بزرگنمايي:
آریا بانو- «برایان هوک» مسوول گروه اقدام علیه ایران در وزارت خارجه آمریکا شامگاه پنجشنبه 16 مردادماه از سمت خود کناره گرفت. این خبر را نخستین بار روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» منتشر و ساعاتی بعد «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا کر د. دلیل یا دلایل استعفای هوک که پمپئو وی را فرد ارزشمند کابینه لقب داده، انتقال به بخش خصوصی عنوان شده است اما گمانه زنی ها درباره علت این کناره گیری همچنان در محافل سیاسی و رسانه ای ادامه دارد.
هوک دو سال پیش در چنین روزهایی از سوی پمپئو مامور شد تا بررسی و هماهنگی تمام جنبه‌های فعالیت‌های وزارت خارجه آمریکا درباره ایران را مدیریت کرده و به شخص وزیر گزارش کند. این سیاستمدار 52 ساله، حتی در برهه ای که جان بولتون مشاور امنیت ملی کاخ سفید کنار گذاشته شد از گزینه های جایگزینی وی بود اما تکرار نامش در کمپین مخالفان «دونالد ترامپ» که سال 2016 به راه افتاد احتمالا دلیل مهم دور ماندن وی از این مقام شده است.
این چهره ضد ایرانی طی مدت فعالیت خود تقریبا از هیچ کوششی برای تشدید تحریم ها علیه ایران دریغ نکرد و بی سابقه ترین نوع از فشارها و تروریسم اقتصادی علیه جمهوری اسلامی پس از خروج آمریکا از برجام و گرفتن پست تازه از سوی هوک اعمال شد. به نظر می رسید هوک در تشدید این تحریم ها تمام تلاش خود را به کار بست اما اینکه چرا در چنین برهه ای و به فاصله سه ماه تا پایان تحریم های تسلیحاتی ایران هوک از مقام خود استعفا داده یا برکنار شده سوالی است که برخی از رسانه های آمریکایی درباره آن گمانه زنی هایی مطرح کرده اند. روزنامه واشنگتن پست پس از استعفای هوک به نقل از یک مقام آمریکایی تصریح کرده است: وی به علت شکست سیاست‌های راهبردی آمریکا در قبال ایران کنار گذاشته شد. از برایان هوک خواسته شد استعفا دهد تا به عنوان مقصر سیاست شکست خورده آمریکا در قبال ایران شناخته شود.»
روزنامه نیویورک تایمز هم در گزارشی به بررسی تبعات کناره گیری هوک در بازه زمانی مانده به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا اشاره کرده و نوشته است: «کناره گیری هوک از ادامه همکاری با دولت ترامپ، فرصت باقی مانده آمریکا برای از سرگیری راهبرد دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن را تا پایان دولت ترامپ از بین می‌برد. او با وجود اینکه نماینده و چهره تحریمی آمریکا علیه ایران بود در عین حال از امکان برگزاری گفت و گوی مستقیم با ایران هم مانند دوره اوباما دفاع می‌کرد.»
«تریتا پارسی» رییس سابق شورای ملی ایرانیان آمریکا موسوم به نایاک در تحلیل خود از دلایل احتمالی کنارگذاشتن هوک این احتمال را مطرح کرده که شاید ترامپ هوک را مسوول ناکامی در آوردن ایران به پای میز مذاکره با خود می داند؛ وی گفته است: «جایگزین کردن هوک با آبرامز که فردی پیچیده و زیرک و تندروتر است قطعا به معنای تغییر سیاستی محسوس نیست. ترامپ به همان اندازه که مدعی است طالب مذاکره با ایران است روز به روز اطراف او با مشاوران و عوامل اجرایی تندروتر که اعتقادی به دیپلماسی ندارند، شلوغ‌تر می‌شود.» پمپئو در خبر تایید استعفای هوک «الیوت آبرامز» را بعنوان جانشین وی معرفی کرد. سیاستمداری که از نئوکان های محافظه کار کاخ سفید به شمار می رود و پیش از این نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ونزوئلا بوده است. بر اساس شواهد قرار است آبرامز مدیریت فشارهای حداکثری علیه ایران و ونزوئلا را با هم برعهده داشته باشد. وی که از ایده پردازان اصلی جنگ آمریکا علیه عراق در دوران جرج بوش است، پیشینه طولانی در دشمنی با ایران دارد که سابقه آن به دوران ریاست جمهوری «رونالد ریگان» می رسد.
واکنش ایران به کناره گیری هوک
با توجه به اینکه برایان هوک مسوول مستقیم فشارها و تهدیدها علیه ایران با نام گروه اقدام بود، بیشترین انتظارات از واکنش ها از سوی مقامات ایران بود. «علیرضا میریوسفی» سخنگوی نمایندگی ایران در سازمان ملل از نخستین مسوولان جمهوری اسلامی بود که به این کناره گیری واکنش نشان داد و گفت: «استعفای هوک به ما ارتباطی نداشته و رویدادی تعیین‌کننده محسوب نمی‌شود. کمپین فشار به اصطلاح حداکثری که دولت آمریکا به راه انداخته بود، شکست خورده است. ایران به زانو درنیامده و هرکس که مسوول اعمال این سیاست مردود باشد نیز ایران را به زانو در نخواهد آورد.»
«علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی در پیامی توییتری نوشت: «برایان» هم مثل «جان» ناکام از کاخ سفید رفت. شاید «مایک» هم قبل از رفتن «دونالد» مجبور شود چمدان هایش را ببندد.»
«محمد کشاورز زاده» سفیر جمهوری اسلامی ایران در چین در واکنش به استعفای «برایان هوک» مسوول گروه اقدام علیه ایران در وزارت خارجه آمریکا اظهار کرد: «فکر نمی کردم برایان هوک هم به مانند بازرس عقده ای داستان بینوایان به این زودی خودکشی سیاسی کند.»
«سید عباس موسوی» سخنگوی وزارت امورخارجه در صفحه خود توییتر خود نوشت: «تفاوتی بین جان بولتون، برایان هوک یا الیوت آبرامز نیست؛ وقتی سیاست آمریکا در قبال ایران مطرح است؛ مقامات آمریکایی لقمه بزرگتر از دهان خود برداشته‌اند.»
«ابوالفضل عمویی» سخنگوی «کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی» مجلس هم در یادداشتی تاکید کرد: برایان هوک پس از «رفتارهای غلط دیپلماتیک» و بدون هیچ دستاوردی رفت. آبرامز هم دستاوردی نخواهد داشت.»
«سید عطاالله مهاجرانی» وزیر ارشاد دولت اصلاحات، در پیامی توییتری به موضوع استعفای نماینده ویژه آمریکا در امور ایران پرداخت و نوشت: «برایان هوک برکنار شد. ظاهرا چاهی که برای ترامپ و پمپئو می کند به آب نرسید. حالا وقت آن است که کتابی در باره ایران بنویسد و مثل بولتون به جیب بزند. بگوید چرا نتوانست ایران را به مذاکره وادار کند و ناکام از سیاست رفت.»
اظهارات مسوولان ایرانی درباره تغییر مهره های کارزار تحریمی، نشان می دهد که بیشتر آن ها شکست سیاست های آمریکا را علت تغییرات در کاخ سفید می دانند و از سوی دیگر با توجه به دکترین تعریف شده آمریکا علیه ایران چنین تعویض هایی را بی اثر در شرایط روابط بین دو کشور ارزیابی می کنند.
هوک ارزشمند بود؟
هماهنگونه که اشاره شد پمپئو در تایید خبر استعفای هوک او را ارزشمند معرفی کرده است، هوک هم بارها و بارها در اعلام نظرات خود از پیشرفت چشمگیر در کارزار فشار حداکثری علیه ایران سخن می گفت و با این توصیفات سوال اینجاست که چرا فرد موفق و ارزشمندی مانند هوک باید کنار گذاشته شود؟ شاید پاسخ این پرسش را بتوان در واقعیات و نه هیاهوی رسانه ای آمریکا جستجو کرد. خروج آمریکا از توافق هسته ای با ایران، گرچه در ظاهر ترامپ و رژیم صهیونیستی را پیروز میدان نشان داد اما در واقعیت جهانی به وجهه واشنگتن آسیب وارد کرد. پس از آن ترامپ و مشاورش جان بولتون در نشست و برخاست های مختلفی سخن از تحریم های شدید به منظور نابودی بنیادهای جامعه ایران و در پی آن نظام سخن گفتند، برای رسیدن به این هدف هم تمام امکانات اقتصادی، دیپلماتیک و رسانه ای خود را بسیج کردند.
اکنون و پس از گذشت سه سال این میزان انرژی و دلار صرف شده باید به بار می نشست و جامعه جهانی برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران و زیر فشار قرار دادن تهران برای محدودیت بیشتر با آمریکا همصدایی می کرد. این رویا در حال تبدیل شدن به کابوس است و به نظر می رسد یکی از دلایل برکناری هوک هم درک این نکته از سوی آمریکاست که جامعه جهانی در نهایت با دولت ترامپ همراهی نخواهد کرد. اقتصاد ایران به ویژه در شرایط کرونا با وجود آنکه با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کند اما از هم پاشیدگی وعده داده شده آمریکا هم روی نداده است.
اقدامات خصمانه سه سال اخیر آمریکا علیه ایران به سبب گسترش فعالیت های دستگاه دیپلماسی و بهره گیری از ظرفیتهای داخلی، منطقه ای و بین المللی عملا موفقیتی نداشته است. در حوزه نظامی هم اکتبر سال جاری ایران قرار است مانند دیگر کشورهای عادی سلاح دادو ستد کند. با چنین توصیفاتی نمی توان هوک را چندان ارزشمند و موفق توصیف کرد.
باید پذیرفت که کارزار و سیاست فشار حداکثری علیه ملت ایران طرح و برنامه ای شکست خورده بود و دولت ترامپ این برنامه را بدون لحاظ کردن ظرفیتهای ایران در عرصه های مختلف اجرا کرد. شکست این سیاست در همان ماههای اول مشخص شد اما دولت ترامپ حاضر نیست به این واقعیت اذعان کند. طبق برآوردهای آمریکاییها قرار بود ایران ظرف سه ماه دچار فروپاشی شود. اما ایران بیش از سه سال است که در مقابل سیاست فشار حداکثری مقاومت کرده و با این اوصاف انتظار نمی رود در مدت کمتر از سه ماه باقی مانده از عمر دولت ترامپ اتفاق خاصی در این خصوص رخ دهد.