ورود شاعران و نویسندگان به مدارس ممنوع است، ما چرا باید اجازه دهیم آنها به مدارس بیایند و برای بچه ها نوشته های خودشان را بخوانند؟ ! در این شرایط چطور باید توقع داشت که بچه ها به کتابخوانی علاقه مند شوند؟ اگر سیستم آموزش و پرورش درست باشد، باید نویسنده ها و شاعران خوب را استخدام کند و به آنها حقوق بدهد تا کارشان رفتن به مدارس باشد. اما اصلا در این زمینه کاری نمی کند.
جذابیت حرف اول را می زند
بیوک ملکی که چندین سال در صدا و سیما کار کرده و در کنار زنده یاد قیصر امین پور مجله سروش را راه اندازی کردند، بر این باور است که صدا و سیما با برنامه های خود تاثیر زیادی در کتابخوانی افراد جامعه دارد. او به برنامه هایی مانند قصه ظهر جمعه رادیو و آقای حکایتی تلویزیون اشاره می کند و می گوید هر کدام از این برنامه ها مخاطبان خاص خود را داشتند و برخی را کتابخوان حرفه ای کردند. برنامه های رادیویی و تلویزیونی زمانی می توانند تاثیرگذار باشند که اول جذاب باشند. اول باید مخاطب را پای تلویزیون نشاند و بعد خوراک لازم را به او داد. به نظرم اگر صدا و سیما از مدیران و برنامه سازان باتجربه بیشتر استفاده کند در جذب مخاطب تاثیرگذارتر خواهد بود.
می گویید کتاب های کودکان و نوجوانان تیراژ بالایی دارد، من می گویم، نه ! بالا نیست، شاید نسبت به کتاب های بزرگسالان بیشتر باشد اما در قد و اندازه خود آنقدر زیاد نیست که ثابت کند بچه ها کتابخوان اند.ما در سال های اخیر فقط در زمینه جلد و تصویرسازی کتاب کودک پیشرفت خوبی داشته و در جهان حرفی برای گفتن داریم.باز هم تاکید می کنم برای کتابخوان کردن مردم یک جامعه باید کودکان را کتابخوان کرد و این کار به همراهی قدرتمند و برنامه ریزی سه نهاد نیازمند است: خانواده، مدرسه و صدا و سیما.